De Gids. Jaargang 147

[p. 610]

S.V. Langeveld
Over de Civiele Rechtsvordering in zaken van koophandel

Tijd- en plaatsgebonden is het recht, en traag van verandering. De gehele negentiende eeuw hebben befaamde juristen elkaar uitvoerig beziggehouden met problemen die nu niet meer bestaan. ‘Zaken van koophandel’ zijn de hedendaagse Nederlandse jurist onbekend; zij bestaan niet meer sedert een dereguleringswet uit 1934.

Het recht dat voor kooplieden gold was vanaf de middeleeuwen op het vasteland van Europa gilden- of klassenrecht, met eigen tradities en gebruiken en zelfs eigen rechtbanken.

In Nederland bestond er voor de Franse revolutie geen afzonderlijk koopmansrecht in tegenstelling tot het gemene of civiele recht; een rechtbank van koophandel, zoals Frankrijk en België die nog steeds kennen, kwam er niet.

Nu verdwijnt ook het wetboek van koophandel geleidelijk en gaat het op in het éne burgerlijk wetboek, dat al meer dan dertig jaar in de maak is. Juristen zijn de laatsten die nog weten dat overhaasting onder alle omstandigheden vermeden moet worden.

Al kenden wij dan geen koopmansrechtbank,

[p. 611]

er was vroeger wél een eigensoortig procesrecht voor geschillen van handelsrechtelijke aard. Het werd in 1896 opgeruimd, nadat het al lang in onbruik was geraakt. Waarschijnlijk het belangrijkste uitgesproken verschil in procesrecht tussen handelszaken en civiele zaken was de algemene toelaatbaarheid van getuigenbewijs in een handelsproces (omdat men van een koopman niet mag verwachten dat hij alles opschrijft, was toen de gedachte).

Maar belangrijker nog was het onuitgesproken verschil tussen beide soorten van proces: het altijd nieuwe argument dat het in de handel nu eenmaal zo toegaat. ‘Tel est l'usage commercial’ was de toverspreuk van de koopman om onpraktische juristen mores te leren, de formule waarmee hij ieder respectabel civielrechtelijk argument kon ontkrachten: ‘Zo gaat dat niet bij ons. De handel zou verlammen als wij die juristen hun gang lieten gaan.’ Een oude galm van een tijdloze klok.