De Gids. Jaargang 146

Buitenlands leven
Beate Zilversmidt
Zionisme ter discussie

Na het uitbreken van de oorlog die Israël ruim een jaar geleden begon tegen de Palestijnse bevrijdingsorganisatie de plo in Libanon, werd in Nederland het zionisme-debat weer actueel. In een aantal linkse partijen zag het ernaar uit dat het plo-standpunt veld won. De plo streeft naar een seculiere democratische staat Palestina, waarin moslims, joden en christenen met gelijke rechten samenleven. De laatste jaren echter is de plo bereid gebleken om te praten over een tussenoplossing, namelijk over de vorming van een (onafhankelijke) Palestijnse staat in de nu nog door Israël bezette gebieden, naast Israël dus. Dit zou echter een compromis betekenen. De werkelijke wens van de plo blijft verwezenlijking van een ongedeeld Palestina.

Ook in de pers werd de zionisme-discussie gevoerd. Het bleek zelfs in Nederland - ver van het slagveld - niet mogelijk voor linkse zionisten om naar aanleiding van de controversiële Libanon-oorlog samen met anderen de politiek van Israël te bestrijden. De zionistische ideologie verdedigen schijnt voor progressieve zionisten een hoge prioriteit te hebben, hoger dan aansluiting zoeken bij andere progressieven om druk uit te oefenen op de reactionaire Israëlische regering. Dat de plo onder Yasser Arafat zo pragmatisch is geworden, dat wederzijdse erkenning van Israël en de plo voor haar bespreekbaar is, heeft daar

[p. 814]

geen verandering in gebracht. Door Israël te erkennen zou de plo het principe van een ongedeeld Palestina opgeven. Daarmee zet zij in feite de terugkeer van de vluchtelingen van 1948 naar hun geboortegrond op de tocht. Wat kan een zionist zich nog meer wensen!

Ideologische conflictstof is er van het begin af aan geweest in de zionistische beweging. Enerzijds vertoonde zij de kenmerken van een bevrijdingsbeweging, anderzijds moest de beweging het hebben van de bestaande, koloniale, machtsverhoudingen, omdat de bevrijding verwezenlijkt moest worden op een andere plaats dan waar de onderdrukking geschiedde. Het streven was een joodse staat te vestigen in de een of andere kolonie. Met wat er onder de bevolking van zo'n kolonie leefde hield dat streven geen rekening. In de meeste gekoloniseerde landen kwam rond de eeuwwisseling een vorm van nationalistisch bevrijdingsdenken op, zo ook in Palestina. Vanaf het begin is het moeilijk geweest om de doeleinden van de zionistische joden met de rechten van de Palestijnen in overeenstemming te brengen.

Pas nu, een eeuw later, wordt de Israëlische aanwezigheid in Palestina door Palestijnen als een feit geaccepteerd en ingecalculeerd.^1.

Dit blijkt echter niet voldoende te zijn voor toenadering. Uitzonderingen daargelaten - zoals een aantal Israëlische randfiguren, waarvan Uri Avneri de bekendste is, of de Amerikaanse publicist I.F. Stone^2. - zijn zelfs gematigde zionisten nog altijd niet bereid om toe te geven dat het zionisme in Palestina onrecht heeft gedaan aan de bevolking. Feitelijke erkenning van de staat Israël is niet genoeg, omdat die niet met terugwerkende kracht het recht van het joodse volk om in Palestina een joodse staat te vestigen betekent. Om ideologische redenen moeten zionisten, althans progressieve, dus ontkennen dat het zionisme de oorzaak is van de ellende waarin het Palestijnse volk is komen te verkeren. Van meet af aan heeft de socialistische tak van het zionisme ontkend dat er een conflict bestond met de bevolking van Palestina. Conflicten zijn klassentegenstellingen - zo redeneerden zij - dus als er geen Palestijnse arbeidskracht zou worden uitgebuit was er geen conflict. Behalve dat door een dergelijke redenatie conflicten zich niet laten bezweren, werd ermee de grondslag gelegd voor een vorm van economisch apartheidsbeleid: joden namen in principe geen Arabieren in dienst; op grond die eenmaal door joden was gekocht mochten alleen nog maarjoden werken.^3. Dit beleid van puriteinse pioniers was ook het uitgangspunt voor de histadroeth, de in Israël zeer machtige vakbond.^4. Overigens is dit idee van de ‘avoda ivrieth’ (joodse arbeid) een van de weinige ideeen waarmee de progressieve zionisten van het eerste uur hun stempel hebben kunnen drukken op het ontstaan van de staat. Voor het overige is deze er vooral gekomen op de manier die de voorlopers van Menachem Begin, de zogenaamde revisionisten, als de enige mogelijkheid zagen, namelijk door strijd.^5.

Welke consequenties heeft de praktijk van het verwezenlijken van het zionistische ideaal nu voor de manier waarop anno 1983 in Nederland binnen links het zionisme verdedigd wordt? Renate Rubinstein - die, toen ze het begrip ‘links’ nog niet op een eigen wijze had gedefinieerd, zich niet geroepen scheen te voelen om het zionisme of Israël te verdedigen - integendeel - houdt hiertoe een pleidooi om bij de beoordeling de moraal als criterium opzij te zetten.^6. Anderen, die zich volgens de gangbare betekenis van het woord links noemen, ontkennen dat er een schuld is ten opzichte van het Palestijnse volk, die dateert van voor het reactionaire regiem van Menachem Begin.

In de Groene Amsterdammer van 12 januari^7. opent Anet Bleich een discussie die als motto heeft ‘Israël, een tweede Lucifer?’ met haar artikel ‘Zionisme in het echt’. Het tweede in de reeks was ‘De glijbaan van het antizionisme’ van Jana Danielova. Deze discussie wordt, nadat ook nog Bertus Hendriks aan het woord is geweest, met ‘Palestina was nimmer een on-

1. Over de consequenties voor het hedendaagse Palestijnse nationale bewustzijn van de confrontatie met zionisme en Israël schrijft Edward W. Said uitermate verhelderend in The Question of Palestine, London 1980.

2. I.F. Stone schreef twee artikelen, ‘Confessions of a jewish dissident’ en ‘The other zionism’; deze zijn onder het opschrift ‘Reflections thirty years later’ toegevoegd aan de herdruk van zijn ontroerend verslag uit 1946 van de illegale joodse immigratie naar Palestina: Underground to Palestine, London 1979.

3. Amos Elon in The israeli's, London 1972, blz. 174 e.v.

4. De situatie van Palestijnen die sinds 1948 onder Israëlisch bewind leven komt naar voren in het autobiografische To be an Arab in Israel van Fouzi El-Asmar, London 1975.

5. Amos Elon blz. 163 - zie noot 3 -: ‘Jabotinsky preached the conquest of Palestine through the sword. He advocated the forced resettlement of Arabs in the neighbouring countries. But a majority of Zionist leaders from Herzl through Weizmann to Ben Gurion and the ideologists of settlement the pacifist A.D. Gordon and the moralist B. Katzenelson were made of different stuff. They... were proven wrong in the end.’ Elon besluit deze wrange passage met de conclusie: ‘At the root of the Zionists' ultimate success lay a basic misapprehension.’

6. Tamar in Vrij Nederland van 7 en 14 mei 1983 (‘Joodse staat I’, ‘Joodse staat II’).

7. De in verschillende afleveringen van de Groene Amsterdammer geplaatste serie artikelen is opgenomen in Groene Cahier 4 Shalom-Salaam pagina 43 tot 72.

[p. 815]

bewoond eiland’, onder andere gevolgd door de weergave van een ‘ronde-tafelgesprek’. Selma Leydesdorff, die al eerder in de Volkskrant en in Komma^8. over deze materie schreef, bespreekt in het niw^9. deze Groene-discussie.

Een steeds weerkerend thema is dat antizionisme leidt tot (resp. voortkomt uit, dekmantel is voor, gelegenheid biedt aan) antisemitisme. Een tweede beschuldiging, die we tegenkomen, is die van selectieve verontwaardiging. Deze beschuldiging is minder frusterend voor de discussie dan de vorige, zolang het er om te doen is de verontwaardiging in een breder kader te plaatsen. Wanneer echter de bedoeling is om de verontwaardiging de mond te snoeren is er evenzeer sprake van het uit de weg gaan van de discussie.

Als de Palestijnen niet slachtoffer zijn van het zionisme, dan moeten ze het ergens anders van zijn. Dat het slecht is gegaan met het Palestijnse volk wordt namelijk niet ontkend. In haar artikel komt Anet Bleich tot de conclusie dat het aan de Palestijnen zelf heeft gelegen. Zij hebben namelijk geen steun willen verlenen aan die zionisten die met vreedzame middelen in Palestina een ‘joods nationaal tehuis’ wilden stichten. Daarmee is de oorzaak van de kwaadschikse manier bij de Palestijnen komen te liggen! Dat Anet Bleich na een dergelijke verklaring nog mede haar naam zet onder de bewering dat propalestijns níet hoeft te betekenen antizionistisch^10. is frappant.

In het niw^9. becommentarieert de feministe Selma Leydesdorff, die zich niet zionistisch noemt, onder andere het ronde-tafelgesprek. Nadat zij zich instemmend heeft uitgelaten over de bijdragen van Anet Bleich en Minny Mock, die het zionistische standpunt vertegenwoordigen, schrijft zij: ‘[Bertus] Hendriks spreekt in de discussie uitsluitend over Palestijnen [bedoeld wordt Palestijnse belangen, bz], en toont zich ongevoelig voor de argumenten van zijn medediscussianten. Of zijn partner, een Palestijnse vrouw, er net zo over denkt blijft onduidelijk.’ Die vrouw is Leila Jaffar. Door haar naamloos aan te duiden, en als een aanhangsel van Bertus Hendriks, gaat Selma Leydesdorff voorbij aan haar als zelfstandige persoon. Zou de reden hiervoor zijn dat Leila Jaffar in de discussie heeft gezegd dat het haar niet kan schelen of zij in Israël woont of in Palestina of in Sinaasappelland, en ook niet of het verdeeld is of niet, als zij er maar niet gediscrimineerd wordt? Waarom gaat Selma Leydesdorff hier niet op in? Kan zij zich soms geen zionisme voorstellen dat niet discrimineert? Waarom moet het dan nog langer verdedigd worden?

Op dit moment zijn er hooglopende conflicten binnen de plo. Nadat Arafat een aantal jaren het ongeduld van mensen die zolangzamerhand een half leven in vluchtelingenkampen doorbrengen, had weten te beteugelen door perspectief te bieden via de diplomatieke weg, heeft Israël diezelfde vluchtelingen onder zijn oorlogsmachine door laten gaan. Bovendien heeft Israël elk vredesplan van de hand gewezen, zelfs dat van Reagan. Voor Palestijnen is weer eens duidelijk geworden dat zij langs vreedzame weg niet op het herkrijgen van ook maar de minste rechten hoeven te rekenen. De verbittering die de vervlogen illusies van Arafat zullen nalaten,^11. zal de komende jaren het Israëlische volk nog voor pijnlijke verrassingen plaatsen. Maar de zionistische ideologen in Nederland kunnen weer even opgelucht ademhalen, want voor een verdeelde en militante plo hoeven zij niet bang te zijn.

8. Volkskrant 13 oktober 1982, Komma jaargang 3 nummer 2 - september 1983.

9. Selma Leydesdorff ‘Termen verleggen’, Nieuw Israelitisch Weekblad, 25 maart 1983.

10. Naschrift Anet Bleich en Jana Danielova, De Groene Amsterdammer 30 maart 1983 - niet opgenomen in Shalom-Salaam - zie noot 7.

9. Selma Leydesdorff ‘Termen verleggen’, Nieuw Israelitisch Weekblad, 25 maart 1983.

11. Uit Report on the Palestinians under Israeli Rule (verschijnt als supplement van het tweemaandelijkse blad Israel & Palestine) van juni 1983, vooral uit de rubriek op blz. 6 en 7 ‘Reactions to the mutiny in Fatah’; Bassam Shaqa, de afgezette burgemeester van Nabloes, vindt het ‘natural, that questions arise in the aftermath of the war in Lebanon’.
Akram Haniyya, secretaris van de Arabische journalistenbond, reageert met: ‘Some arab regimes are implementing the final stages of the “Operation Peace for Galilee”.’
De hooggeplaatste Israëlische militair Uri Orr denkt dat ‘a decline in Arafats popularity in the territories could engender increased hostilities by extremist Palestinian organizations’. Dit supplement geeft kort het nieuws weer van Israëlische, Arabische en toonaangevende westerse kranten, over alles wat het onderwerp Palestijnen onder Israëlisch bewind betreft.