De Gids. Jaargang 146

[p. 786]

Leander Hanssen
Gelukkig nieuwjaar

Eric had oudejaarsavond liever in zijn stamkroeg doorgebracht dan bij zijn ouders. Hij had een hekel aan het jaarlijkse toneelstuk van het gezin dat zo gezellig samen is, maar miste de moed zich hieraan te onttrekken. Hij was achttien, woonde nog thuis en vond het beter zich enkele uren te vervelen dan ruzie te riskeren met zijn vader.

De avond verliep volgens hetzelfde schema als vorige jaren. Eerst het avondmaal, waaraan moeder de ganse middag gewerkt had: kalkoen, kroketten, champignons en chocoladeschuim na. De kinderen prezen haar kookkunst en zelfs vader, die er wat afwezig bijzat, mompelde tussen twee happen door: ‘Lekker vlees.’ Daarna werd er wijn gedronken en gewacht tot de klok twaalf uur sloeg. De gespreksstof was definitief uitgeput. De blikken dwaalden neutraal over het plafond, over de portretten van afgestorven familieleden en vestigden zich uiteindelijk op het tv-scherm, waar een Duitse show te zien was met muziek en danseressen. Men vermeed elkaar in de ogen te kijken, als reizigers in een wachtzaal.

Toen de presentator met gezwollen stem het middernachtelijk uur aankondigde, stond iedereen op en wenste elkaar gelukkig nieuwjaar. Daarna werden er geschenken uitgewisseld. Ook die waren vrij voorspelbaar. Vader kreeg een overhemd, moeder een snelkookpan. Voor Walter, het jongste kind, was er een Lego-doos, voor Eric, Annie, haar vriend Alex en de getrouwde dochters een pak sigaretten. Als besluit van de avond haalde vader zijn portefeuille te voorschijn en drukte elk van de kinderen een bankbiljet in handen. Eric dwong zich een verrast gezicht te trekken. Er school niets hartelijks in de wijze waarop zijn vader hem het geld toestopte. Het gaf hem een gevoel of hij betaald werd voor zijn aanwezigheid.

Hij bekeek Alex die lusteloos in zijn glas tuurde. Hij vroeg zich af hoe die het hier uithield. Bij Alex thuis deed iedereen waar hij zin in had: je bracht mee wie je wilde, je moest niet naar de kerk op zondag, je hoefde niet op een bepaald uur thuis te zijn; allemaal voorrechten waarnaar Eric niet eens durfde vragen. Bovendien kon hij zich kleden zoals hij wilde. Hij droeg een zwart lederen jasje en een helgekleurde, opzichtig gestreepte broek. Zijn haar was steil omhoog gekapt en in zijn linkeroor zat een minuscule ring. Moeders achterdocht was verdwenen toen zij ontdekte dat hij ook kwaliteiten had: hij sprak weinig, was beleefd en stond altijd klaar om iemand een dienst te bewijzen. Vader echter had zijn vooroordeel behouden. Hij was zelden thuis en wissel-

[p. 787]

de nooit een woord met Alex, waardoor hij niet anders kon dan hem op zijn uiterlijk beoordelen.

‘Wat staat er nu te gebeuren?’ vroeg Alex.

‘Ze zullen wel naar het café in het dorp gaan,’ zei Eric. ‘Dat doen ze anders ook altijd.’

Alex fronste zijn wenkbrauwen. ‘Wat is daar dan te zien?’

‘Allemaal dikke tantes,’ zei Eric met een vies gezicht, ‘en die moeten wij dan op de dikke wangen kussen.’

Alex schoot in de lach. ‘Voel jij er niets voor om naar de “Zappa” te gaan?’ vroeg hij.

‘Daar heb ik wel zin in. Ik zal het dadelijk vragen.’

Dit behoorde tot de rituelen van het huis: wie wilde uitgaan moest vaders toestemming vragen. Zijn gezicht verduisterde dan, alsof men iets onbetamelijks had voorgesteld. Weigeren deed hij nooit, maar in zijn antwoord lag steeds een dreigement besloten: ‘En zorg dat ik geen klachten hoor!’ Hij had nu eenmaal zijn naam hoog te houden in het dorp.

Toen moeder voorstelde naar het café te gaan, vond Eric het ogenblik geschikt om zijn vraag op te werpen.

‘Als het goed is, dan gaan wij even naar de “Zappa”...’

‘Daar zit de baas,’ zei zij met opgetrokken wenkbrauwen.

Vader, die met gekruiste armen achterover leunde, liet op geen enkele wijze merken dat hij de vraag gehoord had. Hij wachtte tot hij persoonlijk werd aangesproken.

‘Kunnen wij naar de “Zappa” gaan, vader?’ Eric vervloekte de angst uit zijn kinderjaren, die bij deze gelegenheden altijd weer bovenkwam en zijn stem een bedeesde klank gaf. Het duurde enkele seconden voor zijn vader antwoordde.

‘Doe wat je wilt,’ zei hij kortaf.

Eric schrok van zijn norse toon. Er viel een aarzelende stilte.

‘Is het goed dan?’ vroeg Annie.

‘Ja, maar niet te laat terug. En dat ik morgen geen klachten hoor.’

Toen zij buitenkwamen zei Annie op gedempte toon: ‘De ellendeling. Hij moest weer laten zien wie de baas is.’

‘Je vader had in het leger moeten gaan,’ zei Alex. Hij grinnikte. ‘Kon hij elke week de verlofpasjes uitdelen. Echt iets voor hem.’

Eric lachte niet. Hij schaamde zich tegenover Alex, wiens ouders zich niet met zijn uitgangsleven bemoeiden. Bovendien vond hij vaders houding onrechtvaardig: zelf zat hij elke dag tot tien uur in het café en liet moeder thuis alleen zitten.

‘Ach, we zijn weg,’ zei hij. ‘Daar gaat het toch maar om.’

Op nieuwjaarsdag stond Eric omstreeks één uur 's middags op. Hij ontbeet en fietste naar de ‘Zappa’. Het huis zou vandaag ingenomen worden door ooms, tantes, neven en nichten. Hij besloot weg te blijven tot etenstijd, als iedereen wel weer naar huis zou zijn.

Toen hij om vijf uur binnenkwam, zat het gezin reeds aan tafel. Zijn moeder liep heen en weer met dampende schotels.

‘Waar kom jij vandaan?’ riep zij verbaasd uit.

Eric haalde zijn schouders op en mompelde iets onverstaanbaars.

Terwijl zij rechtstaande het gebraad in schijven sneed, zei zij: ‘Je vertrekt zomaar

[p. 788]

zonder iets te zeggen. Iedereen heeft naar je gevraagd.’

‘Waar maken ze zich druk om,’ zei Eric geërgerd. ‘Met hun nieuwjaar... Waar zit vader eigenlijk?’

‘Die moest naar een receptie,’ zei moeder. Haar gezicht verstrakte. ‘Dat zijn weer borrels, je kent dat. Hij zal dadelijk wel terug zijn.’

Eric begreep hoe zij zich voelde. Haar kapsel, dat twee dagen geleden een dure beurt had gekregen, zag er nog intact uit. De kans dat zij vanavond zou uitgaan was echter zeer klein. Als vader gedronken had ging hij op de canapé zitten en viel in slaap. Zijn gesnurk en de bierlucht die hij verspreidde maakte het onmogelijk naar de tv te kijken. Sterke drank had daarbij nog een neveneffect: het maakte hem stil en onbetrouwbaar, als een slecht getemde beer die bij elke verkeerde beweging gevaarlijk kon worden.

Terwijl moeder de koffie inschonk stelde zij achteloos de vraag die Eric verwacht had: ‘Heb je geen zin vanavond met mij te kaarten?’

‘Nee moeder,’ zei hij zonder haar aan te kijken. ‘Ik ga met Annie en Alex mee.’

‘Echt niet? Het is weer zo lang geleden.’

‘Nee, vandaag niet. Volgende week.’

Hij wist dat hij haar avond bedierf maar voelde er niets voor zich hier te begraven. Hij had actie nodig. Het was zijn schuld niet dat zij alleen thuis moest blijven met een snurkende echtgenoot.

‘Wat heb ik nu aan die feestdagen,’ zei zij toonloos. ‘Een hoop extra werk, meer niet.’

Na het eten ging Eric in de woonkamer tv kijken. Omstreeks half zeven werd hij opgeschrikt door het gierende geluid van een fietslamp: zijn vader kwam thuis. Eric probeerde zich te concentreren op het programma, maar het onbehaaglijke gevoel dat over hem gekomen was deed zijn aandacht verslappen. Hij spitste de oren. Toen de deur openging draaide hij zich half om, mompelde een groet en keek snel weer voor zich. Zijn zenuwen spanden zich. De behoedzaamheid waarmee vader zich bewoog, alsof hij elk gebaar nauwkeurig afpaste, de weggezonken ogen, de donkere trek rond de wenkbrauwen, al die symptomen die Eric door de jaren had leren kennen, wezen erop dat hij zwaar bedronken was.

Uiterst langzaam trok hij zijn overjas uit en verplaatste zich naar de kapstok. Toen hij Walter in het oog kreeg, die een kasteel bouwde met Lego-blokken en daar geheel in opging, verscheen er een glimlach op zijn gezicht. Hij had een zwak voor zijn jongste zoon.

‘Aan het spelen, jongen?’ vroeg hij. Hij streek met zijn hand over Walters hoofd. ‘Schiet het een beetje op?’

Walter keek verwonderd omhoog. Dat was hij niet gewoon van vader. ‘Ik weet niet hoe ik dat venster moet doen,’ zei hij schuchter.

‘Laat eens kijken. Laat eens kijken. Zijn er geen... langere stenen?’ Vader boog zich voorover en begon met zijn wijsvinger in de doos te rommelen. Hij was kennelijk in een sentimentele bui. De ideale vader, dacht Eric minachtend. Hij stond op en liep de keuken in, waar Annie en Alex met een verveeld gezicht rond de tafel zaten.

‘Wel jongens,’ zei Eric, zich dwingend tot vrolijkheid. ‘En waar gaan wij vanavond naar toe?’

‘Naar de “Zappa” maar?’ zei Alex.

‘Zeg Eric,’ zei Annie. Haar stem klonk

[p. 789]

gespannen. ‘Is hij dronken?’

‘Ja, maar ik geloof dat hij in een goede bui is. Hij helpt Walter met zijn Legodoos.’

‘Vraag jij het?’

‘O nee, vandaag is het mijn beurt,’ zei Alex. ‘Hij heeft zich gisteren al opgeofferd.’

‘Nee Alex, hij heeft gedronken, laat Eric het vragen. Hij mag je niet, dat weet je toch.’

‘Ach, hij zal mij niet opeten hoor,’ zei Alex. Moeder kwam uit de bijkeuken met een stapel versgestreken handdoeken.

‘Gaan jullie weg?’ vroeg zij. ‘Blijf toch hier. Spaar je geld een beetje. Waarom wil je niet met mij kaarten?’

‘Ik verlies altijd!’ riep Eric op dramatische toon. ‘Ik maak minder geld op als ik in de “Zappa” zit!’

Zij lachte maar haar ogen stonden bedroefd. De kaartavonden betekenden voor haar meer dan louter tijdverdrijf. Zij had iemand nodig tegen wie zij haar problemen kon vertellen.

‘Kom, we vragen het,’ zei Eric.

Gedrieën gingen zij de woonkamer in. Vader was inmiddels achter de tafel gaan zitten en had de leiding van de werkzaamheden overgenomen. Hij bracht een rood plastic blokje naar het Lego-kasteel. De inspanning die hij deed om zijn bewegingen te beheersen was voelbaar. Walter keek toe met ingehouden angst hoe de bevende hand enkele ogenblikken boven het dak cirkelde, zich als een roofvogel op het bouwsel stortte en het stuk vastperste op de andere stenen.

‘Mogen wij eens naar de “Zappa” gaan,’ vroeg Alex.

Hij had veel te zacht gesproken, vader had het niet gehoord. Toen hij de vraag iets luider herhaalde, keek vader verstoord op van het bouwwerk.

‘Wát?’

‘Wij zouden eens naar de “Zappa” willen gaan...’

Vader staarde hem niet-begrijpend aan. Zijn ogen waren rooddoorlopen van de drank.

‘Naar de “Zappa”?’

‘Ja...’

De stilte duurde een tiental seconden. Dan ging vader rechtzitten en zei: ‘Zeg eens. Ben jij vandaag al naarje ouders geweest?’

‘Nee,’ zei Alex.

‘Zou je dát dan niet eerst doen?’

Alex zweeg. Eric vloekte inwendig. Wat heeft hij daarmee te maken, dacht hij. Welk recht heeft hij om anderen te veroordelen?

‘Waar lijkt het op, dat jij je ouders nog geen gelukkig nieuwjaar hebt gewenst? Je eigen ouders?’

Alex kromde zijn rug. Zijn ogen schoten heen en weer in hun kassen. Hij leek op een schooljongen die door een sarcastische leraar afgemaakt wordt. Ik moet iets doen, dacht Eric wanhopig. Het kwetste hem dat Alex zich liet vernederen als een kind.

‘Zou je dát niet eerst doen?’

Geheel onverwacht schoot de woede als een elektrische stroom in Eric omhoog. Het bloed trok weg uit zijn gezicht. Hij deed een stap naar voren en zei, op zachte toon, maar met een stem die trilde van haat: ‘Moet dat?’

Het werd stil in de kamer.

‘Hoezo, moet dat?’ zei vader. Hij stond langzaam recht: ‘Wat is dat voor iets, moet dat? Als ze niet meer respect voor hun ouders hebben... Moet dat, moet dat...’ Plot-

[p. 790]

seling bukte hij zich en met één armbeweging veegde hij al het glaswerk van de tafel. Het viel aan scherven op de vloer.

‘Wie is hier de baas?’ riep hij uit. Hij greep de tafel bij de breedte en duwde ze omhoog tot ze loodrecht stond. Het meubel kantelde in de volle lengte, kwam neer op de leuning van de canapé en sloeg met donderend geraas tegen de grond. Eric voelde een trage rilling langs zijn ruggegraat naar beneden kruipen. Vaag, als in een droom, hoorde hij Annie gillen.

‘Moet dat, moet dat,’ mompelde zijn vader. ‘Zijn eigen ouders.’

Ineens kwam hij op Eric af en sloeg met zijn vuist naar diens gezicht. Net op tijd deed Eric een stap achteruit. De slag miste hem op enkele centimeters. Zijn knieën begonnen hevig te trillen. Opnieuw haalde vader uit maar ook ditmaal kon Eric de vuist ontwijken. Terwijl hij langzaam achteruitdeinsde hield hij vader met uitgestoken armen op afstand. Het kapotte glas knarste onder zijn schoenen. Op bezwerende toon, alsof hij een dier aan het temmen was, zei hij: ‘Kalm vader. Kalm. Kalm vader.’

Toen vader opnieuw wilde toeslaan, schoot moeder toe en klemde haar beide armen om zijn rechterarm. Hij boog zijwaarts onder het gewicht. Een ogenblik keek hij verbaasd op; toen maakte hij een kwartdraai naar rechts en begon met zijn vrije hand in een razend tempo naar haar gezicht te slaan.

Er explodeerde iets in Eric. Hij sprong naar voren, legde zijn arm om vaders nek en trok hem over zijn heup, zodat deze ruggelings op de grond neerkwam. Op dat moment begon vader hoog en doordringend te krijsen. Tijdens zijn val had hij Erics trui vastgegrepen. Met van razernij verwrongen gelaatstrekken klemde hij het kledingstuk tussen zijn vingers.

‘Laat los,’ hijgde Eric.

De stof kraakte op verschillende plaatsen. Eric besefte hoe belachelijk de situatie was. Hier stond hij, gebogen over zijn vader, die schreeuwend als een kind zich vastklampte aan zijn kleren.

‘Uitdoen,’ zei zijn moeder snel.

In één beweging trok hij de trui over zijn hoofd. Dan rende hij het vertrek uit, de trap op, naar zijn kamer.

Zwaar ademend stond hij voor de spiegel. Zijn hart bonsde. Hij bekeek zichzelf, zijn verwarde haren, zijn opengesperde ogen.

‘Godverdomme,’ prevelde hij.

Hoe was dit mogelijk? Heel zijn leven was hij als een bange hond in mekaar gekrompen wanneer vaders stem zich verhief. Nu had hij zich op hem geworpen en hem zonder moeite gevloerd. Hij voelde een mengsel van schaamte en triomf. Het schokte hem zijn vader zo vernederd te zien. Maar ik had geen andere keuze, dacht hij. Hij had mijn moeder maar niet moeten slaan.

Langzaam kreeg hij zijn kalmte terug. Terwijl hij in de kleerkast naar zijn grijze trui zocht, betrapte hij zich op de gedachte: hij wordt oud, hij kon mij niet raken. Hij was dronken, dat wel, maar ik had verwacht dat hij sterker was.

Hij hoorde geen geluid meer in het huis. Zijn vader zou nu wel gekalmeerd zijn. Hij aarzelde nog enkele minuten en daalde dan de trap af. Annie zat bleek en betraand in de keuken. Alex stond achter haar en had zijn hand op haar schouder liggen. Ondanks alles moest Eric glimlachen om hun dramatische gezichten.

‘Zullen we maar vertrekken?’ vroeg hij.

[p. 791]

Alex knikte vermoeid. Eric haalde diep adem en ging de woonkamer in. Het grootste deel van de ravage was opgeruimd. Vader zat aan de tafel, in precies dezelfde houding als voor het incident. Hij staarde met holle ogen in de ruimte.

‘Wij gaan weg,’ zei Eric zacht tegen zijn moeder, die de laatste glasresten op een blik veegde.

‘Ja, pas op jezelf,’ zei zij. Haar stem verried geen enkele emotie. Haar gezicht was het masker geworden dat zij altijd opzette als vader in haar nabijheid was.

Zwijgend liepen Eric, Annie en Alex naar de auto. Het was gaan vriezen, de wind beet hen in het gezicht. Eric verwonderde zich over de manier waarop hij emotioneel reageerde: hij voelde zich licht en opgewekt, alsof hij aan een handig opgezette val ontkomen was. Hij had zin om te lachen.

‘Het nieuwe jaar begint goed,’ zei hij tegen Alex.

Deze schudde ongelovig het hoofd.

‘Voor zo'n kleinigheid,’ zei hij.

Toen zij in de auto waren gestapt, begon Annie zachtjes te snikken.

‘Dat gezicht,’ zei zij. ‘Je had zijn gezicht moeten zien. Net als vroeger.’

‘Ach, denk er maar niet meer aan,’ zei Eric. ‘Nu weten we tenminste dat we hem aankunnen.’

Terwijl de auto optrok keek hij door de achterruit naar het huis dat zich steeds verder verwijderde en binnen enkele seconden geheel door de duisternis opgeslorpt was.