Logo DBNL
De Gids. Jaargang 146 (1983)

De Gids. Jaargang 146

(1983)– [tijdschrift] Gids, De–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Seksueel leven
Jaap Goudsmit
Afrikaanse varkenspest, de slavenhandel der Compagnie en de recente ontketening van obscure virusinfecties

Een tweetal zeer ernstige infecties van het immuunapparaat zijn de laatste paar jaar op de voorgrond getreden. Eén staat bekend als ‘adult’ of ‘human’ T-cel leukemie (a(h)tl), de ander als ‘Acquired Immune Deficiency Syndrome’ (aids).

Van de eerste ziekte is de verwekker bekend, enigszins fantasieloos het htl-virus genaamd een retrovirus1.; bij aids wordt nog naarstig naar de verwekker gezocht. aids is een ziekte, gekenmerkt door een blijvende stoornis in de immunologische afweer, waardoor bij deze patiënten velerlei infecties met bacteriën, virussen, parasieten, gisten en schimmels voorkomen. Tevens treden kankergezwellen op, zoals Kaposi's Sarcoma en Burkitt's lymfoma, die met herpesvirussen in verband worden gebracht. aids werd in 1979 voor het eerst herkend en leek zich te beperken tot homoseksuele mannen met frequente, vooral anonieme seksuele contacten in steden als New York en San Francisco.2. Inmiddels heeft aids zich uitgebreid in de loop van vier jaar naar spuiters en lijders aan bloederziekte. Het aantal patiënten neemt met ongeveer 4 per dag toe en meer dan 1400 patiënten zijn op dit moment bekend.

Ook partners, zowel vrouwelijke als mannelijke, van aids-patiënten lijken een verhoogde kans op het krijgen van aids te hebben. Na Amerika is nu ook Europa aan de beurt. Sinds 1980 hebben zich aids-gevallen voorgedaan in Engeland, Denemarken, Frankrijk en Spanje en ook Nederland is niet gespaard gebleven. Vijf homoseksuele mannen met zeer veelvuldige seksuele contacten hebben de ziekte gekregen. In elk van deze gevallen was er sprake van seksueel verkeer met Amerikanen.

In het midden van de jaren zeventig, en mogelijk al veel eerder, bleek aids voor te komen in equatoriaal Afrika, met name in Chad en Zaire,3. onder de mannelijke en vrouwelijke bevolking. Zowel Kaposi's Sarcoma als Burkitt's lymfoma komen onder Centraal-Afrikaanse jongeren, voor zover wij nu weten zonder aids, al langer dan dertig jaar met grote regelmaat voor, terwijl deze tumoren in de westerse wereld tót de komst van aids een grote zeldzaamdheid waren.

Gelijk met het optreden in de usa verscheen aids op Haiti en sindsdien ook onder Haitiaanse immigranten in Amerika en Europa4. en ontvangers van grote hoeveelheden Haitiaans bloed.5. Alle gegevens omtrent de verspreiding van aids wijzen erop, dat het hier vermoedelijk om een infectie gaat, die al lange tijd in Afrika en in Japan (recentelijk is een Japanse vrouw met aids beschreven) bestond en vervolgens naar het Caraïbisch gebied, de

Verenigde Staten en nu ook naar Europa is geëxporteerd. De vraag is hoe en wanneer? Het zoeken is naar een virus, dat zich gedraagt als de verwekker van syfilis in de vijftiende eeuw. Syfilis kwam in de vijftiende eeuw als een vrij mild verlopende infectie bij Amerikaanse Indianen voor en werd vermoedelijk door de matrozen van Columbus naar Europa overgebracht. In Europeanen verliep syfilis zeer dramatisch en pas in de loop van enige eeuwen pasten de bacterie en de Italiaanse, Franse of Spaanse gastheer zich zo aan elkaar aan, dat de ziekte weer dezelfde mildheid had als onder de oorspronkelijke Indiaanse bevolking. Bij aids lijkt een virus als het Afrikaanse varkenspest-virus op het eerste gezicht zich uitstekend voor deze rol te lenen, zoals door Jane Teas van Harvard is gesuggereerd.5. Al in 1909 werd dit virus in Afrika beschreven als de veroorzaker van massale sterfte onder varkens na een ziekte die sterke gelijkenis vertoonde met aids bij de mens. Het virus wordt door teken overgebracht, maar kan ook van varken op varken overgaan. Het Afrikaanse varkenspest-virus komt sinds het einde van de jaren zeventig ook op Haiti voor. Zeer onlangs echter is deze hypothese door een groep Belgische en Nederlandse onderzoekers zeer onwaarschijnlijk gemaakt.6.

aids patiënten bleken geen enkel teken te hebben, in de vorm van antistoffen, van een recent doorgemaakte infectie met het Afrikaanse varkenspest-virus. Soi, op zoek naar een ander virus.

Er zijn verscheidene aanwijzingen, dat aids-patiënten een infectie hebben doorgemaakt of doormaken met het htl-virus,7.,8.,9. dat ook verantwoordelijk kan worden gesteld voor de al in de inleiding vermelde kanker van de witte bloedcellen. De vraag is echter, hebben we hier met de verwekker van aids te doen of een agens, dat zich net zo als aids verspreid, zoals ook hepatitis B, en zich dus tegelijkertijd maar onafhankelijk ervan zal voordoen. De complicerende factor is namelijk dat het htl-virus een infectie bij gezonde mensen kan veroorzaken, zonder dat de patiënt daar ook maar iets van merkt.10.

Het gedrag van het ‘aids-agens’ en het htl-virus vertoont echter wel zeer veel overeenkomsten en dat niet alleen omdat beide in het lichaam dezelfde cel, de helper T-cel, tot doel van hun vernietigende actie hebben. ‘Human’ T-cel-leukemie bestaat al geruime tijd, al hoewel niet bekend is hoelang precies, in verschillende uithoeken van de wereld, die een opvallende overeenkomst met de verspreiding van aids vertonen.

Deze T-cel-leukemie doet zich al sinds mensenheugenis onder de zwarte bevolking van Guyana, Suriname en het Caraïbisch gebied11. voor en een vergelijkbare aandoening lijkt in West-Afrika voor te komen.12. Daarnaast zijn htl-virus-infecties zeer frequent onder Japanners woonachtig op het zuidelijke eiland Kyushu rond Nagasaki.13. Met uitzondering van de recente ziektegevallen in de usa, alhoewel het nu volgende zelfs voor New York geldt, lijkt deze T-cel-leukemie en ook aids zich voor te doen in regionen, die in vroeger tijd of steunpunten van de West-Indische Compagnie (wic) of de Verenigde Oost-Indische Compagnie (voc) waren of op de handelsroute van een dezer handelsmaatschappijen lagen.

Door de studies van Van Lier weten we, dat de voor Suriname bestemde slaven in de hoofdzaak afkomstig zijn uit West-Afrika, met name het gebied van Senegal tot Angola.14. Uit hetzelfde gebied is de zwarte bevolking van Haiti afkomstig, die op de Franse plantages moesten werken.15.

In Japan was het van 1640 tot het midden van de negentiende eeuw slechts aan Hollanders, naast Chinezen, toegestaan handel te drijven met Japan.16. Sinds 1641 bewoonden de Nederlanders in Japan het schiereilandje Deshima in de baai van Nagasaki op Kyushu. Op Deshima woonden het voc-personeel en hun bedienden, vooral van Indonesische oorsprong.17. Het eilandje werd door de Japanners streng bewaakt en slechts éénmaal per

jaar mocht het eilandje ter grootte van de Dam in Amsterdam, worden verlaten. Dan werd door een select gezelschap een hofreis naar Edo ondernomen om eer te bewijzen aan de shogun.

De vraag rijst dan hoe Japanse boeren rond Nagasaki nu htl-infecties hebben opgelopen van bijvoorbeeld op Deshima aanwezige bedienden als er zo'n strenge scheiding was tussen beide culturen. Het is bekend dat er geen Nederlandse vrouwen op Deshima werden geduld18. en dat alle Japanse vrouwen, die met Nederlanders waren getrouwd al in de zeventiende eeuw uit Japan waren weggezonden. Echter, het was de bewoners van Deshima wel toegestaan omgang te hebben met prostituees afkomstig uit Maruyama, de bordeelwijk van Nagasaki. Tegen de algemene regels der bordeelwijken van Japanse steden in, was het de meisjes toegestaan hun klanten te bezoeken. Zo had je de Karayuki (Chinezenbezoekers), de Nihonyuki (Japannersbezoekers) en niet te vergeten de Orandayuki (Hollandersbezoekers).18. Het aantal kinderen dat door Nederlanders in de bestaanstijd van Deshima is verwekt, is zeer goed gedocumenteerd.

Als men aanneemt dat zowel het htl-virus als het aids-agens zich als verstekelingen aan boord bevonden van schepen der wic en voc en zich al in de Gouden Eeuw vanuit Afrika naar het Caraïbisch gebied en Japan verspreid hebben, dan blijft de vraag hoe met name het aids-agens zich zoveel eeuwen vrij onopvallend in die streken kon ophouden om pas in de jaren zeventig van deze eeuw in volle glorie het toneel te betreden. Uit de dierenwereld weten we dat nu net retrovirussen over eigenschappen en verspreidingswegen beschikken, die deze wonderlijke gang van zaken, indien die op waarheid berust, tot in detail kan verklaren. Zo weten we dat retrovirussen bij kippen en ook vele andere diersoorten op een drietal wijzen van gastheer naar gastheer kunnen worden overgebracht.

Ten eerste horizontale overdracht, waarbij een volwassen dier dat het virus bij zich draagt, een ander volwassen dier besmet. Ten tweede congenitale overdracht, waarbij de kip die infectueus virus uitscheidt, het ei en daarmee het kuiken besmet en ten derde erfelijke overdracht, waarbij een getrouwe dna-kopie van het retrovirus-rna wordt ingebouwd in het chromosoom van een eicel, de eicel wordt bevrucht en vervolgens draagt het kuiken in de chromosomen van zijn cellen een stuk dna mee, dat de code bevat, niet voor een eigenschap van een der ouders, maar voor het retrovirus dat de moeder had geïnfecteerd.19. Deze virus-kopie veroorzaakt in het opgroeiend kuikentje geen verschijnselen totdat het virus geactiveerd wordt. Deze activatie kan op een chemische stof of een andere virus berusten. In dit laatste geval kan dan een virus ontstaan dat deels uit het erfelijk overgedragen en deels uit het reactiverende virus bestaat. Voorheen ongeziene ziekteverschijnselen kunnen dan ineens, als kwamen ze uit de lucht vallen, optreden in de gastheer.

Robin A. Weiss vatte dit fenomeen aldus samen: ‘Endogene virus dna's, die gedurende onnoemelijke hoeveelheden generaties van ouder op kind zonder enige verandering zijn overgedragen, kunnen opeens door middel van recombinatie tot nieuwe virussen aanleiding geven na activatie door een virus van buitenaf met als gevolg een ander serotype, een andere gastheer specificiteit en een verandering van ziekmakend vermogen.’19.

Zo zou men zich kunnen voorstellen, dat ‘human’ T-cel-leukemie en aids zijn ontstaan. ‘Human’ T-cel-leukemie-virus heeft zich door de nijvere slavenhandelsdrift van de wic en de voc vanuit Afrika naar het Caraïbisch gebied en Japan verspreid, het virus is ingebouwd in de chromosomen van een deel van de lokale bevolking en geeft door activatie t.g.v. chemische stoffen of een ander virus soms aanleiding tot leukemie. Voor het aids-agens kan men eenzelfde hypothese opstellen, uitgaande van de nog niet bewezen gedachte dat het een retrovirus is. De geografische spreiding én de vergelijkbare seksuele over-

dracht, zoals blijkt uit het frequent voorkomen van htl-virus-infecties bij aids-patiënten, wijzen echter sterk in die richting. aids zou dan in Afrika al zeer lang zo nu en dan voorkomen door recombinatie van het erfelijk overgedragen virus bij de locale bevolking en een slechts sporadisch bij de mens infectie veroorzakend agens, bijvoorbeeld een apenvirus. De recente epidemieën van aids zouden dan verklaard kunnen worden uit het feit dat homoseksuelen - of op zoek naar hun ‘roots’ in Afrika ofwel op vakantie op Haiti en mogelijk reeds zelf behept met bijvoorbeeld een herpes virus, zoals cytomegalovirus of Epstein-Barr virus -, door seksueel verkeer of anderszins in contact zijn gekomen met het retrovirus, dat reeds sinds de Gouden Eeuw aldaar van ouder op kind wordt overgedragen.

Zo zou dan een recombinant virus kunnen zijn ontstaan met een zeer aggressief karakter dat zich onder Haitianen, homoseksuelen, spuiters, ontvangers van Haitiaans bloed of van commercieel verkrijgbare bloedprodukten als een wervelstorm heeft verspreid. De bevestiging van deze veronderstelling wacht op de onthulling van het aids-agens.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs