De Gids. Jaargang 146
(1983)– [tijdschrift] Gids, De–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 317]
| |
zeling heeft de literaire kritiek in Frankrijk dit boek bestempeld als zijn beste werk. De vijf jaren die zich tussen deze roman en het daarvoor verschenen Leçon des choses uitstrekken, heeft Simon naar zijn zeggen geheel besteed aan het verwerken van de gegevens uit een enorm familiearchief en het schrijven van de daarop gebaseerde Géorgiques. Een verre voorvader van Simon die als officier en vervolgens als generaal ten tijde van de Franse revolutie leefde, is met behulp van vele brieven, dagboekaantekeningen en andere historische documenten omgevormd tot een romanpersonage. Een afstammeling van deze generaal vinden we in een soldaat tijdens de tweede wereldoorlog: deze figuur is voornamelijk geïnspireerd door het leven van Claude Simon zelf; men vindt daarbij veel elementen terug uit het grotendeels autobiografische La Route des Flandres. Een derde hoofdpersoon is een jonge Engelsman die tijdens de burgeroorlog in Spanje vocht tegen Franco. De drie personages worden meestal met het onpersoonlijke ‘hij’ aangeduid, en hun geschiedenissen lopen volledig door elkaar heen. Er wordt voortdurend gewisseld van tijdsniveau en perspectief. De zinnen zijn bovendien lang, en er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van cursieve passages, waarvoor de redenen op het eerste gezicht meestal onduidelijk zijn. Claude Simon lijkt het de lezer moeilijker te willen maken dan ooit. Toch is het heel goed mogelijk om eenheid in dit boek te ontdekken. Zodra men bij het lezen een actieve positie inneemt, wat precies de bedoeling van een nouveau-roman-schrijver is, zal dit reusachtige epos een soort puzzel blijken te zijn, waarin tegen het einde van het boek de meeste fragmenten die zonder samenhang leken, op de één of andere manier een plaats vinden.
Het overheersende thema is de geschiedenis. Simon geeft in deze roman een geheel eigen visie op de tijd en het verloop van de verschillende historische gebeurtenissen. Er blijken bij voorbeeld verrassende overeenkomsten te bestaan tussen de lotsbestemmingen van de verschillende personages, die allen in een tumultueuze tijd leven. Ook de plaatsen waar hun belevenissen zich afspelen komen vaak overeen. Het al eerder genoemde gebruik van de hij-vorm ter aanduiding van verschillende figuren schept de illusie dat het om dezelfde persoon gaat, die op verschillende momenten van de geschiedenis wordt uitgebeeld. In het aldus gesuggereerde idee van continuïteit speelt ook de natuur een grote rol. De cyclische beweging van het natuurlijke leven klopt als een hartslag door de verschillende tijds- en ruimteniveaus heen. Omdat de drie beschreven periodes zich alle in oorlogstijd afspelen, wordt de sterke band tussen mens en natuur geaccentueerd. De bewegingsmogelijkheden van troepen, te paard of te voet zijn immers zeer afhankelijk van weersomstandigheden en bodemgesteldheid. Iets wat men niet snel zal vergeten is bij voorbeeld de enorm levensechte passage waarin de moeizame tocht te paard door de sneeuw die een legereenheid in het hartje van de winter van 1940 maakte wordt gevolgd.
De band van de mens met de natuur kan op een andere manier worden opgewekt in de brieven van de achttiende-eeuwse generaal, lsm, die als een rode draad door het boek lopen. Behalve orders aan legereenheden en rapporten aan zijn meerderen verstuurt hij vanuit zijn legerplaats ook brieven naar zijn trouwe huishoudster Batti, die zeer nauwkeurige aanwijzingen bevatten over het onderhoud van zijn enorme landgoed. Paarden, de grote liefde van de generaal en in oorlogstijd een onmisbaar vervoermiddel, spelen een klassiek aandoende, heroïsche rol. De beschrijvingen van de natuur, personen en gebeurtenissen zijn zo krachtig en zelfs poëtisch, dat zij als zelfstandige fragmenten zouden kunnen fungeren. Deze fragmenten blijven de ons bekende realiteit volledig trouw, en omdat ze alle uitgaan van bepaalde basis- | |
[pagina 318]
| |
gegevens zou men ze kunnen zien als variaties op een thema, zoals die in de muziek gebruikelijk zijn. Al deze variaties zijn vervolgens door Simon op dusdanige wijze samengevoegd tot een collage, dat er een geheel ontstaat dat niet noodzakelijkerwijs chronologisch is, maar beantwoordt aan eigen, in de roman besloten principes. De verschillende gebeurtenissen en ruimtebeschrijvingen verkrijgen ze hun functie doordat ze naast elkaar worden geplaatst, elkaar weerspiegelend en aanvullend, en niet doordat ze op de volgens de westerse logica gebruikelijke ‘verticale’ wijze zijn geordend. Het thema ‘tijd’ bij voorbeeld wordt op deze manier niet alleen in de inhoud verwerkt, maar krijgt vooral ook door de vorm een geheel eigen gestalte. Dit imposante werk dat men, om de rijkdom van inhoud en vorm enigszins te bevatten, verschillende malen zou moeten lezen, kan met recht beschouwd worden als een hoogtepunt in het werk van Claude Simon. Eveneens worden hiermee al degenen die de nouveau roman aan levensmoeheid onderhevig achten voorlopig in het ongelijk gesteld. |
|