De Gids. Jaargang 145

[p. 102]

J.M.A. Biesheuvel
De goudvis

Een haan kraaide in de verte, een jongen kwam zingend langs de vaart gelopen, een oude boer duwde een kruiwagen voort over de smalle asfaltweg, het was stil en de zon scheen aangenaam, er stond een heel licht briesje. Vanuit de kamers op de eerste etage van het eenzame herenhuis aan de Weipoortseweg in de polder vlak bij de stad Leiden, had men een uitzicht tot aan de horizon. Gras, weiden, polders, zwanen, koeien, schapen, geiten, varkens. Geen wanklank werd gehoord, het was augustus. Door het water van de vaart kwam een roeiboot aangegleden, er zat een man in van omstreeks de vijftig jaar. Eenden en futen gingen voor de boot opzij. De roeier neuriede terwijl hij de boot aanlegde onder een hoge populier aan de rand van een grote tuin. Die roeier was Anton Bostoen, hij was eigenaar van het grote huis. Hij zag zijn vrouw zitten in een ligstoel bij de schutting, ze zat daar al de hele dag de sprookjes van de gebroeders Grimm te lezen. Ze had haar man niet in de gaten zo verdiept was ze in haar boek. ‘Carla!’, riep haar man, ‘ik ben er weer.’ Hij droeg alleen gymschoenen en een korte witte broek. Hij zag er vriendelijk uit, snorretje, grijs haar, een bruin lichaam, een tanige, gespierde man. Terwijl hij met zijn pink in zijn oor wroette, kwam hij langzaam op Carla aanslenteren. Hij ging met een zucht van plezier en tevredenheid in de ligstoel naast die van zijn vrouw liggen, na haar gekust te hebben.

‘Heb je prettig geroeid?’ vroeg ze.

‘Ik ben helemaal naar de Kaag geweest,’ zei hij trots, ‘bij elkaar heb ik zeker negen kilometer geroeid. Ai, ai, wat is het prettig om eens vakantie te hebben en uit Amsterdam weg te zijn. Ik zou de komende jaren mijn slag moeten slaan. Het zou toch aardig zijn als ik in één keer twintig miljoen verdiende en verder van mijn rust kon genieten? Altijd zou ik bij je zijn. 's Zomers zou ik veel roeien en 's winters zou ik op mijn eigen kamer zitten om er te lezen. Ja, twintig jaar heb ik in te halen, ik heb zo lang geen tijd gehad voor mezelf. Ik zou me willen begraven in Malamud, Updike, Nabokov, Flaubert, Strindberg, Ibsen, Tsjechov, Cervantes, Homerus, weet je dat ik van W.F. Hermans maar één boek heb gelezen? Het leven van een zakenman is lastig, nooit is er tijd om te verlummelen. Het is tijd om naar Amsterdam te gaan, tijd om op te staan, tijd om te eten, tijd om naar de tandarts te gaan, tijd om naar de bank te gaan, tijd om een belangrijke beslissing te nemen, het is tijd om de auto na te laten kijken, tijd om te eten, het is tijd om een brief aan je zoon te schrijven, maar nooit is er eens

[p. 103]

gewoon tijd, tijd om te verlummelen. Weet je, en het leukste zou ik het vinden als ik zelf weer eens wat kon schrijven. Ik heb het in mijn studietijd gedaan, ik ben zo dom geweest om alles weer weg te gooien. Ja, ik zou het aardig vinden als ik nu eens mezelf onderwerp van studie en analyse kon maken. Een mens moet eens tot bezinning komen...’

Terwijl hij dat allemaal zei zat Carla hem vriendelijk aan te kijken, nieuwsgierig was ze naar wat hij verder nog vertellen zou. Maar hij zweeg en bleef een tijdlang, nietszeggend, voor zich uit kijken. Toen begon hij een liedje te neuriën dat hij zich uit zijn kindertijd herinnerde. Een leeuwerik stond hoog tegen het zwerk en jubelde het uit. Een koe balkte, ze hoorden de boerenklok in het grote, negentiende-eeuwse huis twee uur slaan. Anton ging languit in de zon liggen en zei niets meer. Binnen een kwartier lag hij te snurken. Carla liet hem zo een half uur liggen, toen maakte ze hem wakker en ze zei: ‘Maar je wilt toch wel wat drinken en iets eten? Ik durf te wedden dat je trek hebt in een biertje. Zal ik die macaroni van gisteren nog opwarmen? Ik kan er gesmolten kaas overheen doen ... Zal ik je alvast een Frankfurter worstje geven?’

‘Hm, lekker,’ mompelde Anton geeuwend, hij wreef zich over zijn buik en streek zijn haar glad. Het zweet stond op zijn voorhoofd. In het gras lijkt het altijd warmer te zijn dan op het water. Hij at met smaak en zette zijn glas, zijn gerei en zijn bordje op de grond. Onder de stoel lag een telefoonboek bevattende alle adressen en nummers van telefoonhouders in het district Den Haag. Hij begon het boek langzaam door te bladeren en hier en daar las hij wat: ‘Ravel, Raven, Ravoni, Rawestijn, Rederijker, Restlust, Rievebroer, Robold... wat een belachelijke namen, een heel boek met namen van mensen..., wat zijn er toch veel mensen. Zetter, G.J. de, ook iemand, het is gewoon om gek van te worden als je er over nadenkt. Hier een bank, een makelaar, een verzekeringskantoor, een verkoopcentrum van buitenboordmotoren, wegrestaurants, slijters in de stad, een rouwcentrum, een superwinkel, koffiegrossiers, houthandelaars, scheepsbenodigdheden, grutters, tapijtwinkels, drogisten, apothekers, bakkers, kapsalons, autohandelaars, stichting molenbehoud, elektronica, tandartsen, homeopathen, ziekenhuizen, horlogewinkels, slagerijen, het houdt eenvoudigweg niet op!’

‘Maar waarom verbaast je dat?’ vroeg Carla.

‘Ik kom ineens tot het besef dat de Randstad nog groter is dan New York,’ zei Anton, ‘en wij zitten er op een paar kilometer vandaan, eigenlijk zitten wij er midden in. Wij wonen eigenlijk in het Central Park, midden op Manhattan. Maar je hoort er hier niets van, je merkt het niet, je ruikt het niet. Eenden zie je hier, zwanen, futen en koeien. Je hoort het verkeer op de grote weg niet eens.’

In een gelukkige en tevreden toestand doezelde hij weg. Af en toe was er een wolkje voor de zon, maar dan toch een heel kleintje. Carla zat weer Grimm te lezen en niet het minste gerucht werd op het erf of in de tuin vernomen. Een enkel kippetje dat ‘tok tok’ zei, aarzelend, dit alles leek op de toestand van de mensen voor de zondeval in het Paradijs. Wij moeten hier iets zeggen van Carla. Ze hield er het meest van om sprookjes te lezen en ze was dol op dieren. Anton echter hield het

[p. 104]

meest van bekentenisliteratuur en hield van jagen. Hij at veel en zij at weinig. Hij hield van hoerig geklede vrouwen en pornografie terwijl Carla juist een heel ingetogen vrouwtje was. Soms als hij thuis kwam met een haas waarvan de kop kapot geschoten was riep ze: ‘Ajakkes, weer zo'n arm dier, laat maar door de buurvrouw klaarmaken.’

De leeuwerik zong, het kippetje mompelde af en toe iets, in de verte kraaide weer de haan en een torenklok sloeg in de verte drie uur. Tien seconden later sloeg ook de klok in huis drie uur. Anton werd wakker, het leek of hij van iets was geschrokken. Hij rende het huis binnen en keek daar in zijn agenda. Hij had zich niet vergist: om vier uur, uitgerekend vandaag had hij een afspraak met drie belangrijke Japanners in Amsterdam. De vreemdelingen waren Japanse havenbaronnen, Anton had zich namelijk op baggeren en het aanleggen van havens in verre exotische streken aangelegd. Verhit kwam Anton de tuin weer inrennen. ‘Vlug Carla,’ zei hij, ‘wees zo vriendelijk en verkleed je even voor de stad. Er komen straks drie heren voor mij op kantoor en ik zou een belachelijk figuur slaan als ik er niet was. Er is nu geen personeel. Misschien wil jij de deur voor de heren opendoen, thee zetten en af en toe een aantekening voor me maken als ik je dat vraag.’

‘Op zondag zaken doen?’ vroeg Carla, ‘maar wat is dat voor rarigheid, dat heb je toch nog nooit gedaan?’

‘Nee,’ antwoordde Anton, ‘maar het gaat om drie Japanners die maar een week in Europa zijn. Gisteren hebben ze een bespreking gehad met Von Sachshausen in Hamburg. Ze willen een grote haven laten baggeren in Japan, een haven die is ingericht voor containerschepen en het klaarmaken van containers voor vervoer naar het binnenland. Het zou niet leuk zijn als mijn collega Von Sachshausen met de order wegloopt. Ik zou er geweldig mee kunnen verdienen als ik de opdracht kreeg de haven te baggeren en te bouwen. Zelfs kranen en Amerikaanse heftrucs, Amerikaanse kranen zou ik moeten leveren, ik zou het kantoor moeten neerzetten, van baggerwerk tot plaatsing van terminals en grote computers, alles zou mijn werk zijn. Die mannen storen zich er niet aan dat het zondag is. Het gaat hun om zakendoen en poen. En ze weten dat Nederlanders nu eenmaal een wereldnaam hebben als baggeraars en aanleggers van havens, strekdammen, kaden en dijken. Kom, help me nu een keertje en ga met me mee. Ik kan toch moeilijk zelf voor de heren thee gaan zetten? Heb je nog Japanse thee? Thee is voor die mensen heel belangrijk. Misschien kun je er die dunne opgerolde Franse pannekoekjes bij serveren, dat zullen ze lekker vinden.’

Carla zuchtte, borg Grimm op in huis en een kwartier later zat ze in de auto. In die tijd had Anton zich nog een keer geschoren, hij droeg nu een keurig blauw pak met vest, hij geurde naar geparfumeerde aftershave. Carla had zich ook verkleed. Een half uur later waren ze in het kantoor. Ze gingen naar Antons ruime werkkamer. Op een mahoniehouten kast zag Carla een groen uitgeslagen kom vol water staan, een grote kom. ‘Wat is dat?’ vroeg ze.

‘Daar zwemt mijn goudvis,’ zei Anton.

‘Ja, maar leeft hij nog wel?’ vroeg Carla.

[p. 105]

‘Dat weet ik niet,’ bromde Anton, ‘nu heb ik belangrijker zaken aan mijn hoofd.’

Ze klom op een stoel en haalde voorzichtig de kom van de kast. De goudvis dreef op zijn kant en hapte naar adem. ‘Dat beest is ziek, hij is ziek van honger,’ zei Carla, ‘ik ga er onmiddellijk iets aan doen.’

Op dat moment werd er gebeld aan de voordeur. ‘Zet die kom nou even terug,’ zei Anton, ‘we kunnen straks naar de vis kijken.’

Carla deed wat haar gezegd werd, hoewel met tegenzin en deed de heren open. Het zakendoen nam een aanvang. Het gesprek sleepte zich voort in een onbegrijpelijk Engels. Carla serveerde de thee en de pannekoekjes. Buiten stond een dure Mercedes op de Japanse heren te wachten. De chauffeur rookte een sigaartje. De onderhandelingen namen zeker twee uur in beslag. ‘Carla schrijf even op,’ zei Anton voor de vorm, ‘drie dollar de kubieke meter, twintig meter diepte, een bassin van twaalf kilometer, kadelengte met pieren erbij gerekend drieëndertig kilometer. Von Sachshausen krijgt geen hoogte van de United Nations Harbour Commission. Zendinstallatie met een bereik van vijfhonderd zeemijlen, tweehonderd terminals, Seatrack-trucs, Ford vrachtwagens?’

Ze maakte vergissingen omdat ze steeds naar de zieke goudvis keek. De heren dronken nog een keer thee en aten er dit maal een kaakje bij. Pas om zeven uur in de avond konden Carla en Anton de heren uitgeleide doen. Ze reden meteen weg, maar zwaaiden door de achterruit. ‘Grote kans dat ik die order krijg,’ merkte Anton op.

‘Maar nu eerst die goudvis,’ zei Carla. Ze gingen nu samen naar de vis kijken, gaven hem schoon water, maakten de kom schoon, de oude plantjes werden uit het water gehaald. En Carla gaf de vis veel voer. Zeker een uur was ze bezig. Maar de vis bleef zieltogend almaar op zijn kant liggen. Hij maalde blijkbaar niet om eten. Om negen uur hadden ze alles gedaan wat er voor de goudvis mogelijkerwijs gedaan had kunnen worden. Carla wilde zelfs een dierenarts inschakelen, maar werd door Anton uitgelachen...

De volgende dag zaten ze weer op het gazon. Carla las Grimm en Anton Nabokov. Het was verrukkelijk weer. Drie dagen later, het was nog steeds vakantie kreeg Anton een telegram: ‘We order you to making harbour stop north japan mister stop bostoen, signed li pim, pim lang, lang shoe’. Anton danste in het rond van pret en ging een half uur later met Carla roeien. Onderweg had ze het over de goudvis.

‘Het spijt me,’ zei Anton, ‘ze hebben drie weken al niet naar de goudvis gekeken, dat komt omdat ik een nieuwe secretaresse heb, maar dat schone water en dat voer zal hem goed doen. Zou je de vis overigens niet te veel voer hebben gegeven?’

Carla knikte van nee en dacht na over die wonderlijke karaktertrek van haar man: hij gaf geen snars om dieren. Zelfs een hond om mee te gaan jagen wilde hij niet hebben. ‘Allemaal onrust in huis,’ zei hij.

Nog een hele week genoot Anton van zijn vakantie. Maandagochtend ging hij weer naar kantoor. Samen met een jurist, een notaris en een econoom had hij de hele dag berekeningen zitten maken. Monter

[p. 106]

kwam hij thuis met een fles champagne onder zijn arm. ‘Met die haven in Japan zullen wij, als de belasting eraf is, toch nog zeker een miljoen verdienen,’ zei hij.

Carla glimlachte even. ‘En hoe is het met de goudvis afgelopen?’ vroeg ze.

‘Die is dood,’ zei Anton beslist en achteloos, ‘maar voor de prijs van twee carbonnetjes hebben we een nieuwe goudvis op kantoor.’