De Gids. Jaargang 143

[p. 333]

Lloyd Haft
Tsjow Meng-tiè: zeven boeddhistische gedichten⁺

In de Chinese en Japanse dichterlijke tradities heeft de boeddhistische poëzie al vele eeuwen een afdeling op zich gevormd. Het werk van sommige boeddhistische dichters is van de algemene traditie deel gaan uitmaken (bij voorbeeld: Wang Wei, achtste eeuw na Christus). Andere boeddhistische verzen, veelal geschreven als gelegenheidsgedicht bij een moment van Verlichting, of in het stervensuur, werden (en worden) door een kleinere kring bewonderd.

Vooral na de tweede wereldoorlog heeft de boeddhistische poëzie, om verschillende redenen, de aandacht van westerse lezers en vertalers getrokken. Zo verscheen tijdens de Amerikaanse Zen-hausse van de jaren vijftig Cold Mountain Poems van de Beatdichter Gary Snyder. In Dharma Bums van Jack Kerouac wordt in sterke karikatuur een indruk gegeven van de originele manier waarop Snyder (die in het boek ‘Japhy Ryder’ heet) de gedichten van de Chinese kluizenaar Han-sjan (achtste-negende eeuw na Christus?) vertaalde.

Snyder beschouwde zichzelf als boeddhist en wilde duidelijk door middel van zijn vertaling de leer uitdragen. Maar ook voor niet-boeddhistische lezers is de boeddhistische poëzie, vooral in de moderne variant, vaak een aangename verrassing geweest. Door het vermijden van rationele verbanden, en door het gebruik van een beeldspraak vol ‘onmogelijke’ tegenstellingen, bereiken de boeddhistische dichters soms effecten die ‘dadaïstisch’ of ‘surrealistisch’ aandoen, maar waarin toch een geestelijk ordeningsprincipe aanwezig is. Dit principe is ‘irrationeel’, maar niet ‘absurd’.

Van de Japanse boeddhistische poëzie, oud en nieuw, is aardig wat in vertaling verkrijgbaar. (Zie bij voorbeeld: The Penguin Book of Zen Verse; Lucien Stryk en T. Ikemoto, Zen: Poems, Prayers, Sermons, Anecdotes, Interviews; en S. Takahashi, Afterimages: Zen Poems.)

Van de traditionele Chinese boeddhistische dichters zijn onder andere Wang Wei en Hansjan veel vertaald. (Zie Poems of Wang Wei in de Penguin-reeks of de nog beter leesbare Nederlandse versies van W. Hussem in Verzen van Wang Wei; Burton Watson, Cold Mountain of W.L. Idema, Hanshan: Gedichten van de Koude Berg).

Van een moderne Chinese boeddhistische poëzie hoort men niet veel, omdat het schrijven van zoiets sinds 1949 alleen buiten de Chinese Volksrepubliek mogelijk is geweest. In Hong Kong, op Taiwan, en elders zijn er wel boeddhistische dichters (of boeddhist-dichters), maar hun werk is in het buitenland weinig bekend.

Onder deze schrijvers buiten de Volksrepubliek moet er minstens één - Tsjow Meng-tiè - tot de meer belangrijke dichters van zijn generatie worden gerekend. Tsjow is een ‘vastelander’ die sinds 1948 in Taiwan woont. In zijn dichterlijke werk wordt een zeldzaam evenwicht bereikt tussen boeddhistische denkbeelden, literaire invloeden uit de klassieke Chinese poëzie, en de westerse poëzie (die Tsjow heeft leren kennen via moderne Chinese vertalingen).

+ LLOYD HAFT. Geb. 1946, in Winconsin, U.S.A. Wetenschappelijk medewerker aan het Documentatiecentrum voor het Huidige China aan de RU te Leiden. Publiceerde over sinologische onderwerpen, maar ook vertalingen van gedichten, onder meer van Wallace Stevens.

[p. 334]

Tsjow Meng-tiè werd in 1920 in een boerengezin geboren. Zijn vader was al vóór zijn geboorte overleden. Er was voor Tsjow in zijn jeugd geen mogelijkheid om modern schoolonderwijs te volgen; tussen zijn elfde en zijn zestiende jaar kreeg hij wel privé-onderricht in de leer van Confucius en Mencius en in het klassieke Boek der Oden. Op zijn zeventiende ging hij eindelijk naar een openbare lagere school, waar hij binnen één jaar het diploma haalde. Hij was oorspronkelijk van plan een hogere opleiding te volgen, maar dit bleek, tijdens de Japanse bezetting en de daarop volgende burgeroorlog, onmogelijk.

Als soldaat van het Nationalistische leger ging Tsjow in 1948 naar Taiwan. Na zeven jaar diensttijd verliet hij het leger om zich in Taipei als boekverkoper te vestigen.

Zijn eerste dichtbundel, Eenzaamland, verscheen in 1959. Vooral na de publikatie van zijn tweede bundel, Het toverkruid (1965) heeft hij steeds meer erkenning gekregen als één van de vooraanstaande dichters van Taiwan.

Zijn poëzie wordt gekenmerkt door een zware, steeds zeer ongewone beeldspraak. De beelden zijn opgebouwd aan de ene kant uit traditioneel-poëtische elementen, en aan de andere kant uit boeddhistische associaties, gewaarwordingen tijdens de meditatie, et cetera.

Bij zijn meest geslaagde verzen is zowel een metafysische als een erotische interpretatie mogelijk. In het eerste geval spreekt de dichter ironisch zichzelf aan; hij maant zichzelf als het ware tegen de identificatie met zijn alledaagse ego. Volgens de tweede, ‘erotische’ uitleg symboliseert de geliefde de schepping/verschijning als geheel, of staat zij voor één pool van de verhouding van elk ‘ik’ tegenover een ‘niet-ik’.

Dit is bij uitstek een poëzie die men al interpreterende moet vertalen. Telkens moet een keuze gemaakt worden tussen alternatieven die beide, rationeel gezien, even ‘onmogelijk’ zijn. De volgende vertalingen zijn dan ook zeer sterk ‘bepaald’ door mijn eigen visie op het origineel. Daarom geef ik in de Aantekeningen, bij wijze van verantwoording, een samenvatting van de uitleg die mij tijdens het vertalen van elk gedicht voor ogen heeft gestaan.