De Gids. Jaargang 140

(1977)– [tijdschrift] Gids, De– rechtenstatus



[pagina 633]
Het jaar van de jichtGa naar voetnoot* Remco Campert Moord in het atelier Nu je niet kunt lezen wat ik schilder ontstaat er een blinde vlek in het atelier daar waar zon mijn pupillen raakt Jij dood uitdovende fraaie flonkering in de spiegel verslaafd aan het licht heb je nu al het licht verbruikt Ik zet het tastende mes in de rondborstigheid van de schilder je verteert als een vlinder de kunst is onbewoond

[pagina 634]
Patric Conrad P.P.R. Superster I Omdat de straat waarin je woonde toen je stierf zijn naam draagt, vernoem ik de meester: Otto van Veen, later Venius, Werkende voor Isabella Clara Eugenia en aartshertog Albrecht van Oostenrijk, later landvoogd der Nederlanden. Omdat de straat waarin ik woon nu ik nog leef, zijn naam draagt, vernoem ik de meester: Adam van Noort, werkende voor de Poen. II Agenda: Donderdag 27 januari 1977 - 14H30. Berlijn, Gemäldegalerie - Andromea. Ik wil haar aanschouwen, naar men zegt heeft ze iets menselijks. Ze is geketend. Zoals jij. Zoals ik. En verder, na het rendez-vous, wandelend door het museum van marmer, mompel ik iets over die natte nacht, toen er, temidden het riet dat rook naar regen in de brede bocht van de stroom, tussen ebbe en vloed, tussen jou en mij, hoe onbegrijpelijk ook, lekker niets gebeurde.
[pagina 635]
III (vrij naar Orlando Furioso) Bevend ontbloot de oude eremiet - gedeeltelijk weliswaar - de slapende Angelica en slaakt in de zomeravond die valt een kreet van afschuw: ‘Shit!’ schreeuwt hij, ‘te laat!’ Drie maal helaas inderdaad. Haar staat van ontbinding is reeds zo ver gevorderd, dat ieder normaal gesprek met haar uitgesloten lijkt. Zacht als zakken zakken vochtige vormen over dijen als kussens van ziek satijn en lager, liggen in lagen haar mooie plooien in de plooien van haar lakens verlaten. In de reeuwse geur van haar vouwen steunt een vrouw op armen als darmen. Aas! IV De elfjes, aanwezig op de receptie, waren zo gespierd, dat ze best voor twaalfjes konden doorgaan. En verder werden opgemerkt: Maria de M., Koningin Moeder: drie kinnen, klam, breed als een gevel en bleek als de gruwel. Een zoon ook: oud geboren en versierd en in een mist van mythes vermist. En jij, de ongeneeslijke, waar spartel je nu, en in welke trieste steden slenterend, bang misschien? V (Alma Rubens indachtig) Take this for the pain, Alma darling, and you will be able to go on. Aldus de gieren, de vrienden, de gapende rechters met pruiken. En kijk ik naar haar, ik zie mezelf: Ook zij ervoer het daglicht als een vreemde, plagende gloed, die schaamteloos de Duisternis komt verstoren. Haar sporen: de echo van haar smeken, de schaduw van haar wanhoop. Ook zij werd door haar dood zwaar geschokt. Ook zij. En dit is meer dan droefheid, ja dit is meer.

[pagina 636]
Gust Gils De up to date gebrachte Rubenskantate, of: kijk uit voor jaren met een R allicht of wat dacht u heeft Rubens bestaan. evenals Shakespeare en even lang geleden. met dit verschil Rubens was geen akteur, tenzij op een ander soort planken: Rubens, de zich Pietro Paulo noemende, was diplomaat, bedrijvig reiziger, tevens kunsthandelaar van formaat waarnaast de huidige antwerpse aantikijrs zowel als galerijhouders jammerlijk verbleken - en, Rubens nog steeds, niet in de laatste plaats personage dat op witte voet stond met de spaanse overheerser. dat alles was Rubens, en meer. * ouderen onder ons herinneren zich misschien alvast van horen zeggen, dat Rubens bovendien eeuwenlang doorging voor een schilder van niet minder dan geniale verdienste. de naam Rubens was een begrip. het pikturale summum van een volk van schilders, vergulder nummer één van ons blazoen en trekpleister voor het wereldtoerisme: getuige de eindeloze stroom bewonderaars uit de vreemde die nog in de twintigste eeuw de romantiese rekonstruksie van zijn woning met een ingetogen bezoek vereerden. wij weten nu beter. Rubens schilderde weliswaar, een niet onverdienstelijk dilettant naar men meent, maar geen doek van zijn hand, na ernstig onderzoek, is nog duidbaar met zekerheid. en zoals later voor Dali gold: schilderen was hoe ook niet zijn voornaamste kwaliteit. *
[pagina 637]
dat ons lage land, nauwelijks van Scheldesluiting en verdeling in Noord en Zuid bekomen ook dit nog te inkasseren kreeg: sorry maar geen Rubens geen grootste schilder aller tijden meer - je hield wel van minder dan dat een fikse kulturele kater over. maar wij maakten teveel ontluistering mee om nog in heldenverering te geloven. helden raken herleid tot hun soms bedroevende proporsies. en ook, de demistifikasie kwam geleidelijk. dat Rubens zich helpen liet door leerjongens en konfraters, was al langer geweten. zijn penseel zette alleen van die meesterstreken waarmee hij een lachend gezicht kon veranderen in een wenend of omgekeerd. en iedereen was tevreden. maar daarbij bleef het niet. item, onwelkome onthullingen over hele reeksen doeken ten onrechte aan Rubens toegeschreven. item, ketterse verdenkingen: Rubens die welbewust zijn werken kompleet door anderen schilderen liet. dat werd toen nog onvergeeflijk gevonden. wij weten nu beter. Rubens schilderde niet, hij deed meer: hij realizeerde! te vroeg geboren om filmer te zijn schiep Rubens de pikturale regie. hij was tevens de eerste neorealist, nota bene: immers zijn keuze maakte een werk tot een Rubens. ter verduidelijking en illustrasie: ik heb geld en koop een Fred Bervoets. die ik vervolgens schaamteloos ekspozeer als: ‘Schilderij van Fred Bervoet, door Gust Gils.’ want (redeneer ik) mijn persoonlijke seleksie van dit objekt uit mijn omgeving maakt het tot mijn persoonlijke kreasie. Marcel Duchamp met zijn fietswieltje is bescheiden hierbij vergeleken... maar iets dergelijks deed Rubens al eeuwen geleden! en werd de eenzame voorpost van wat wij vandaag de indirekte schilderkunst heten. *
[pagina 638]
kortom, wat wij dit jaar, zoals elke eeuw niet kunnen laten te herdenken, is geen genie of imago meer maar een mite. kapstok voor eigendunk die wij misschien behoefden in vroeger tijd. deze herdenking daarentegen is een blijk van het gevoel voor zwarte humor, ons volk zo eigen. sillogisme. ik ben een vlaming. ik kan lachen om mijn vergissingen. dus - ik bedoel, waarom zou ik als vlaming in dit opzicht beter of slechter dan een andere vlaming zijn? dus, een vlaming kan. ik bedoel, om zijn eigen vergissingen lachen. groen misschien, maar toch. het staat hem vrij. * dat Rubens nooit bestaan zou hebben laten we maar voor rekening van de war- en heethoofden die zoiets beweren. het is waar: in de familietombe werd zijn skelet niet weergevonden - maar skeletten bewaren slecht in ons klimaat. lang niet zo goed als de schilderijen die al dan niet van Rubens zijn, maar die bestaan. door wie ook vervaardigd. en wie die geniaal wil vinden: het staat hem vrij.

[pagina 639]
Gerrit Kouwenaar geen dag zonder vlees 1 Nooit vrede in de jaren dat hij leefde zichzelf was zijn naam werd, altijd zijn weg bevuild met soldaten prelaten padden in brokaat handelaren in zielen en pelzen rederijders ketters spionnen nooit vrede - altijd aan zijn grenzen de brandlucht de lijkstank, geen dag zonder vlees op de plank in de grond op het dons aan het spit in de mond van de smulpaap en altijd aan zijn hof het geslof van een voorpost van god, het geknor van een slager een klant, het gekweel van een kwee een kraai een godin
[pagina 640]
2 De weerspiegelingen van de bomen in het water zijn klaarder en volmaakter dan de bomen zelf en volmaakter dan ideeën zijn de dingen: als ik een vrouw maak laat mijn hand nog eeuwen later een diepe indruk achter in haar vlees en eeuwiger dan het mes van de clerus in mijn linnen is mijn uit het gouden boek der grote meesters onophoudelijk geschaakte venus en zo terwijl de zon blijft hangen in mijn wil werp ik mijn schaduw als een klok vooruit en rust in mijn gelijk als in een tobbe met de drie gratiën onder handbereik
[pagina 641]
3 Allegorieën metaforen latijn, de pest van de oorlog riekt naar papaverolie en kraplak altijd een beeldenstorm om verhaal op te halen, altijd werk voor de kerk aan de winkel altijd de staatsiedegen om mee te rinkelen de schildersstaf om te breken achter het altaar de etensresten in het boudoir de gedekte tafel geen ander probleem dan de scheiding tussen hemel en aarde zo vloeibaar te maken als stroop veel niets veel alles - nooit vrede behalve toen hij nog even met al zijn vlees in het steen ging huizen en oude voeten kreeg in het landschap waarin hij stilstond en dat hij verzon -

[pagina 642]
Marcel van Maele Amper 63 en reeds versleten van 't jichtig knikken In een storm van zien zodat horen en voelen vergaat; in een geduldig verzuimen vol onzichtbare horens en ronde gewrichten broos en jichtig waarin de molm reeds is verzeild waartegen geen kastanjes en modderbaden zijn opgewassen, de brede hoed op het kale hoofd verstrooid. De arm van de zaaier gebroken (de regelmaat van de armslag zat), het zaad dat zich zo welvoeglijk heeft gespreid. En wij, van al die verhalen nog niet bekomen!, ook als ik in herhaling val (maar dàt is de zonde niet) en zeg: ‘De kelders van het verleden liggen in de toekomst’, dan wacht er ons geen klare wijn. Zo stormen ons voorbij de tot abstractie toe gehavende prooien (jij kent dat wel: dat glunderend voorbijschieten!). De hekel de hoed der waardigheid (verstrooid) het doek der verdraagzaamheid het penseel van leugen of waarheid. En lokt (de roep uit de verte!) instemming uit...
[pagina 643]
En in de stal, het museum, de veilige haven, hangen de heilige gedrochten gehavend, terwijl in oost en west de dichters aan de ketting liggen; terwijl computers zich toespitsen op het ontleden van de Grote Kunst uit het Verre Verleden verschrompelt het woord tot een verminkte vuist tot voer voor archeologen op zoek naar de Steen der Wijzen. En leve de ketters, want ze hebben het leven zin gegeven, de jacht is heropend de oorlogen worden opgesmukt in naam van god in naam van een naam in naam van P.P.R. R.I.P. De praal van Rubens het licht van Rembrandt en Vondel schreef zijn zoveelste vers (maar voor hem is de kous reeds af). En dan die onbewaakte ogenblikken: een kussende kermis, een amper gedrocht, een ontsnapte duivel, een winderige lendendoek het tipje altijd op de juiste plaats, een gesluierde kaars in de aars. Hij schreef zijn verhalen in de biecht, het tijdperk van rad en spieren was reeds voorbij, dat van raderen en aderen amper aangebroken. En soms een ontstoken oog - geen kronkel zo bedacht - geen waarachtige groet uit het verre verleden in dat kleverig Niets van Nu en Nergens zo onverwacht. Want nergens zit er een aapje in een of andere mouw. P.P.R. neem deze schuld op je tengere schouders bewaar het zwijgen en het gissen en laat dit jubeljaar aan mij voorbijgaan. Er staan belangrijker dingen op til: een huis als een tuin, vredesduiven, heilige paddestoelen, de zingende Steen der Wijzen en een middel tegen jicht.

[pagina 644]
Hugo Raes Ansichtkaart aan P.P. Rubens Uit de muziekwinkel die nu aan je huis paalt stuwt de geluidsinstallatie de laatste nieuwe Pink Floyd naar buiten. Het is prachtig voorjaarsweer en de muziek galmt daarbijpassend, over de Wapper, die nu niet langer water is, maar een wandelpleintje. Aan de overzijde is een visrestaurantje gekomen. En je kan de binnenplaats zien van het Koninklijk Paleis waar ons huidig vorstenhuis afstand heeft van gedaan. Ze kwamen er nooit, en het kostte teveel aan onderhoud. Nu is er het Internationaal Cultureel Centrum gevestigd, waar doorlopend tentoonstellingen worden gehouden. In de tuin staat ook een kunstwerk: vier groene neonbuizen (dit zijn lelijke buislampen) voor een spiegel... Zon komt er 's morgens niet meer in je tuin: op een veertigtal meter afstand is de nieuwe Schouwburg opgetrokken, en vanuit je tuin zie je op de haast blinde zijgevel van deze mastodont. In je buurt zou je wel gemakkelijk een of ander automodel kunnen uitkiezen, want er staan er duizenden ter vergelijking. Ook in de omgeving: veel banken, geldbanken. Dat zal je wel niet mishagen. Nu horen we weer de sexy stem van een erotische soul-zangeres. Veel seks, Rubens, veel meer dan in jouw tijd. Eigenlijk is je werk niet erotisch, zijn je naakten helemaal niet sensueel. Als knaap kreeg ik wel visioenen wanneer ik Griekse beelden zag. Praxiteles en zijn landgenoten spraken mij meer aan. Jouw naakten lieten me eigenlijk koud. Dat lijkblauw dat overal in het wakke, platte vlees zit. Je roze-witte dames zijn dringend aan een dr. Atkins-dieet toe, ze lijden aan vetzucht. Je was een estheet, en toch, die lodderogen van je meisjes, en die dikke konten, en die petieterige flepse tepeltjes. Een soort moedersen tanteserotiek.
[pagina 645]
De meisjes van nu zijn slank en gespannen en hard van lichaam, met smalle kontjes. De vetkwabben en schijntjes van cellulitis... nee. Over de vrouwen die je schilderde gesproken, ze zijn vaak prooien van een of andere vorm van geweld, ze worden meestal door saters en grijsaards bespied, beloerd, belaagd, geroofd, ontvoerd, betast of zogen oude mannen. Je was ongetwijfeld een enigszins decadente estheet. Je schildert de vrouwen als overrijp fruit. En koos je niet een vijftienjarig meisje als je tweede bruid? Misschien was je werk in jouw tijd wel gedurfd te noemen. Nu zie je in Penthouse van de fijnste meisjes het hele lichaam, in detail, onbeschroomd. Allegorische uitbeeldingen zijn er niet meer bij, want overbodig. Die kan je er altijd nog bij raden, die laten ze tegenwoordig aan de verbeelding over. En Deep Throat loopt nu in gewone roulatie in Nederland. Men is je tuin in orde aan 't brengen, voor de van dag tot dag groeiende stroom van bezoekers. Daarnet liepen er zo'n zestig oude boeren en boerinnen en wat kinderen door je keuken, je atelier, je slaapkamer. Hopelijk koestert men enige bewondering voor je prachtige woning. In het geboortehuis van Antoon van Dyck is er nu een roomijs- en wafelsalon. Jacob Jordaens zijn geboortehuis in de Hoogstraat staat er ook nog. Het huis van Christoffel Plantin, op de Vrijdagmarkt is eveneens een mooi museum. Grote gedeelten van je stad zijn nog hetzelfde gebleven, maar er is heel veel veranderd. De kathedraal houdt nog goed stand en je Kruisafneming hangt er nog steeds. ‘Het Scheld’ zoals jij, net als alle Antwerpenaren, het noemde, biedt een heel andere aanblik nu. Er liggen vandaag drie bezoekende Engelse oorlogsschepen bij het Steen. De haven werd fel vergroot, en uitgebreid tot aan Zandvliet en de Hollandse grens toe. Het voor je jubileumjaar speciaal gebrouwen Rubensbier (wel fijn, bruin, hoppig en met een aparte nasmaak) dronk ik daarnet nog in het restaurant Hélène Fourment, op het Groenplein, waar ook je standbeeld staat.
[pagina 646]
Rubensbier, Rubensschotel, Rubensmap... een hele commercie deze viering van je. Het zijn overigens eens temeer moeilijke tijden, maar was het wel ooit anders? Veel werk aan de wal voor diplomaten. Je zou je vast aan een boel politieke en economische situaties in binnen- en buitenland ergeren, zoals het nu reilt en zeilt. Diplomaten schilderen trouwens niet meer en schilders zijn niet meer gewenst als bemiddelaars in de wereld van de politiek. Een eigenaardige hobby was dat wel van je, die diplomatie en politiek. Je was beslist een succesman. Vlot en niet bedeesd zonder twijfel, maar wel verfijnd. En ontwikkeld, slim, intelligent en ambitieus. Misschien een beetje arrogant. Een echte Antwerpenaar was je: internationaal gericht, meertalig, begaafd met inzicht en handelsgeest, en dynamisme. Wetend dat er een weg is voor wie wil. En dat men het moet zien te maken zo gauw men kan: het leven is kort en snel voorbij. Je greep het leven in al zijn bruisende vitaliteit en in al zijn pracht. Je werk is rijkelijk opgebouwd en uitgewerkt, het is gul, en overstelpend in al zijn beweging. Iets wat zeldzaam is in schilderijen. De schoonheid die je schildert verraadt wel praal- en behaagzucht. Als een vuurwerkboeket was je virtuositeit, je superieure vakkundigheid, je produktiviteit. Je was een luxe-schilder, een man van hoge roem, een wereldbekendheid. Een groot artiest. Daarentegen was je, denk ik, geen man van jolijt, en van het gulzige volle leven. Je bezatten zal je wel niet gedaan hebben. Daartoe ontbrak je de tijd. En je moest altijd deftig, en wilde aristocratisch, indrukwekkend, beroemd voorkomen. Je moest steeds op je hoede zijn, zien nooit uit je rol te vallen. En het maken. Maken.

[pagina 647]
Bert Schierbeek In Memoriam Pieter Paul Rubens geboren 28 juni 1577 in Siegen voor zo ver iemand iemand kan volgen moet je voor jou wel veel reizen wel zag ik in wat ik zag die forse en tedere streek die het menselijk lichaam liefhad en vormde die streek die je nodig had (vaak jouw finishing touch) om wat je ziet te zetten naar je hand en in de vertaling: in jouw materiaal verf gaf je exact wat je zag dat was veel en overvloedig maar je was ook de man van meestal ingehouden trots want je moest leven van opdrachtgevers je was een kind van je tijd dat wist (komende uit allom geachte familie want vrijde je vader niet met Anna van Saksen de vrouw van Willem van Oranje?)
[pagina 648]
je wist dus dat hoger op niet lager lag die lager lagen schilderde je dan ook niet wel daarentegen het simpelste menselijke onderwerp als 't gezicht van je dochter maar 't bleef in de familie en je familie was heel hoog Vlaanderen en omdat je diplomatiek vastberaden de omstandigheden schiep je kende je wereld en wat en waar je kon werken en lukte het niet onmiddellijk gaf je hoofs een kadoo zonder je in de luren te laten leggen je was post renaissance maar je had de allure van de uomo individuale singulare universale er was geen angst wel honger naar meer de kerk nietwaar (je ging naar de mis) wat deed je er mee driemaal je hoed af en je ging je gang nooit werd het woord zoveel vlees en was er geen wederwoord
[pagina 649]
jouw Isabella stierf je treurde maar wist ook zonder vrouw geen leven kwam Helene Fourment het zaad voor een gigantiese opleving (al zeiden sommigen dat je er tien jaar eerder door stierf) wat dan nog die jaren kende je toch niet als kreeft je weet het je bent ook op 28 juni geboren zigzag je maar raak zonder ooit je spoor te verliezen het gebaar van de flambard was je aan 't lijf en 't hoofd gegoten als je al boog verloor je hoofd noch hoed	voetnoot* Zeven teksten voor een gelijknamig album, dat verder 7 zeefdrukken van Fred Bervoets, Jan Cox, Walter Goossens, Flor Hermans, Hugo Heyrman, Wilfried Pas en Ysbrant bevat en ter gelegenheid van het Rubens-jaar werd uitgegeven door galerij De Zwarte Panter te Antwerpen.

Vorige Volgende

De Gids. Jaargang 140

Het jaar van de jichtGa naar voetnoot*

Remco Campert

Patric Conrad

P.P.R. Superster

Gust Gils

Gerrit Kouwenaar

geen dag zonder vlees

Marcel van Maele

Hugo Raes

Bert Schierbeek

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs