De Gids. Jaargang 138

[p. 710]

Over krijgsmannen en kruit

Het wonder van spontane explosie

In het algemeen gesproken zijn kruitfabrieken schone en veilige bedrijven, is de kruitfabriek te Muiden dat in het bijzonder. Daar deden zich slechts in 1947, 1963, 1966 en 1972 gewone explosies voor en naar ik meen te weten niet eens door een menselijke vergissing. Door de explosie 1972 waren twee mensen dood en dat is heel tragisch maar wij moeten bedenken dat niet minder dan 170 mensen in het bedrijf werkzaam waren. De kruitfabriek te Muiden is bijzonder veilig omdat men daar, naar ik eens las, uitsluitend jachtbuskruit maakt. Jachtbuskruit kan niet exploderen. Het is gevaarlijk voor hazen en fazanten, niet voor mensen. Op 5 juni 1974 was er iets, een kleinigheid, geen calamiteit en die moest natuurlijk weer in de krant. Volgens de directie was even de vlam in de pan geslagen. Het was dus iets van niets. Elke huisvrouw kent het met vet uitbraden en dan is het ‘gas uit, deksel op de pan’ klaar is Kees. De pan te Muiden was een kneedtrog voor het kneden van explosieven. Twee mensen werden gewond en een intern onderzoek zal volgen. Volkomen logisch. Mensen die buiten lopen hebben nog nooit een kneedtrog gezien, die kunnen dan ook geen mening hebben. Over de twee gewonden bij de pan met de vlam heb ik geen betrouwbare gegevens. Wel las ik een blauwe maandag later dat de ‘Nederlandse Springstoffenfabrieken’, genaamd de ‘Koninklijke Nederlandsche Springstoffenfabrieken, samen met Dynamit Nobel, eigenaresse van Muiden Chemie’, winst heeft gemaakt en dat zeven procent zal worden gedeeld.

Dat jachtbuskruit moet in Nederland wel een gangbaar artikel zijn, misschien vergelijkbaar met frisdranken. Laat nu op 26 juni 1974 staatssecretaris van oorlog, de heer Stemerdink zeggen: ‘Het kabinet zal op korte termijn een beslissing nemen over het al of niet voortzetten van de kruitfabriek te Muiden.’

Wat mag dit zijn? Wat heeft Defensie nu met jachtbuskruit te maken? Is het zover gekomen dat felle fazanten, losgebroken herten en grimmige zwijnen een dusdanige bedreiging voor onze have en goed zijn geworden dat wij het Nederlandse leger moeten inzetten om de weerloze burgers tegen deze oprukkende horden te beschermen. Het komt mij onwaarschijnlijk voor. De belangstelling van Stemerdink zal de belangstelling zijn van elke Nederlandse jager die ten minste een geweer en jachtbuskruit nodig heeft. Toch denk je dan: hoeveel leden telt de Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging en hoeveel jachten worden hier per jaar gehouden. ook denk je: hoeveel schoten vallen bij een gewone jacht. Zou het zijn dat veel jagers al hun kruit verschieten alvorens zij een enkel stukje wild onder schot kunnen krijgen. Vanwaar anders die grote omzet en het bericht dat de fabriek op volle kracht kan draaien en veel orders heeft. Op 13 juli 1974 lees ik ‘Kabinet laat kruitfabriek te Muiden’ en even later ‘Muiden bang, personeel niet’. Maar goed, dat personeel kreeg een feestje aangeboden.

Waarom nu de minister van oorlog Vredeling al in september 1973 zegt: ‘Geen nieuwbouw in de omgeving van de fabriek’, is mij een raadsel. Weet zo'n deskundige dan niet dat jachtbuskruit ongevaarlijk is? De Gaay Fortman maakt het nog mooier. Die meent dat een rampenorganisatie te Muiden nodig is.

Ik moet toegeven dat Nederland niet veel bos heeft en erg veel mensen. Als Nimrods zonen hier de jachthoorns laten schallen en de jachtroers laten knallen in hun strijd tegen de veertien-enders, de beren met hun grote houwers en het haas op de lopers, zou dit wel degelijk in ons dicht bevolkte land met zijn duizenden vreemdelingen op zoek naar parkeerterreinen en wandelparken enigermate gevaarlijk kunnen zijn. Daar moeten ze dan maar iets aan doen. Bij ons is het niet meer dan de vlam in de pan maar in Bilbao kan het werkelijk ‘Spaans’ toegaan. Daar is in juli 1974 een munitiefabriek de lucht in gegaan en werden vijftien arbeiders gedood. ten minste ook nog honderd mensen gewond.

Na zoiets geven autoriteiten een verklaring van de oorzaak en die is belangrijk. Belangrijker nog is het publiceren van die verklaring. Te Bilbao was geen sprake van een begrijpelijke en daarom aanvaardbare menselijke fout, men had hier te maken met een spontaan exploderen van explosieven, het gevolg van hoge temperatuur. Het was in Noord-

[p. 711]

Spanje buiten 36 graden en dientengevolge was een hoeveelheid kruit in de fabriek, dus binnen, spontaan geworden. Toen het buiten 35 graden was zagen de deskundigen het gevaar nog niet zitten en zo bezien zou de ramp toch nog het gevolg van een menselijke fout kunnen zijn. Van zoiets was geen sprake. Men had hier te maken met een spontaan exploderen van explosieven, met een fout van de natuur, vergelijkbaar met het sterven van vissen in vergiftigd water door een fout van de natuur. Bij natuurrampen hebben mensen soms geluk. Een groot aantal arbeiders van de munitiefabriek te Bilbao had moeten overwerken, maar de mensen bleven roekeloos weg om naar een stierengevecht te kijken. Indien deze mensen plichtsgetrouw naar hun werk waren gegaan, zou het aantal slachtoffers ongetwijfeld veel groter geweest zijn, aldus de pers.

Ik zie hierin stof voor een EO-uitzending. De Allerhoogste kan zich van een godshuis bedienen maar ook van de rauwe wereldse arena als de arbeiders van munitiefabrieken Hem uitverkoren vaten zijn.

Het kijken naar stierengevechten is niet weggelegd voor de buskruitmensen te Muiden. In het Gooi waren nooit veel stierengevechten en als je zo'n gevecht op touw zou zetten trok je vast niet veel publiek. Mogelijk zit er meer in voetbal, een voetbalstadion tussen Jan Tabak en De Witte Bergen om de mensen te lokken. Je kunt nooit weten wanneer de vlam in de pan slaat.

De wedstrijd in zo'n Gooi-en-Eemlander stadion niet op de t.v. uitzenden lijkt mij juist. Heren die dividend delen van het jachtbuskruit zullen wel zeggen dat het stadion er niet mag komen. Zulks te meer omdat de kruitfabriek belangrijk is voor de werkverschaffing. Merkwaardigerwijze zegt men ook: er lopen wat mensen weg en nieuwe komen er niet bij. Vreemd toch die arbeiders die altijd tegen zichzelf zijn. In een brief van de directie staat: gezonde positie, landelijke sfeer, vaste werkkring, veilig jasje. Dit ‘veilig jasje’ moet U natuurlijk niet verwarren met de Sterreclame over ‘een-pindamet-een-jasje’. In de reclame zeggen deskundigen gewone dingen dikwijls grappig om die voor het grote publiek duidelijk te maken.

De directie van de kruitfabriek kan ook zeggen: het stadion hier is overbodig. In Nederland regent het en wij halen hier die 36 graden van het spontaan exploderen van explosieven nooit. Het is veiliger bij onze kneedtroggen dan op een tribune in de regen. Lach, niet te gauw. Bij kneedtroggen zijn geen zakkenrollers. Na de wedstrijd Polen-Oranje vond de politie zeer vele lege portemonnees, naar men aannam, en waarschijnlijk terecht, weggegooid door zakkenrollers.

Al weer lang geleden, het was elf juni 1975 was er iets met een veilige fabriek te Elst. Het ging om een ontploffing. Een wethouder van Elst zei voor de t.v.: ‘Het is onbegrijpelijk dat daar een brand kon komen’. Volkomen begrijpelijk, alleszins begrijpelijk dat dit in dit geval onbegrijpelijk was. Na de wethouder zei een directeur van de fabriek iets over de mogelijkheid van ...ooo... welke mogelijkheid? ...ooo... ik had het al geraden, over de mogelijkheid van...ja wat dacht u? ...Kunt U raden?...Over de mogelijkheid van ‘SPONTANE EXPLOSIE’.

Een echte logische verklaring maar per ongeluk ook een beetje onthullend, een beetje meer onthullend dan de bedoeling was, naar ik aanneem. Door deze verklaring weten wij dan dat niet alleen in het bloedhete Spanje maar ook in het koude Nederland spontane explosie van explosieven mogelijk is.

In het Parool van 15 augustus 1975 schrijft Ruud Peys: Er veranderde niets rond de kruitfabriek te Muiden. Goed geschreven verhaal van iemand die op zijn wijze de belangen van mensen wilde dienen.

Op 12 september 1975 lees ik in de krant: Brand Muiderkruitfabriek snel geblust. Een mengketel (niet te verwarren met een kneedtrog, tenzij ik mij daarin vergis) met honderd kilo...brandde in vier minuten leeg.

Volgens directeur Mr. B.R. Frerichs is er geen sprake geweest van ontploffingsgevaar en is het nu volstrekt onmogelijk dat een menselijke fout tot een ontploffingsramp zou kunnen leiden. Alle technische kennis op dit gebied in Nederland, zelfs van de wereld, is geconcentreerd in de veiligheidsmaatregelen.

Na deze glasheldere verklaring denk je: als de hele handel dan toch de lucht ingaat moet onze verbazing wel bijzonder groot zijn.