De Gids. Jaargang 133

[p. 289]

Judith Allard-de Kom
Eigen gezicht⁺

Wan dé mi e kon baka (eens zal ik terugkomen) schreef De Kom in 1933 - toen hij Suriname gedwongen verliet.

Helaas keerde hij niet terug - in april 1945 stierf hij in een Duits concentratiekamp. Een leven van strijd was ten einde.

Cornelis Gerard Anton de Kom - in Suriname bekend als Adek - werd in 1898 te Paramaribo geboren. Van 1916-1920 werkte hij als kantooremployé bij de Balata-Company en werd geconfronteerd met het koloniale uitbuitingssysteem. In 1920 vertrok De Kom naar Nederland, waar hij werk vond als assistent-accountant.

Het leven in Nederland was voor hem - als één van de weinige kleurlingen - erg zwaar hij voelde en besefte hier nog meer de onderworpen positie van zijn volk.

Hij bleef op de hoogte van wat er in zijn vaderland gebeurde; zijn leven hier en dat van zijn volk in Suriname brachten hem ertoe zich met politiek bezig te gaan houden. Zijn politieke bewustwording dwong hem tot schrijven - hij werd medewerker van Links Richten - een tijdschrift waaraan verschillende progressieve schrijvers van die tijd meewerkten.

Het begin van zijn boek Wij slaven van Suriname ontstond.

Eind 1932 vertrok De Kom met zijn gezin naar Paramaribo. De sociale en economische toestand was bij zijn terugkomst mensonterend. Krotten zonder riolering - onvoldoende medische verzorging - weinig onderwijs - onderbetaling van de arbeider - honger en gebrek onder de contractarbeiders - armoede en ellende in de districten. Dit alles bracht hem ertoe een adviesbureau op te richten en te luisteren naar de klachten van zijn landgenoten - alles op schrift te stellen om zo de koloniale regering te dwingen tot lotsverbetering van de Surinaamse arbeidersklasse...

De Kom werd dagelijks omringd door honderden Bosnegers, Hindoestanen, Creolen, Javanen en Indianen. Velen kwamen van heinde en verre naar hem toe. De autoriteiten echter raakten in paniek - zij zagen De Kom als een bedreiging voor het gezag.

‘De rechercheurs lieten hem nooit met rust. 's Avonds klopten zij aan zijn raam om te controleren of hij thuis was en zaalhouders werden gedwongen hem niet te laten spreken. Voortdurend trad de politie provocerend op. Overal plakte men affiches aan, met waarschuwingen tegen De Kom, hetgeen zijn aanhang slechts vergrootte.

Na enige opstootjes werd De Kom gearresteerd zonder enig justitieel bewijs, hetgeen ook bleek uit een interview dat de heer Doorson had met de procureur-generaal. De procureurgeneraal wist niet waaraan De Kom zich schuldig had gemaakt. (De Banier van 4 februari 1933). Grote groepen Javaanse en Hindoestaanse boeren kwamen naar de stad en voegden zich daar bij hun Creoolse lotgenoten om de vrijlating van De Kom te eisen.

De Banier van 4 februari 1933 berichtte dat er op die ochtend een deputatie van ongeveer vierduizend ongewapende mannen, onder wie Creolen, Javanen en Hindoestanen, zich naar het parket van de procureur-generaal begaf om te vragen wanneer De Kom zou worden vrijgelaten. Ze werden tegengehouden door een detachement politiebeambten met de bajonet op het geweer. De voorhoede van de menigte

+ JUDITH ALLARD-DE KOM. Geb. 1931 te 's-Gravenhage. Hield solo-voordrachten in Nederland, Suriname en de Antillen over Westindische literatuur. Stelt voordrachtprogramma's samen voor scholen in Suriname over moderne Surinaamse literatuur.

[p. 290]

ontblootte de borst en nodigde de politie uit te schieten. De procureur-generaal schrok van dit moedig gedrag en verzocht, bleek en ontdaan, de menigte heen te gaan omdat De Kom dinsdag zou worden vrijgelaten. De onbetrouwbaarheid van de procureur-generaal bleek later op de dag toen De Kom van het politiebureau naar het Huis van Bewaring werd overgebracht in een vertrek dat bovendien speciaal voor hem was ingericht!

Op dinsdag was er weer een grote groep ongewapende arbeiders en boeren op de been. Ze waren blij, omdat hun leider vrij zou komen. Niemand dacht aan vechten of oproer en niets vermoedend begaf de groep zich op weg om De Kom af te halen.

Volkomen onverwachts openden de politie en de militairen het vuur op de mensenmassa, waarbij zich intussen ook veel nieuwsgierige kinderen hadden gevoegd. Het resultaat was twee doden en tweeëntwintig gewonden. Dezelfde avond, terwijl de doden werden begraven, kregen de politiebeambten als beloning een bierfuif en een bloemenhulde aangeboden.

Op 10 mei 1933 werd De Kom vrijgelaten en op de boot naar Nederland gezet. Hij was dus noch veroordeeld, noch gestraft en officieel niet eens beschuldigd. Toch werd hij uit zijn vaderland gezet.

In Nederland bleef De Kom door middel van artikelen, voordrachten en speeches de zaak van zijn land en volk dienen. Ook in de illegale pers, in de strijd tegen het heersende fascisme, verschenen artikelen van zijn hand.

Op 7 augustus 1944 werd De Kom door de Duitsers gearresteerd. Via Scheveningen, Vught en Oraniënburg werd hij overgebracht naar het concentratiekamp Neuengamme, waar hij op 24 april 1945 overleed. Zijn lijk werd later in een massagraf te Sandbostel gevonden. Het werd geïdentificeerd aan de hand van het gebit en een verwonding aan de schedel.’^1.

De Kom is voor mij een herinnering aan een man die anansi tories^2. vertelde - streng was - van mij hield - maar een nog grotere liefde bezat voor zijn land en volk, getuige het gedichtje dat hij voor mij schreef toen ik nog een meisje was.

's Gravenhage 1940 23 October.

Suriname ons vaderland!
Land van blauwe lucht en eeuwige zonneschijn
Watervallen en bronnen die altijd klateren
Mieren en appels met de kleur van roode wijn
Blauwe bergen plassend in de wateren
Milliarden insecten die eentonig gonzen
Rivieren, kreken vol gouden stroomen
Vogeltjes gekleed in brillante donzen
Surinaamsch ebben, ceder, reuze boomen
Liefde voor dit land, menschen en natuur
Judith, hierdoor wordt je geest zoo groot
Gedurende je heele schoone levensduur
Want liefde is meer soms dan het dagelijks brood.

je vader

A. de Kom.

Jaren later, toen ik volwassen was heeft dit tot mijn bewustmaking bijgedragen. En toen ik in 1968 innerlijk gedwongen werd mijn vaders geliefde (Sranan) op te zoeken - oog in oog stond met zijn geliefde (volk) - de armoede, ellende en uitbuiting zag - zijn woorden uit Wij slaven van Suriname citeerde - werd mijn bewustwording voltooid.

Ik had mijn eigen gezicht gekregen.

De Kom is niet meer, maar zijn geest leeft en is niet alleen mijn erfenis, maar van zijn gehele volk.

De geest van bewustwording - een eigen Surinaams gezicht - niet een tegenover elkaar, maar een naast elkaar staan. Niet meer een steunen op de andere, maar een inspanning en strijd voor en door alle Surinamers.

Een strijd voor een eigen cultuur in een leefbaar Sranan voor allen!

1. Uit: Strijden ga ik, door A. de Kom, 1970.
Stichting tot behoud en stimulatie van Surinaamse Kunst, Kultuur en Wetenschap.

2. Fabels waarin de spin (anansi) de hoofdrol speelt.