De Gids. Jaargang 133

[p. 38]

Herinneringen aan Theo Stibbe

Mark Brusse⁺

Parijs, Cité des Arts, mei 1970

Beste Klaas,

Nu al een paar dagen ben ik meer dan anders bezig met Theo, ze hebben namelijk gevraagd of Malsen en ik misschien iets over hem wilden doen voor een speciaal Gidsnummer.

Het ellendige is alleen dat, als ik Theo wèrkelijk zo goed had gekend als men veronderstelt, ik zo'n stukje natuurlijk nooit zou hebben hoeven schrijven.

Ik weet precies waar je aan zit te denken als je deze brief leest: die warme zomermiddag dat we van het Waterlooplein kwamen en een borrel bij Theo gingen drinken: jouw onbehaaglijkheid in dat sombere appartement met de gesloten gordijnen die alleen één streep Cubaanse zon doorlieten, maar dat Cubaanse kan ook wel die grote foto van Che geweest zijn; Theo die opeens onder het gesprek naar de antieke kast liep en er een enorme revolver uithaalde, een prachtig zwaar ding, waar hij even, midden in de kamer, precies in die streep zon, nonchalant mee stond te spelen, en toen hij hem weer opborg ons ook nog even het pakketje oliepapier waar de kogels in zaten liet zien.

Tevreden met onze verwarde reactie, schonk hij ons nog een borrel in en maakte voor zichzelf een Alka-selzer klaar.

Je was totaal ontdaan, en pas in de lift naar beneden mompelde je iets van ‘godbewaarme, dat was wel het laatste wat ik achter die jongen gezocht had’.

Ik weet ook waar Denise nu aan zou denken: De avond voor jullie me in Rotterdam op de boot naar New York zetten, was ik met haar bij Theo; hij liep toen ook weer naar de kast, trok de la open, maar deze keer haalde hij er iets uit in cadeauverpakking. Hij gaf de verbouwereerde Denise een onhandige zoen en zei: ‘tiens, c'est pour toi.’ In het roze papier zat een parelmoeren poederdoosje.

Ik zag dat er in die la zeker wel dertig van die cadeautjes lagen.

Acht jaar geleden zat ik je ook te schrijven en vertelde ik dat er in het hotel ‘Beauséjour’ waar ik toen woonde nog een Hollander moest zitten omdat iedere week De Groene Amsterdammer op de trap lag. Zeker een jaar lang heb ik nooit méér van die Hollander geweten dan dat hij Theo Stibbe heette omdat dat nu eenmaal op die krant stond, en dat hij er vast erg onopvallend uit moest zien, anders had ik hem wel eens opgemerkt. Op een morgen toen ik de krant weer netjes in z'n wikkel terug op de trap legde, hoorde ik iemand achter me zeggen: ‘O, bent u het die altijd de krant leest vóór mij.’

Er moet in die acht jaar wel heel erg veel gebeurd zijn met Theo. Drie maanden geleden, de één na laatste keer dat ik bij hem op bezoek kwam, deed hij me open in zijn pyjama en schoot toen weer in bed, het was een uur of vijf 's middags, De Groene lag nog op de mat met een stel brieven. ‘Moet ik de post voor je meebrengen?’ vroeg ik. ‘Nee, leg maar bij de rest.’

Op de hutkoffer in de gang lag 'n berg van weken post, ik zag dat alleen de handgeschreven brieven open waren gemaakt.

Misschien had Theo wat meer handgeschreven brieven moeten krijgen.

+ MARK BRUSSE. Werkt sinds 1960 als vrij kunstenaar in Parijs. In samenwerking met Willem van Malsen en Willem Holtrop schreef hij Paris saloon, dat in september bij Bruna zal verschijnen en waarvan deze bijdrage (evenals die van Van Malsen) een onderdeel vormt.

[p. 39]

P.S.

Ondanks de grote Vietnam-manifestatie ga ik vanavond met Malsen toch maar bij ‘Goldenberg’ eten, met het risico natuurlijk dat ze daar zullen vragen: ‘Et monsieur Theo, il va bien?’

Willem van Malsen
Theo⁺

Theo heeft negen jaar in Parijs gewoond en op een haar na de beeldschone vriendin van Régis Debray afgepakt. Studiegenoten traden in zijn voetspoor en de jaloerse Debray week uit naar Zuid-Amerika.

Met Mark Brusse, Erik Dietman, Daniel Spoerri. Wieni Wowor en anderen deelde Theo een hotel op de Place de la Contrescarpe. Het voornaamste wat ze gemeen hadden, was de huurschuld. Wat de anderen met hun geld deden weet ik niet, maar Theo bracht het meteen naar de hoeren in de Rue Mouffetard. Aan één van de meisjes raakte hij korte tijd verslingerd. Niemand van de vrienden vond haar mooi.

‘Ze moeten wel gedacht hebben’, zei hij jaren later. ‘Ik was verliefd op haar huid.’

Als huwelijkscadeau gaf hij ons een Mexicaanse lamp. Handgeblazen glasbollen gevat in rood koper. Een monsterlijk voorwerp. We durfden niets te zeggen. Maandenlang had hij geheimzinnig gedaan over het cadeau. Zijn plotselinge bezoeken, voorafgegaan door een telefoontje dat hij op de hoek zat koffie te drinken, veroorzaakten paniek. De lamp. Het loodzware ding moest worden opgevist uit de kelder, twee trappen worden opgesleept en met een gietijzeren ketting worden bevestigd aan het plafond. Lampen braken tijdens het haastig inschroeven. Vingers kwamen knel te zitten tussen dichtslaande keukentrappen. Vol schrammen en met wat kneuzingen openden we vijf minuten later de deur. Theo liep dan altijd, één groet mompelend, rechtstreeks de kamer in en ging op het bed zitten. Na een kwartiertje zei hij:

‘Zo, zo. Jullie hebben hem nog steeds hangen.’

In 1968, als ik me niet vergis, kwam hij regelmatig naar Parijs om een journalistenpaspoort voor Noord-Vietnam te bemachtigen. Het was een uitzichtloze geschiedenis. De grenzen waren afgesloten. Een vriendin raadde hem aan veilig te blijven overschrijven uit Le Monde, in plaats van zich à bout portant door de F.N.L. te laten neerschieten. Verwarring, woede, minachting. Hij werd steeds eenzamer.

De laatste keer dat we hebben gepraat was in het joodse restaurant Goldenberg. Grietje was er ook bij. We zaten in een rustig hoekje. Hij verafschuwde gezelschappen. Een bejaarde ober herkende hem van een jaar of vijf terug. Theo was duidelijk gevleid. De hoop te vertrekken had hij toen opgegeven.

‘Als de oorlog daar al jaren is afgelopen, ren ik hier nog steeds van ambassade naar ambassade’, merkte hij ironisch op.

Die oorlog lijkt nu, meer dan op dat ogenblik, nog jaren te zullen voortduren. En Theo is dood.

+ WILLEM VAN MALSEN. Politiek tekenaar en schilder. Woont sinds 1967 in Parijs.

Juliette Minces
Gérard Chaliand

Als wij jong zijn en de in memoriams lezen die af en toe in tijdschriften verschijnen, hebben wij het gevoel dat deze ons niet aangaan, dat het de geschiedenis is van een andere generatie, die alleen haar betreft. Maar op een dag krijgt de dood het gezicht van hen die wij liefhebben. Wij hebben Theo Stibbe in 1960 in Parijs, tijdens de Algerijnse oorlog, leren kennen. Wij hebben toen twee jaar lang met hem samengewerkt in het kader van de militante strijd tegen het kolonialisme. Theo Stibbe nam actief deel aan de organisatie die de Algerijnse F.L.N. steunde, een taak waartoe hij zich moreel verplicht achtte. Naast zijn politieke activiteiten voltooide hij onder leiding van de marxistische econoom Charles Bettelheim een proefschrift over de staat Kerala (India).

In het Franse tijdschrift Partisans, geredigeerd door François Maspero, verschenen in 1962 twee opmerkelijke studies van zijn hand, getiteld ‘L’ Inde et les mirages de la troisième voie’. Hij was geen dogmatische geest, zijn analyses waren helder en soepel en tegelijkertijd vol bijtende hu-

[p. 40]

mor. Voor diegenen onder ons die het voorrecht hebben gehad met hem samen te werken was hij een goede, begrijpende kameraad op wie men steeds kon rekenen. In de loop der jaren zijn mede door zijn toedoen vriendschapsbanden ontstaan tussen Parijs en Amsterdam die zijn dood niet kan verbreken.