De Gids. Jaargang 132

[p. 231]

A. Roland Holst
Het verbeurde lot⁺

Verleden week is hij plotseling gestorven. Ongeveer een maand daarvoor had ik hem weer ontmoet, geheel toevallig, in een weinig bekend eethuis in Amsterdam.

In meer dan dertig jaar hadden wij elkaar niet gezien, want zijn loopbaan had meegebracht dat hij, sinds wij elkaar in onze jeugd zoo na waren geweest, nagenoeg zijn geheele leven in Zuid-Amerika was gebleven.

Na het gebruikelijk ophalen van oude herinneringen, kwamen wij, langs omwegen van meeningen en beschouwingen over allerlei, ertoe elkander te vragen naar de mogelijkheid van een voorval dat nooit meer kon worden vergeten, maar waarvan men tevens niet meer weet, of het een feit was of een droom.

In het bestaan van alledag is een droom immers geen feit, al kan een droom soms, als belevenis, heviger inslaan dan menig feit. Als voorbeeld, hem overkomen, van zulk een samengaan van het onvergetelijke en het feitelijk onzekere, verhaalde hij mij het volgende:

Ik stond bij klaarlichten dag in de groote zitkamer, gelijkvloers, van het huis waar ik toen woonde. Ik stond er alleen, op ongeveer drie meter afstand van het groote raam met uitzicht op een kleine tuin en daarachter wijd open land.

Omdat ik mij iemand trachtte te herinneren, die lang geleden vaak in die kamer was geweest, sloot ik mijn oogen even.

Toen ik mijn blik weer opsloeg, was dat gebeurd wat ik nooit meer kan vergeten: niet in die kamer, want daar was het nog klaarlichten dag - maar dan ook alleen dáár. Buiten heerschte de nacht, een nacht zoo totaal, dat er het ooit nog aanbreken van een ochtend volstrekt ondenkbaar was geworden.

Die nacht heerschte tot aan dat raam, stond buiten letterlijk tot tegen dat raam aan en met een macht die elke neiging, het daglicht in die kamer nog toe te schrijven aan een grens die deze macht zou zijn gesteld, volkomen uitsloot. (Die neiging kwam toen trouwens niet in mij op). Het tegendeel was het geval: de onbegrijpelijke toedracht van die kamer in daglicht en daarbuiten de volstrekte nacht tot tegen het groote raam aan, bleek door die nacht te zijn bepaald, en zoo duidelijk dat ik er een voornemen, een bewuste bedoeling, in gewaar werd.

Ik wist, dat ik vanuit die nacht werd waargenomen.

Angst, ijskoud, beving mij - een angst, te huiveringwekkender, omdat ik stond in de kamer die mij eigen was als mijn huid, en waarin alle voorwerpen die mij vertrouwder waren dan mijn kleeren, om mij heen stonden, mij omringden.

Tot op dien dag hadden zij - de stoelen, de tafel, de bank - dat zoo vaak gedaan als, welhaast letterlijk, een lijfwacht, waarbinnen ik mij beveiligd wist tegen welke vijandschap ook, die buiten wellicht al naderbij kwam.

+ A. ROLAND HOLST. Geb. 1888. Was van 1920 tot 1934 redacteur van De Gids. Publiceerde in 1948 zijn Verzamelde werken in vier delen. Laatste publikatie: Uitersten (1967).

[p. 232]

In dat angstwekkende uur was het tegenovergestelde volstrekte werkelijkheid geworden: ik wist mij temidden van die voorwerpen totaal vervreemd en in de steek gelaten.

Geen angstzweet brak mij uit, maar ik voelde mij inwendig geheel verdrogen.

Het bleef doodstil, waar was het wachten op? Ik was de wachtende, en werd waargenomen, bekeken, vanuit het onzichtbare. Ik stond ingesloten door het ophanden gevaar: er was geen ontkomen.

Ik keek naar de voorwerpen: het werd mij alsof zij naar mij keken.

Met een maal wist ik, dat dit mijn lot was, het uur waar een lang leven lang al mijn doen en laten toe had geleid. Ook wist ik dat de voltrekking nu ophanden was. Ik snakte naar een bliksemflits, naar de donderknal van een oordeel.

Maar het bleef doodstil; de nacht stond tot tegen de ramen; ik werd gezien. Omdat mijn lot op het punt stond te worden voltrokken, werd ik gezien.

De dingen in de kamer, de dingen van mijn leven, bleken nu mijn vijanden te gaan worden. Stonden zij te wachten op een teeken vanuit die nacht, om zich op mij te storten?

Maar geen ding bewoog; het bleef doodstil.

Had die nacht oogen die naar binnen keken?

De spanning werd ondragelijk; in mij werd de stilte steeds benauwender toegespitst, maar de bevrijding in een gil bleef uit: mijn stilte was een zwijgen, mij opgelegd door de nacht die bij het raam naar binnen keek.

Ondragelijk nam de angst voor de lotsvoltrekking toe; tegelijk, daartegen in, werd het wachten erop, een folter.

De snaar van het leven stond op springen.

Toen, plotseling, was het buiten weer daglicht; op slag was het uit met de stilte: buiten werd lachend geroepen, en ik zag hoe de ontuchtige vrouw mijn klein erf opliep.

Zij had mij nog niet gezien: ik had voor haar niet thuis kunnen zijn. Met mijn lot had ik toen alleen kunnen blijven. Maar ik vluchtte naar de voordeur, deed haar open en liet haar de kamer in.

Daar wierp ik mij aan haar voeten en verborg mijn kreunend hoofd dankbaar in haar schoot.

Hoe kon zij weten wat mij gebeurd was? Haar handen woelden in mijn haar. ‘Maar wat is er dan toch’, hoorde ik haar vragen.

Even later lag ik boven op bed, ontuchtig als zij, in haar armen.

Verzadigd sliep zij later in. Ik kon niet slapen. Naast haar bleef ik liggen; ik dacht aan de kamer die ik verbeurd had voor zij kwam. Door haar komst was ik toen gevlucht in een laf uitstel.

Zou een terug mij ooit nog mogelijk zijn? Blijft, wie zijn lot niet aandurft, onherroepelijk achter, vrucht, weggeworpen omdat hij rot is?