De Gids. Jaargang 129

[p. 135]

Tj. S. Visser
Tax en taal⁺

1. Het begint al met de naam belasting. Een last, en niet eens een natuurlijke doch een last opgelegd door mensen, door de regering; aldus spreekt het woord be-last-ing. Waarom niet: bijdrage? Ik noem mij graag tributoloog, in navolging van B. Schendstok.

2. Daar is voorts de naam inkomstenbelasting, gehandhaafd bij de nieuwe wet van 1964. Die cijns treft, naar haar eigen terminologie, winsten en inkomsten, en kent verder nog wat negatieve posten waaronder de buitengewone lasten het populairst zijn; al hetgeen te zamen genomen door de wet wordt genoemd: inkomen, een aanvaardbare woordkeus. Maar waarom dan de heffing zelve de naam gegeven van inkomstenbelasting? Inkomsten zijn slechts een deel van haar prooi. Ze moet heten inkomensbelasting.

3. Ze kent wijders de term verlies in verschillende betekenissen. Heel verwarrend. Verlies is soms bedrijfsverlies, soms negatief inkomen. In die laatste betekenis is verrékening met positieve inkomens van belendende jaren mogelijk. Maar, zo gaat het wetsartikel onbewogen voort, bedrijfsverliezen uit de aanloopjaren ener onderneming zijn verrekenbaar in alle jaren der eeuwigheid. Mijns inziens is dat slordig gezegd; bedoeld is: voor zover een negatief inkomen (verrekenbaar met andere jaren) is ontstaan door aanloopverliezen van een bedrijf, is het eeuwiglijk verrekenbaar. Immers, zeg ik, bedrijfsverlies, zijnde slechts een element van het inkomen, heeft op zichzelf naar de bedoeling der wet niets van doen met andere jaren.

4. Fraai is, elders in de wet op de inkomstenbelasting, de uitdrukking: ‘het vermogen van de onderneming, vermeerderd met de... verliezen’. Ik heb er echt tegen aan zitten kijken, dus hoe moet het een leek vergaan. Bedoeld is dat het verloren gegane part van het vermogen als nog aanwezig wordt beschouwd (in een bepaalde fiscaal interessante situatie). Nu weet ik wel dat we in de meetkunde spreken van het vermenigvuldigen van lengte en breedte; doch het vermeerderen van een vermogen met een verlies is toch wel een vreemdsoortiger taalkunstje.

5. De zes-werkwoorden-zin: ‘... is òf geacht kan worden te zijn gemaakt’ (artikel 42) is ook lief.

6. Al wat nu gaat volgen is meer een kwestie van stijlcapaciteit dan van terminologie. Bij het beëindigen van een ondernemerschap ontstaan vaak overdrachtsvoordelen. Fiscaal heet van die voordelen een part niet-winst en blijft dus buiten de heffing (artikel 8). Hoe groot is dat part? Tien mille min de somma welke door een ander artikel, artikel 19, onbelast verklaard wordt. Zien we dus naar dat artikel 19. Daar staat dat onbelast is, in een bepaalde situatie en onder bepaalde voorwaarden, eventueel wat er na artikel 8 nog aan winst is overgebleven. Hier is dus een doolcirkel. Toegevoegd zij dat men er wel uitkomt, tenzij de overdrachtsvoordelen de tien mille niet overschrijden. Dan loopt het mis.

7. Een andere stijl-incapaciteit treedt op waar het gewichtigste onderwerp der inkomstenbelasting aan de orde is: het tarief. Artikel 53 verklaart: het bedrag der verschuldigde belasting

+ Tj. S. VISSER. Geb. 1898. Aanvankelijk leraar wiskunde. Daarna lector tributologie aan de Universiteit van Amsterdam en hoofd van de Rijksaccountantsdienst te Amsterdam. Publiceerde: Grensgebied van recht en onrecht: belastingtarieven (1957) en Zwaluw en pijlriet (1959).

[p. 136]

wordt aangewezen door de bij de wet behorende tabel. Maar aan de wet is geen tabel toegevoegd. Artikel 83 verwijst naar de tabel in een wet van 1960 plus een daarbij behorend uitvoeringsvoorschrift (‘tabel 1963’)- Evenwel, die tabel zal nimmer worden toegepast. Want een wetje van 10 februari 1965 geeft een andere tabel en bepaalt daarbij het volgende: indien de oude wettelijke regeling der inkomstenbelasting wordt vervangen door een nieuwe (maar dat was inmiddels al geschied twee maanden tevoren!) dan zal bij zulk een nieuwe regeling mijn tabel gelden; of neen; een door de minister uit mijn tabel af te leiden tabel...

Terecht schrijven A.J. en J. van Soest in hun voorbeeldig studieboek: waarom in de wet op de inkomstenbelasting niet rechtstreeks gezegd dat het tarief zal worden vastgesteld bij afzonderlijke wet?

8. In scherpe tegenstelling tot deze taalonnauwkeurigheden staat het moderne experiment, de tariefsopbouw na haar principiële vaststelling lichtelijk te manipuleren zodanig dat het tarief te vangen is in een wiskundige formule, bruikbaar voor een in dienst ener loonadministratie staande computer (informaat, zoals computers allengskens gaan heten). Niet dat die formules in de wet staan; ze komen voor in een toelichtend stuk. De machtiging is aan de minister verleend in het wetje van 10 februari 1965 (‘benaderde formules’; het wettelijk tarief, grafisch voorgesteld, wordt stuksgewijze vervangen door stukken van enkele derdegraadskrommen). De ‘taal’ van een formule is zo correct, helder en ondubbelzinnig dat zelfs een machine haar kan ‘begrijpen’. Zie het verslag van een Blaricums-Europese bijeenkomst in 1961: Braffort and Hirschberg, Computer programming and formal systems (Amsterdam, 1963).

9. Ik neem afscheid van deze belangrijke tax met het vermelden van een onregelmatigheid meer op staatsrechtelijk terrein. Het ontwerp van wet droeg het jaartal 1960. Daarom schreef artikel 96 voor dat de minister dit jaartal zou aanpassen aan de werkelijkheid. Voorts hield artikel 95 in dat de Kroon zou bepalen per welk tijdstip de wet van kracht zou worden. De Kroon heeft aldus gehandeld op 16 december 1964; als begindatum noemende 1 januari 1965. Vervolgens heeft de minister in de naam van de wet het verouderde jaartal 1960 terecht vervangen door 1964 omdat in 1964 de wet in het Staatsblad was gekomen. Die naamcorrectie staat in het Staatsblad van 18 december 1964. Ze is strikt genomen niet rechtsgeldig, want ze berust op een door de wet aan de minister gegeven machtiging, welke machtiging echter niet kon gelden voordat de wet van kracht werd, dus niet kon gelden vóór 1 januari 1965. De minister heeft dus het jaartal aangepast toen hij daartoe nog niet bevoegd was.

10. Boven is een ogenblik gesproken over een doolcirkel. Zo een komt ook voor in de wet op de omzetbelasting. Artikel 6 definieert dat fabrikant is hij die levert wat hij heeft gemaakt. Wat is leveren?

Artikel 3 definieert onder meer dat leveren mag heten ook het opleveren van een werk in roerende staat door de fabrikant van dat werk.

Het fabrikant-zijn hangt dus af van het bestaan van een levering; en of een levering zich voordoet hangt ervan af of de betrokkene fabrikant is.

11. Ter beëindiging van dit mopper-essaytje kies ik uit een Bregsteinse oratie 1939 een oud Frans citaat: ‘... qu'au lieu de changer les lois, il est presque toujours plus utile de présenter aux citoyens de nouveaux motifs de les aimer’. Net zo u zegt, monsieur Portalis; de liefde doet het. In mijn ouderlijk huis lag lang geleden een toen al erg oude almanak-reeks met de titel De liefde sticht. Laat ons dus zorgen dat de belastingplichtingen de belastingwetten gaan liefhebben. Maar laten we dan beginnen met die wetten te schrijven in zuivere en heldere taal. En dus bij laatste voorbeeld niet zetten:

‘kinderen die jonger dan 16 jaar zijn, en niet als eigen kind tot het huishouden van een ander behoren’

indien we bedoelen:

‘kinderen die jonger dan 16 jaar zijn en tot het huishouden van een ander behoren doch niet als eigen kind van die ander’.