De Gids. Jaargang 126

[p. 261]

Han Lammers

Binnenlandse kroniek
De onverbeterlijken - De magere jaren van de heer Beerman - De geplaagde Scholten

Er is in de maand februari nogal wat gebeurd dat het humeur heeft bedorven. Om te beginnen: de Tweede Kamer behandelde het Nederlands-Duitse verdrag, en keurde het goed. Men kon moeilijk spreken van een overwinning van de regering, want die zat met het trieste geval, als iedereen anders, danig in de maag. Zij kreeg de raad mee om wat te wachten met het ratificeren van de overeenkomst, totdat duidelijk zou zijn hoe Duitsland zich zou opstellen in de crisis in de eeg. Een tamelijk loos advies was dat. Het bleek bovendien voort te komen uit een vrij aanvechtbare gedachtengang. Het Duitsland waarmee thans een verdrag wordt gesloten, is een ander Duitsland dan waarmee is onderhandeld, zo werd onder meer geredeneerd. Natuurlijk is dat onzin. Duitsland is altijd een uiterst suspecte, kwalijk-ambitieuze partner geweest. Men heeft dat in de afgelopen jaren alleen niet steeds willen zien, gefascineerd als men was door de leus dat al wie Duitsland hard viel om het een of ander, de communisten in de kaart speelde. Rusland werd bij voortduring afgeschilderd als een uniek gevaar, waartegen men zich het best kon wapenen door zich aaneen te sluiten met het volk, dat weliswaar grove misstappen had begaan in het verleden, maar dat in ieder geval het communisme toch altijd terecht als een ernstige bedreiging van de beschaving had onderkend.

Het schijnt dat men de fout in die denktrant in wat breder kringen gaat zien. Maar die ontdekking verplicht dan tot meer dan de raadgeving om ratificatie van het Generalbereinigung-verdrag wat aan te houden. Van de minister van Buitenlandse Zaken kan worden geëist dat hij voorlopig alles nalaat wat kan lijken op toenadering. De Duitsers schijnen overigens erg aan verbetering van de betrekkingen te hechten. De Frankfurter Allgemeine kwam op de godspieuze gedachte dat het wel eens tijd zou kunnen worden voor een bezoek van koningin Juliana aan de Bondsrepubliek. Een treffender bewijs dat er dingen zijn die Duitsers nooit leren, laat zich nauwelijks denken.

Overigens kan men kritiek hebben op de manier waarop het verdrag door de Tweede Kamer is afgehandeld. Weliswaar ontbrak het niet aan hevige uitvallen tegen Duitsland, maar van het trekken van werkelijke consequenties was geen sprake. De meerderheid redeneerde: het is wel schandalig weinig wat we krijgen (zij geven een gulden, en wij krijgen een cent, zei een kamerlid), maar het is alles wat er voor ons in zit, dus vooruit maar. Moediger zou zijn geweest verwerping van de over-

[p. 262]

eenkomst. Nu is de indruk gewekt dat maar wat is gesputterd om de publieke tribune een genoegen te doen, en zo kan dan de gedachte post vatten dat het onze volksvertegenwoordigers aan ernst ontbreekt. Natuurlijk, als het verdrag niet was aanvaard, zou dat gevolgen hebben gehad voor de mensen die aanspraak kunnen maken op schadevergoeding. Maar zou het zo vreemd zijn geweest als de Nederlandse overheid zelf zich met het vergoeden van althans de ergste schade had belast? Er zou dan wel nòg minder voor de slachtoffers uit gekomen zijn, maar in ieder geval hadden we dan niet met het katterige gevoel gezeten dat we ons opnieuw met open ogen door Duitsers hadden laten beetnemen.

Ook al met Duitsers te maken had de andere gebeurtenis, die in februari hier de stemming kon bederven: het optreden van de heer Beerman, minister van Justitie. Hem werd in de Eerste Kamer duidelijk gevraagd wat hij nu precies met de vier oorlogsmisdadigers in Breda van plan was te doen: gratiëren of niet. Een antwoord bleef uit. En dus kon de volksvertegenwoordiging zich voor de zoveelste maal over de heer Beerman opwinden. Het is een merkwaardige zaak: geen minister in dit kabinet heeft zich zo onpopulair weten te maken als deze Rotterdamse advocaat. Er zijn wel een paar redenen voor te geven. Allereerst is deze minister (onder de schijn van grote activiteit) weinig produktief geweest. Verder waren de beleidsbeslissingen die de aandacht trokken vrijwel alle meer dan ongelukkig. En dan vatte hij steeds kritiek aan het adres van het departement op als een aan val ad hominem, en reageerde hij dienovereenkomstig. Zo ontpopte hij zich als een man, die men niet met de leiding van een ministerie had mogen belasten. Het mag dan verder de vraag zijn, hoe hij indertijd aan de top van Justitie terecht is gekomen. Het zal wel weer een kwestie van gebrek aan beter zijn geweest.

De ontoereikendheid van de heer Beerman is gedurende zijn ambtsperiode vooral gebleken uit de beslissingen, die hij ten aanzien van vreemdelingen nam. Hij voerde op dat gebied een ontzaglijk star beleid, dat met menselijkheid nauwelijks of niets meer te maken had. Juist van hem, een advocaat, had kunnen worden verwacht dat hij zich niet zou neerleggen bij de rechteloosheid van de vreemdeling in ons land. Maar integendeel: hij deed niet anders dan de indruk geven dat die rechteloosheid hem wel zo goed uitkwam.

Het departement van Justitie behoort niet tot de posten die bij een kabinetsformatie het allerzwaarst wegen. Dat is begrijpelijk, omdat het weinig in de politieke reuk staat. Maar men moet wel bedenken, dat zo'n opvatting het gevaar van verwaarlozing oproept. Is men het bij een formatie eens geworden over de belangrijkste zetels, dan is de neiging groot om zich van de rest met een tamelijk willekeurige keuze, die hooguit nog op de bevrediging van enkele ondergeschikte politieke verlangens gemunt is, af te maken. Aan de hand van wat de heer

[p. 263]

Beerman zoal heeft gepresteerd - beter: niet heeft gepresteerd - kan men demonstreren waar zo'n manier van doen op uit kan draaien.

Het is eigenlijk een zotte misvatting, te denken dat de bezetting van Justitie er niet zo erg toe doet. En toch is zij tamelijk algemeen. Gezegd wordt bij voorbeeld dat Justitie per definitie conservatief, behoudend moet zijn, en dat daarom kan worden volstaan met de benoeming van een minister, die bekwaam is in het bijhouden van lopende zaken, en die omzichtigheid betracht tegenover zogenaamde nieuwigheden. Het departement is er immers niet om initiatieven te nemen, het is er in hoofdzaak voor het bewaren van de bestaande orde, het garanderen van de (door toedoen van anderen) verkregen zekerheden. Het conservatisme heeft dus te maken met de aard van de opgedragen taak.

Dat is allemaal zo lang als het breed is, en veel te snel wordt vergeten dat op het departement van Justitie soms beslissingen moeten worden genomen, die wel degelijk zin voor initiatieven vereisen. Er is bij voorbeeld het probleem van ons gevangeniswezen. Daar mankeert - iedereen die het weten kan is het erover eens - van alles aan. Het zou niet dan natuurlijk zijn, als de minister van Justitie van die kwestie een enorm punt had gemaakt. Hij heeft er immers ook voor te waken dat wat voor recht-doen doorgaat ook inderdaad recht-doen is. Hij zal dus geen genoegen mogen nemen met het voortbestaan van een situatie, die almaar meer twijfels aan de goede bedoelingen van ons strafstelsel oproept. Het is algemeen bekend: er is een geweldige afstand gegroeid tussen de beginselen van ons strafrecht en de tenuitvoerlegging van de straf - tussen theorie en praktijk. En is het nu zo vreemd om van de minister van Justitie te verlangen dat hij initiatieven neemt om aan die ontwikkeling een eind te maken. Zeker, de heer Beerman heeft in zekere zin ingegrepen in het psychopatenasiel in Groningen, waar mensonterende toestanden bleken te heersen. Maar daarvoor was dan toch eerst een compleet gevangenenoproer nodig.

Weinig bewindslieden zal het op het eind van hun ambstermijn zo onfortuinlijk zijn vergaan als de staatssecretaris van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, de heer Scholten. Hij werd van de ene dag op de andere uit de betrekkelijke rust van zijn departement gesleept, en blootgesteld aan een door hem zeker niet verwachte en uiterst vinnige perscampagne. Hij had dat wel helemaal aan zichzelf te wijten. Want hij bleek helemaal geen zin te hebben in ernstige behandeling van een pakket verlangens, dat een actiecomité, meer dan honderd schrijvers vertegenwoordigend, bij hem had gedeponeerd. De auteurs vroegen een nieuwe subsidieregeling, die tamelijk vèrgaand mocht heten. Maar te ver gingen de verlangens zeker niet. De heer Scholten, die in de regering toch de expert moet zijn als het om dit soort zaken gaat, trachtte zich met nogal doorzichtige handigheden van de zaak af te maken. Wie

[p. 264]

vrijheid wil, moet er ook de nadelen van dragen, zo was zijn zeggen en: de schrijvers moesten zich maar tot hun uitgevers wenden, want die buitten hen immers uit? Het zal de heer Scholten inmiddels duidelijk zijn geworden dat het ten toon spreiden van gemakkelijke nonchalance niet altijd tot gewenste resultaten leidt. Bovendien zal hem gebleken zijn, alles achteraf overziend, dat hij zich de ellende betrekkelijk eenvoudig had kunnen besparen. Hij had namelijk het actiecomité kunnen wijzen op het naderend einde van zijn ambtstermijn, en kunnen betogen dat het niet aangaat om, wanneer men op het punt staat heen te gaan, ingrijpende beslissingen te nemen, Dat zou een argument geweest zijn waar geen zinnig mens iets tegenin had kunnen brengen, en de heer Scholten zou zichzelf van een netelig vraagstuk hebben verlost. Het schijnt - maar als deze kroniek de lezer bereikt kan het allemaal wel eens heel anders zijn gelopen - dat de heer Scholten nu toch, zij het via de omweg van de Raad voor de Kunst, op de voorstellen van de schrijvers wil ingaan. Hij mag dan wel weer oppassen dat hij in zijn schrik niet te ver gaat. Want inderdaad geeft het geen pas om aan het eind van een ambstperiode dingen te doen, waardoor de opvolger wordt gebonden. Een geplaagd man, de heer Scholten.