De Gids. Jaargang 125

[p. 337]

Gids-commentaar

Herziening gevraagd

De buitenlandse politiek van Nederland is de laatste jaren hoofdzakelijk gekenmerkt door een nogal fantasieloos conformisme. Behalve op het stuk van de toetreding van Engeland tot de eeg, hebben onze politici zelden een van onafhankelijkheid getuigend standpunt ingenomen in kwesties van wereldpolitiek. Met name als het ging om de verhouding tussen Oost en West heeft men zich sterk geïdentificeerd met de groten in eigen kamp. Het probleem van oorlog en vrede, het waarom en hoe van de bewapening, werd al evenzeer ‘orthodox’ benaderd. Als er in ons land al eens van de officiële lijn afwijkende meningen werden vernomen, was dat steeds een zaak van de periferie, door de spraakmakenden gemakshalve aangeduid als de invloedssfeer van de semicommunisten, de fellow-travellers.

Er schijnt in deze situatie enige beweging te komen. Dat is dan in belangrijke mate te danken aan twee gebeurtenissen: het verschijnen van het rapport (plus minderheidsnota!) over oorlog en vrede van een commissie uit de P.v.d.A., en het publiek worden van de ‘nadere beschouwingen’ van de synode van de Nederlands-Hervormde kerk over het vraagstuk van de kernwapenen. Er is naar aanleiding van deze geschriften een discussie op gang gekomen, die een vrij opmerkelijk (voorlopig) resultaat heeft gehad. De publieke opinie, voor zover die zich heeft uitgesproken, blijkt namelijk niet per se afwijzend te staan tegenover het denkbeeld, dat twijfel aan de tot nu toe geldende inzichten aangaande de vraagstukken van Oost-West en van de bewapening meer dan noodzakelijk is. Dat is in ons land, dat in de laatste jaren nogal eens staaltjes van ketterjacht op ‘schismatieken’ te zien heeft gegeven, al een heel ding. Misschien hebben daartoe de voor velen verrassende wendingen in de conflicten rond Cuba en in India het hunne bijgedragen. Hoe het zij, het debat is geopend, en het moet

[p. 338]

maar niet meer gesloten worden.

Wat in het algemene gesprek intussen nog te weinig aandacht heeft gehad, is de vraag welke ‘nuisance value’ Nederland kan worden toegekend, en wat daarmee kan worden begonnen. We hebben met dat begrip dit jaar terdege kennis kunnen maken. Want was het niet voor een belangrijk deel Indonesiës ‘nuisance value’, die de politiek van de Verenigde Staten in de kwestie-Nieuw-Guinea bepaalde? Ook Nederland heeft, als lid van het westerse bondgenootschap, de mogelijkheid ‘hinderlijk’ te zijn. Bij voorbeeld door de status van de navo als actief anti-communistisch verbond ter kritische discussie te stellen, door niet langer de klassieke opvatting aangaande onze militaire verplichtingen als vanzelfsprekend te aanvaarden. De opstellers van de minderheidsnota bij het rapport van de commissie uit de P.v.d.A. hebben ook in deze richting gedacht. Zij bepleiten eenzijdige ontwapening door Nederland, en voorspellen dat een dergelijke daad veel vertrouwen zou kunnen wekken in de niet-geëngageerde landen. Men kan het ook anders zeggen: eenzijdige ontwapening, of een gematigde variant in de zin van het opzeggen van medewerking aan een defensie met kernwapenen, zou onze bondgenoten dwingen er zich openlijk rekenschap van te geven of het niet tijd is geworden om de oude theorieën over de machtsverhoudingen grondig te herzien. Het is aan alle kanten twijfelachtig geworden dat de vrede, die het Westen als ideaal voor ogen staat, bereikt kan worden langs de tot nu toe begane wegen. Bedreigingen van die vrede zijn in ons milieu, onder meer door het ideologiseren van de tegenstelling met het Oosten, overvloedig aanwezig. En als daarbij dan nog wordt bedacht dat volgens de nog geldende officiële leer het gebruik van kernwapens niet zonder meer verworpen mag worden, wordt het duidelijk hoe nodig het is om in het Westen een heroriëntatie te bevorderen. Daartoe de stimulans te geven zou zeer goed een opdracht voor de Nederlandse politiek in het buitenland kunnen zijn.

lrs.

[p. 339]

‘Een gelogen verhaal’

In zijn hoedanigheid van secretaris der directie bij de D.A.F. heeft W.R.A. van Ekelen op 19 juli 1962 een brief gericht aan prof. mr. W.H. Nagel, waarin hij schrijft over ‘een gelogen verhaal van Antoon Coolen’. Deze brief is bij zijn medeweten en met zijn instemming openbaar gemaakt in enkele dagbladen. De uitdrukking ‘een gelogen verhaal van Antoon Coolen’ is hierna overgenomen in talrijke kranten. Het schijnt, dat het openlijk gebruik van deze uitdrukking niet strafbaar is voor de wet. Antoon Coolen is overleden op 9 november 1961 te Eindhoven in Noord-Brabant.

Het is niet aannemelijk te maken, dat tot W.R.A. van Ekelen in zijn hoedanigheid van directie-secretaris bij de D.A.F. op 19 juli 1962 nog geen bericht was doorgedrongen over de dood van Antoon Coolen. Hij beschuldigde dus op die datum een overleden Nederlands schrijver, in de wetenschap, dat deze schrijver zich niet meer persoonlijk zou kunnen verdedigen tegen de uitgebrachte beschuldiging. Hij deed dit in zijn hoedanigheid van directie-secretaris bij een groot industriebedrijf. De verantwoordelijkheid voor de beschuldiging berust derhalve mede bij de directie van dit grote bedrijf. Haar secretaris heeft deze beschuldiging qualitate qua gepubliceerd in de dagbladpers. Deed hij dit buiten verantwoordelijkheid van de directie, dan had zijn ontslag op staande voet bekendgemaakt moeten zijn.

Nu de beschuldiging tegen de overleden romanschrijver Antoon Coolen openbaar is afgedrukt, wordt het een erezaak voor de letterkundigen in ons land, die zonder uitzondering kunnen getuigen dat Antoon Coolen een door en door eerlijk man was, deze beschuldiging te laten onderzoeken tot op de allerlaatste decimaal van de waarheid. Zou blijken, dat in ons land het industriebeleid omwille van een of ander zakenbelang straffeloos de goede naam mag aantasten van een overleden schrijver, dan deugt er iets niet in ons rechtsbestel.

[p. 340]

Als het ‘verhaal’ van Antoon Coolen over het oorlogsverleden van de D.A.F. niet in de volle zin van dit woord ‘gelogen’ blijkt te zijn, is er aan de nagedachtenis van deze schrijver een schennis gepleegd, die de schuldige ten zwaarste dient te worden aangerekend. Het woord ‘gelogen’ moet zonder uitvluchten worden waargemaakt. Hiertoe is volledige openbaarmaking van alle handelingen van de D.A.F. gedurende de bezettingsjaren een onvermijdelijk vereiste. Heeft blijkens die handelingen Antoon Coolen niet echt gelogen, dan zal de directie van de D.A.F. alle zedelijke gevolgen op zich moeten nemen, die voortvloeien uit de valse beschuldiging van een eerlijk man na diens dood.

A.v.D.

Zinnenprikkels

Een foto van Sjoukje Dijkstra, opgenomen in een brochure van het N.O.C., heeft het tot ‘nieuws’ gebracht. De rector van het Coornhert-gymnasium te Gouda achtte de afbeelding zinnenprikkelend en dus ongeschikt voor zijn leerlingen. In het verkeer tussen grote mensen als de rector, de leden van het comité en de betrokken journalisten is alvast één zaak scheef gelopen, namelijk de ruchtbaarheid, die in dit domein van het menselijk leven gewoonlijk een averechtse uitwerking heeft. Is de foto zinnenprikkelend? Wij weten dat in het sportgenre van Sjoukje Dijkstra een nogal vrijmoedige show van het menselijk landingsgestel gebruikelijk is. Wat film, reclame, dag- en weekbladen ons tegenwoordig te zien geven doet in vrijmoedigheid niet onder voor de gewraakte foto. De waardering voor het menselijk lichaam heeft in de voorafgaande vijfentwintig jaren een grondige verandering ondergaan. Zinnenprikkels zijn blijkbaar zeer aan mode onderhevig. Bovendien zijn zij sterk persoonlijk en hebben de gelukkige of ongelukkige eigenschap dat zij afstompen. Wat zinnenprikkelend werkt

[p. 341]

is even moeilijk te definiëren als hetgeen aanstoot geeft of wat zelfs als pornografie beschouwd moet worden. Politie en Justitie kunnen daarover meepraten. Niemand kan echter ontkennen dat er grenzen zijn waaroverheen van goede smaak of van zuivere bedoelingen niet meer gesproken kan worden. Een ieder heeft het recht voor zichzelf deze grenzen vast te stellen, maar de overheid heeft de plicht het overschrijden van de ‘gangbare’ grenzen te bemoeilijken. Het vaststellen daarvan is evenwel een uiterst delicate aangelegenheid. Bovendien is de overheid toch niet bij machte goede smaak of zuivere bedoelingen voor te schrijven of af te dwingen. De geestelijk gezonde mens kiest tegenwoordig meer voor een zekere riskante openheid dan voor preutsheid die vrijwel immer van schijnheiligheid vergezeld gaat. De mens heeft de neiging zichzelf beperkingen op te leggen en deze neiging is juist bij jonge mensen vaak opmerkelijk sterk ontwikkeld. Daarop te vertrouwen biedt meer perspectief dan allerlei dubieuze maatregelen. Wordt dit vertrouwen nu werkelijk zo vaak beschaamd?

A. de F.