De Gids. Jaargang 125

[p. 327]

E. van Raalte
Kroniek van de binnenlandse politiek | Drogbeeld en werkelijkheid, mis en misselijk, vernieuwing

‘Indië verloren, rampspoed geboren,’ aldus de in 1949 luid aangeheven kreet door die elementen in Nederland, die de gevolgen van de soevereiniteitsoverdracht van wat eens het Nederlands-Indische koloniale rijk had uitgemaakt aan Indonesië, niet anders konden, echter ook bepaald niet anders wilden, zien als rampspoedig voor de vaderlandse gemeenschap. Het duurde niet lang, of duidelijk trad aan het licht, dat bedoelde personen en groepen zich hadden ingespannen om zichzelf alsmede anderen een drogbeeld voor het geestelijk oog te houden.

De werkelijkheid immers bleek - gelukkig - gans anders te zijn. Zo is het, althans nu er inmiddels meer dan een maand voorbij is sinds Nederland van wat eens Nederlands Nieuw-Guinea was afstand heeft gedaan, insgelijks gesteld met de sombere voorspellingen omtrent de janboel, die het nu meteen in dat gebied zou worden. Zeker, er kunnen zich nog allerlei ernstige problemen, ook wat de Papoea's aangaat, ginds voordoen. Doch de hedendaagse werkelijkheid laat zien, dat het voorlopig zowel tussen de Papoea's en de ginds al fungerende Indonesische ambtenaren als tussen de inheemse bevolking en het tijdelijk bestuur van de Verenigde Naties best loopt. Jammer voor die Nederlanders - zo zijn er helaas nog wel degelijk - die ten dele met zelfs meer dan bijzondere belangstelling zitten te wachten op het ontstaan van chaotische toestanden in West-Irian en die er een beetje mee inzitten, dat de werkelijkheid op het ogenblik allesbehalve klopt met het door hen geschetste drogbeeld.

Na een al te langdurig in regeringskringen in Den Haag aan de dag gelegd tekort aan werkelijkheidszin is het gelukkig tot beëindiging van het Nederlands gezag over het laatste ‘bolwerk’ van het koloniaal bewind in de Indische Archipel gekomen. Nog vóór het nieuwe parlementaire zittingsjaar aanbrak, waren de beide Kamers der Staten-Generaal elk zo wijs met aanmerkelijk ruimere meerderheid dan tweederde van de uitgebrachte stemmen de overeenkomst met Indonesië inzake de overdracht van Nieuw-Guinea goed te keuren. In de Tweede Kamer onthaalde mr. Burger in wat - voorlopig - zijn parlementaire zwanezang was niet slechts zijn socialistische vrienden, maar het gehele gehoor, op een voortreffelijke rede, op een betoog van groots formaat. Dit was misschien wel het belangrijkste gebeuren van de gehouden parlementaire beraadslagingen over het goedkeuringsontwerp. Van het oude ontbreken van een open oog voor de werkelijkheid bij het

[p. 328]

ministeriële gezelschap vielen overigens ook nog bij deze gelegenheid enige sporen waar te nemen. Ik denk hier aan de uitlating van de minister-president, die erop neerkwam dat ‘Nieuw-Guinea centraal in het wereldbeeld’ was komen te staan. En verder denk ik aan de nogmaals van regeringszijde verkondigde theorie, dat die ‘snode’ Amerikanen Nederland op het laatst in de steek zouden hebben gelaten, omstandigheid, waaraan dan bovenal toegeschreven moest worden, dat Nederland tot sluiting van de ter parlementaire tafel liggende overeenkomst was overgegaan. Te langen leste echter lieten de heren ministers zich - en hiervoor is zeker een woord van waardering op zijn plaats - toch ook van een verstandiger kant zien. Zo hadden senatoriale maanwoorden, die niet alleen uit het socialistische kamp maar ook enigermate uit dat van de K.V.P.- en van de A.R.-fracties klonken, minister De Quay tot de erkenning gebracht, dat nu het tijdstip is aangebroken om niet langer achteruit te zien, om met het mokken op te houden en het oog op de toekomst te richten. Eveneens mag in het credit van minister Luns en van de overige leden van het kabinet geboekt worden, dat zij te twaalfder ure toegaven, dat de tot stand gekomen overeenkomst de mogelijkheid van bevordering van de ontwikkeling der internationale rechtsorde met zich meebrengt. Aldus het verblijdende sluitstuk van de strijd die er nog had plaatsgevonden, eer de Tweede Kamer eenstemmig een amendement in het goedkeuringsontwerp aanbracht, waarin het zoëven vermelde besloten lag en dat, gegeven de desbetreffende grondwetsbepaling, aanneming met een tweederde-meerderheid nodig maakte.

Van de grondwet gewag makende kom ik tot het begin van het op de derde dinsdag van september ingetreden nieuwe zittingsjaar, dat wil zeggen tot de troonrede. Die hield onder meer aanwijzingen in, dat het kabinet-De Quay, nog voor het op 15 mei 1963 tot de Tweede-Kamerverkiezing komt, wil trachten een nog zo rijk mogelijke oogst binnen te halen. Hetgeen de troonrede hieromtrent bevatte was overigens niet bijster belangwekkend. Daarom bepaal ik mij er alleen nog toe aan te stippen, dat zij eveneens, conform de verwachting, iets inhield in verband met de beperkte grondwetsherziening, die tijdig in dit zittingsjaar in eerste aanleg haar beslag zal moeten krijgen. Natuurlijk behoort tot de herzieningsvoorstellen onder meer een wetsontwerp, dat ten doel heeft de grondwet in overeenstemming te brengen met de verdwijning van Nieuw-Guinea uit het Nederlandse staatsverband.

Dat met de in een nabije toekomst te voeren stembusstrijd in het vooruitzicht, in het in de eerste week van oktober gevoerde algemeen politieke debat in de Tweede Kamer, de parlementaire gedachten zich vooral met die toekomst en haar mogelijkheden bezighielden,

[p. 329]

ligt voor de hand.

Allerminst verhuld bleef, dat èn dr. De Kort, de woordvoerder van de fractie der K.V.P. èn prof. Vondeling, die de vuurdoop, nu hij voor het eerst als opvolger van mr. Burger in het krijt trad, uitstekend doorstond, wel lust schenen te hebben om op vrijersvoeten te komen wat een mogelijk herstel aangaat van een samengaan hunner partijen bij de aanstaande kabinetsvorming.

Natuurlijk heeft men zich in dit debat voor de zoveelste keer opnieuw verdiept in de problematiek van de wijze waarop de voor totstandbrenging van een nieuw kabinet met een nieuw programma in aanmerking komende, respectievelijk bereid zijnde, staatkundige groeperingen te werk moeten of kunnen gaan. Enerzijds ontbrak het niet aan het opperen van bezwaren tegen tevoren te maken afspraken en het daarvoor plegen van overleg, met soms een inderdaad al te grote neiging tot koehandel in portefeuilles-verdeling en -bezetting alsook in programmapunten. Hiertegenover viel echter terecht aan te voeren, dat juist de jongste ervaringen, namelijk die met het kabinet-De Quay, voorbeelden te over hebben opgeleverd van de nadelen der niet steeds zo fraaie neiging van partijen om bij het optreden van een ministersploeg vooral niet openlijk een trouwbelofte te willen uitspreken. De uit die neiging voortvloeiende houding van de partijen in kwestie roept soms bepaald de herinnering op aan Heines dichtregels:

Blamier mich nicht, mein schönes Kind,
Und grüß mich nicht unter den Linden;
Wenn wir nachher zu Hause sind,
Wird sich schon alles finden.

Minder poëtisch uitgedrukt: om der wille van de schijn komt het, misschien zelfs al te veelvuldig, voor, dat partijen en fracties net doen alsof zij ‘vrij’, ‘los’ van een kabinet staan, ofschoon dit geenszins klopt met de werkelijkheid. Hierbij speelt dan onder meer wel een rol sommiger hardnekkig willen vasthouden aan de theorie van het dualisme, van de zelfstandigheid van regering en parlement, wat de relaties van de een ten opzichte van de ander betreft.

In wezen, grauwe theorie oftewel een... drogbeeld. Dat heeft minister Luns ten slotte na nogal wat vijven en zessen moeten ondervinden. Met name toen de Tweede Kamer het gelukkig, hierin voortreffelijk voorgegaan door prof. dr. Vondeling, bij de replieken van het algemeen politieke debat niet nam, dat de minister van Buitenlandse Zaken zich zonder werkelijk geldige reden aan zijn ‘plicht’ (aldus terecht nog mr. Oud) wenste te onttrekken om in 's lands vergaderzaal, waar hij ter verantwoording werd geroepen, op zijn post te zijn. Het wezen van ons staatsrecht eist wel degelijk in zulk een geval, dat een minister de

[p. 330]

Kamer niet negeert, doch daar zit, onder meer ook om eventueel nog van antwoord te kunnen dienen. Dat brengt nu eenmaal de interdependentie met zich mee, die er tussen ministers en volksvertegenwoordigers in het parlementaire stelsel bestaat, ook in dat van Nederlandse makelij.

Was het een goede beurt van de volksvertegenwoordigers, dat zij nu eindelijk in dit opzicht hun tanden lieten zien, een goede bcurt maakten zij eveneens bij gelegenheid van de door het Tweede-Kamerlid dr. Vermooten mondeling gestelde vragen in verband met zekere misse, ja misselijke schandalen, die zich kort geleden bij meer dan één studentencorps - naar aan het licht is gekomen - op ontgroeningsgebied hebben voorgedaan. Terecht regende het aanvullende, tegelijkertijd van welverdiende scherpe kritiek en volkomen op haar plaats zijnde verontwaardiging getuigende vragen.

Nadat minister Cals van zijn kant op voortreffelijke wijze getoond had te beseffen, wat er mis is alsook wat er bij ontgroenen wel en wat geenszins door de beugel kan, maakte de minister van Justitie mr. Beerman met zijn beantwoording in meer dan één opzicht een uitzonderlijk slechte beurt. Deze oud-Leidenaar toonde, ik moet dit helaas constateren, bepaald nog een groentijd na de groentijd nodig te hebben, waarbij hem dan zekere begrippen van geestelijke en zedelijke waardij, die niet voldoende één met hem bleken te zijn, onder de neus gewreven zouden moeten worden!

Had ik het in mijn vorige kroniek over wisseling van de wacht, thans kan ik nog wel iets verder gaan en vaststellen, dat er zich in de Tweede Kamer straks heel wat vernieuwing zal voordoen. Het aantal zittende leden dat niet bereid is wederom een plaats in de Kamer te gaan innemen, alsook het getal van vooraanstaande figuren (ministers) die zich voor verkiezing in 1963 niet beschikbaar willen stellen, is opnieuw toegenomen. Reeds kon men hier en daar in de pers beduchtheid bespeuren, dat ten dele deze vrij omvangrijke uittocht van min of meer parlementaire ‘gladiatoren’ met een devaluatie van het Kamerlidmaatschap zou kunnen samcnhangen. Vandaar, dat er ook al proefballonnetjes opgelaten werden in verband met het opperen van denkbeelden, hoe het mogelijk zou zijn de positie van afgevaardigde aantrekkelijker te maken.

In dat verband kan onbetwistbaar ook van nut zijn het zoeken naar middelen om het door de volksvertegenwoordiging te verrichten werk, en dan tevens de toe te passen werkmethoden, meer belangstelling bij de burgerij te doen genieten, doeltreffender en wat minder tijdrovend te helpen maken.

Vandaar dat zeker in beginsel het proefstomen met een andere proeedure voor de begrotingsbehandeling, waarmee men onlangs in

[p. 331]

de Tweede Kamer is begonnen, alleszins valt toe te juichen. Het is heel goed denkbaar, dat het laten vervallen van de voorbereidende schriftelijke gedachtenwisseling en vervanging door openbare bijeenkomsten van de vaste begrotingscommissies, om dan vervolgens de debatten en beslissingen in de plenaire vergaderingen bepaald een kort, tevens krachtig karakter te geven, winstpunten van belang zal opleveren. Op dit ogenblik is het nog te vroeg hieromtrent al een oordeel te willen vellen. Kamer, regering en de openbare mening kunnen overigens niet beter doen dan ten opzichte van de hier bedoelde proeven onbevangen open te staan voor wat een heilzame vernieuwing zou kunnen blijken te zijn.