De Gids. Jaargang 125

[p. 261]

Leo Vroman
De biologie van straks

Dit is het soort stuk dat ik nooit lees omdat ik het zelf beter kan; ik wil dus nu eens proberen of dat zo is. Het voorspellen van wetenschap is namelijk een spel waar tegenwoordig niets voor nodig is dan aanzienlijke haast. We zijn technisch zo ver dat de snelheid van vervulling sneller groeit dan die van verwachting, en we verliezen snel de macht om zelfs de onmiddellijkste gevolgen van onze ontdekkende uitvindingen te overzien. Zo voortsnellend met het hoofd over de schouder holt de zogenaamde wetenschappelijke ziener weliswaar nog min of meer voorop, maar als een heraut die plotseling ontdekt dat hij op het punt is door de gek geworden keizer overreden te worden. Ik zie dus nu onder het schrijven reeds met stijgende ergernis de tijd tegemoet die voor het zetten, corrigeren, drukken en verspreiden van dit stuk voorspelling verspild moet worden, want wie dit leest weet intussen al meer dan ik nu, of is dan al met de rest van de wereld vergaan.

Zo'n tijdverlies is in de gehaaste wetenschappen vaak struikelwekkend; hoe meer er wordt gedaan en opgeschreven en gestuurd, hoe langer het bij uitgeputte redacteurs op een wit plekje papier moet blijven wachten, en hoe meer we tegenwoordig dan maar proberen steeds kortere ‘voorlopige mededelingen’ tussen de trage logge echtere artikelen in gedrukt te krijgen. Nou dan, die kenbare lijn van nu uit doorgetrokken en dus maar flink met voorspellen aangevangen:

Spoedig zullen we moeten leren ons gehele werk uit te drukken in symbolen en getallen van totaal liefst slechts één regel, waar oningewijden nog alleen onze achternamen uit kunnen afleiden. Mij best: in die vorm kunnen al onze produktjes makkelijker door een computer worden gelezen, vergeleken, opgeteld, en we hoeven dan zelf alleen de inter-

[p. 262]

nationale samenvattingen te zien die uit de machine te voorschijn schuiven, reeds verdeeld in informatie die volgens de meest peinzende delen van het ding wel goed en die niet goed voor mensen is te begrijpen. Dit soort bewerking is heus niet alleen voor de grap noodzakelijk. Hier zit ik bij voorbeeld met een nogal dik tijdschriftje dat éénmaal per week verschijnt en bestaat uit kiekjes van de inhoud-lijsten van de belangrijkste min of meer biologische tijdschriften in die week verschenen. Het duurt enige dagen voordat ik de mij passende stukken daarin heb gezien, elders verzameld, thuis gelezen, op het lab uitgetrokken op kaarten waar ik ten slotte indexgaten in openknip zodat die kaarten dan weer op mijn schoot, op de tafel en op de grond kunnen vallen als ik door allemaal tegelijk een lange naald steek en die schud hèhè bedoel ik maar. Binnenkort zal dat tijdschrift misschien eens in de drie dagen verschijnen en kost het vier dagen werk voor mij per deel; waar moet ik mijn toch zo ontwikkeld mager hoofdje dan bergen? Wenend in de armen is dan een uitmuntende plaats. En de gestalte die ik daarnet een keizer heb genoemd en die de Wetenschap voorstelde, als een gek voorwaarts rennend, heeft van dichtbij het hoofd van een machine; niets anders kan goed genoeg zijn om mij te vervangen.

Deze machine is nu nog maar in de maak. Wanneer hij goed werkt, zal hij niet veel meer zijn dan een goede professor: altijd op de hoogte, altijd in staat het nieuwe uit te drukken als combinaties van het oudere. Op het nemen van proeven is hij nog niet gebouwd. Maar hier is een voorbeeld van een machine die wel al gebouwd is: Op een glaasje liggen enige onzichtbare maar levende cellen in hun bad, samen met een onzichtbare injectienaald. Licht gaat door ze heen, een microscoop in. Een televisie-camera kijkt erdoor, en vertelt een computer hoever de naald van een cel af is, via een elektrisch soort van tasten en tellen. De computer vergelijkt deze informatie met het programma dat in zijn geheugen is geplaatst, en vertelt dan aan een motor om door te gaan. De motor gaat door met verplaatsen van de

[p. 263]

naald tot die volgens de camera een bepaald eindje in de cel is doorgedrongen; de nu tevreden computer vertelt dan aan een andere motor om met de inspuiting te beginnen.

Daar, doe dat maar eens na. Of om het maar eens duidelijker te zeggen: ik geef de middelmatig oorspronkelijke laboratoriumassistenten nog hoogstens vijftig jaar werk, maar intussen kunnen ze zich beter 's avonds alvast oefenen in iets dat machines nog minstens eenenvijftig jaar kost om te leren, bij voorbeeld hoe mensen van een onwaarheid te overtuigen, of behoorlijk te dichten.

De machine die ik beschreef zal dienen om bepaalde proeven over eiwit-synthese te doen. Dit stuk zou natuurlijk niet echt zijn zonder de woorden dna en rna erin.

Jammer, want wie daarover begint, begint niet meer over iets anders. Nou dan, elke eerbare cel heeft een kern en daaromheen plasma. In elke kern zit dna. Elk dna-molecuul is een ladder met vier soorten sporten. Elk stuk ladder, verantwoordelijk voor iets dat de cel later zal moeten doen, zoals het ontwikkelen van een enzym, heet een geen. De sporten daarvan vormen zoiets als een lang codewoord, dat dus maar vier letters gebruikt. Vaak komen rna-moleculen uit het plasma op bezoek. Ze lijken op dna, ze begrijpen de code en vertolken die zodanig, dat ze elke drie sporten op een rijtje opvatten als een overeenkomstig aminozuur. Van een lange rij sporten maken ze dus een overeenkomstige rij aminozuren en dat is een eiwit. Van uit hetzelfde dna-molecuul, als een suf en langdradig soort onderwijzeres in de kern gezeten, gaat dus een voortdurende stroom van rna-leerlingen die ten slotte hun vriendinnen in het plasma de ene jurk na de andere doen breien, allemaal net zoals de juffrouw gezegd heeft.

Over een paar jaar zal die code wel compleet bekend zijn. We kunnen dan dna- en rna-kettinkjes rijgen die het volgende voor ons moeten doen:

binnen of buiten ons lichaam met grote snelheid een bepaald eiwit maken dat ons lichaam nodig heeft maar niet goed genoeg maakt;

[p. 264]

soorten virus laten beginnen die mensen bijna dadelijk na besmetting in staat stellen te sterven, of wat misschien beter is, te leven van hout, gras en gemalen plastic en geen biefstuk met aardappelen meer nodig te hebben;

onze rode bloedcellen en hun inhoud zodanig van vorm laten veranderen dat wij weliswaar slome duikelaars worden maar meer dan tien minuten onder water of op Mars kunnen blijven;

computers bouwen die slechts onder de microscoop te zien zijn en die zich in hun vrije tijd voortplanten;

kiemen van vlees- en vruchtachtig voedsel maken dat thuis of in fabrieken kan worden gekweekt, en alleen met kunstlicht en mineraalwater gevoederd dient te worden;

met behulp van gecontroleerde oriënterende krachten, weefsels met de nodige functies tot een model uit laten groeien dat het werk van een machine kan doen maar waar toch nog op een zelfs vrij aardige manier mee valt te redeneren;

(als we boffen) enkele problemen in de studie van levensverschijnselen iets duidelijker maken.

Tegen die tijd zijn de dieren, waarom de studie oorspronkelijk was begonnen, uitgestorven, en de planten, zo niet om hun vergiften voortgeteeld, is dan de ruimte om te ontkiemen vertreden. De problemen van antieke tederheid, zoals of ook dieren de hemel verdienen, mag vivisectie en wie redt het aardvark, zijn dan vervangen door: heeft onze Tienton Vleeskraan toch een ziel, en mag Lachpap worden aangesneden. Vraag mij niet wat dat is, Lachpap.