De Gids. Jaargang 125

[p. 206]

Leo Vroman
Brief aan L.A. Ries †

Beste Ries,

Je bent altijd zo uitstekend op de hoogte van je eigen lichamelijke toestand, dat je ook nu wel zult weten hoe ver het met je staat. Je bent nu immers al ongeveer twee maanden dood: ik neem dus aan dat de rompslomp van je verhuizing nu wel vervaagd is en dat een en ander interessant begint te worden. Ik schrijf daarom deze brief in een tijdschrift, waar hij zich evenzeer in de wereld kan verspreiden als dat waar je nu zelf uit bestaat.

Er is ook voor mij wel enig verschil te merken tussen voor en na. Nu ik terugdenk schijnt het alsof het huis altijd enige tijd stil was voordat je opbelde; nu heb je na zulke stiltes nog niet opgebeld. Dat is wel jammer van hieruit gezien. Ik ken je eigenlijk telefonisch beter dan clausterofonisch, of hoe dat dan ook zou moeten heten. Daar heb je weer zo'n voorbeeld van iemand met een h.b.s.-verleden, tragisch volgens jou bij de gymnasiumgift vergeleken.

Je hebt overigens deze maanden niet veel gemist. We zijn kort na je dood met vakantie gegaan, niet verder dan Rhode Island, maar voor levenden is dat vaak al genoeg verandering.

En nu heb ik dit papier al enige dagen in deze schrijfmachine laten zitten, terwijl de dingen daaromheen voortgingen met hun meer levende gebeurtenissen. De kinderen kijken waarachtig op het ogenblik naar het televisievenster, waarachter een tekenfilm over een gezin van spoken wordt vertoond, vermoedelijk door een man getekend die zelf nu reeds enige tijd lid van die (en dus van jouw) familie is. Of nog liever zie ik de doden, zoals je weet, als een partij met politieke macht, steeds groeiende. Toch weet ik niet of je in dat opzicht de juiste kant hebt gekozen, want er wordt hier

[p. 207]

gezegd dat er op het ogenblik meer mensen leven dan dood zijn en wij winnen steeds meer. De kracht van de dodenpartij zou dus moeten liggen in hun programma en hun propaganda, en in beide zou jij een uitstekend werker kunnen zijn, als je maar niet zo'n religieuze agnosticus was; zoals je vroeger weigerde te geloven in een leven ná de dood, zo geloof je nu misschien niet meer in het bestaan ervóór. Deze brief, mijns inziens verschijnend van uit de juiste kant van het graf, zal je ook wel niet overtuigen dat ik werkelijk besta of zelfs maar bestaan heb. Wel (ondanks de opinie van sommigen over mijn werk), ik ben niet bang om gestorven te zijn en niet altijd overtuigd dat ik op elk ogenblik leef, maar ik zou graag eerst het gedeelte van mijn werk meer voltooien dat beter vóór de verrotting te doen is. Nee, niet bang maar wel angstig diep geïnteresseerd. Alle kanten die aan het leven bestaan raken immers alle daarbij behorende kanten van de dood, en hebben dus een gedaante die ik dolgraag eens zou zien, ruiken, aaien en soms zachtjes indeuken en bespelen. Ik had een nu nog voelbaar werkelijke droom vannacht. Ik droomde dat wij een klein lang levend speelgoeddier in huis bezaten, bijna als een mens gevormd en er werd veel van gehouden. We moesten, hoewel het buiten donker was, naar een ongenoemde plaats, en omdat het speelgoed niet mee kon werd het in een lang bruin vrieskistje gelegd, waar het onmiddellijk netjes in verstijfde. Maar iemand met een bedekt en onduidelijk hoofd boog zich erover en opende het reeds wat kromgetrokken deksel om nog eenmaal te kijken, en ondanks uitroepen van ons allen kantelde het kistje en rolde het voorwerp eruit. Met moeite droomde ik verder, want ik dacht reeds dat het hoofd van de romp was gerold, maar dat was gelukkig iets anders. Wel was het beest opengesprongen, en de organen, van een taai en doorzichtig plastic gemaakt, lagen door elkaar. Onmiddellijk greep ik de twee zacht geworden slangetjes van de vena cava en schoof het ene stevig in de opening van het andere. Het bloed begon er meteen in te stromen en werd snel warmer; ik moest nu op de tast zijn

[p. 208]

longslagader onder de rechterhartkamer te voorschijn halen en die in een gaatje steken dat vreemd genoeg in een long zat. Toen dat lukte was alles in orde, want ik werd opgelucht wakker nog voor ik de laatste verbindingen had gelegd.

Nu hoop ik je toch te verbazen door te zeggen dat zo'n soort speelgoed mij helemaal niet onmogelijk lijkt. Door zorgvuldig gemengde weefsels te kweken in gecompliceerde vormpjes zullen nog eens kleine organen worden gemaakt aan de min of meer lopende band, bloedvaten bij de meter, namaakbloed bij de liter, beenderen naar maat, grotere voor de mensen, en heel kleine nogal dure voor hun speelgoedhuisdieren. Die kunnen volgens ingesloten instructies door oudere kinderen ineen worden gezet (zoals nu reeds de visible man, horse en dog), maar begaafde studenten in vergelijkende fysiologie en anatomie kunnen ook grappige of zelfs gevaarlijke nieuwe diersoorten bouwen. Want zoals je zelf gelezen hebt wordt er nu al intens met dna-soorten gespeeld, ze worden omgebouwd, met messenger-rna en zo samengebracht, en daar gaan ze al aan de gang, in kleine flesjes, en bouwen honderden rare eiwitmoleculen per minuut. Spoedig zullen we buisjes levende soep kunnen kopen die, indien goed gevoed, groeien en zich vanzelf tot vlees verdikken, en tot knobbelige, pezige of stuipende dingen welke onze zieke delen uitmuntend zullen vervangen. Over honderd jaren zal niemand meer zo gewoon dood kunnen gaan als jij; eerst wordt het tijd voor een nieuw maagje, te leveren door de Spartelende Onderdelen Inc., dan een plastic en desnoods tweedehands maar nog uitstekend hart, lever, en ten slotte help! een draagbare computer zodat de verflabberde delen onlogisch geworden hersen in het vullisvat geworpen kunnen worden. Doodsberichten behoren dan nog alleen maar in de Journal of Industrial Engineering en zo; ondertekend door de treurende leveranciers van de overleden onderdelen.

Niet het mysterie van leven, maar de grens tussen leven en dood wordt misschien opgelost in die tijd waarin wij

[p. 209]

leren met steeds minder van onze oorspronkelijke zo lang gekoesterde organen toe te kunnen. Waar moet de liefde dan heen? Dat weet ik nog niet, Tineke ziet er nog zo jong uit voor haar leeftijd en verft zich nooit. Het enige kunstmatige aan haar is dat haar tanden dertig jaar geleden zijn rechtgezet. Wanneer ze geheel verdwijnen heeft ze echter nog snoezig tandvlees over. Veel niet eens oude vrouwen hier hebben echter hun gezicht al een tijd geleden verloren, en op de overgebleven schijf wordt elke maand een geheel nieuwe editie van Vogue of zo geplaatst; toch zijn velen plezierig getrouwd.

Wat hun soms toch wel verbijsterde mannen dan nog aan werkelijkheid omhelzen kan niet veel meer zijn dan lucht, en reeds hangerige herinneringen. Nu kan ik je makkelijk horen zeggen: ‘Dat is natuurlijk een oud probleem; allemaal schon dagewesen, je geliefde egyptenaarn lietn al toe dat de vrouwn hun gezichtn bont en blauw schilderdn.’ Het is waar, en plastic surgery is nog niet al te populair, maar dat is nog een kwestie van prijs, binnenkort kunnen rimpels ook min of meer veilig biochemisch verwijderd worden. En de hersens, die we toch het intiemst moeten liefhebben, kunnen nu al met pilletjes van gedachten veranderen, subtieler dan vroeger met een flink glas wijn. Maar enfin, dergelijke beslommeringen gaan alleen de levenden aan; je interesseert je waarschijnlijk het meest voor de dood, vooral die welke je persoonlijk hebt beleefd en waarvan je het belangrijkste moment tot je grootste ergernis hebt gemist. Je moet je in dat geval van ooggetuigen niets aantrekken, want stervenden en goochelaars maken altijd bespottelijk misleidende bewegingen om niemand te laten merken wat waaruit komt en waarheen verdwijnt. Ik heb je de laatste weken van je levend bestaan niet gezien, en als iemand mij ooit voor het zien sterven van een vriend zou uitnodigen, zou ik waarschijnlijk bedanken met de overtuigende woorden dat ik zo iets al eens eerder had bewonderd. Wat helpt gezelschap: de laatste woorden komen te voorschijn in een taal die reeds vóór het uitspreken door een onbekende we-

[p. 210]

reld is vervormd, en zelfs met het oor op de bevriezende mond kan geen vriend het geluid vertalen. Wat ik dan ook van je wil met deze brief, in het hollands van de nog ietwat bewegenden geschreven, dat weet ik al niet meer, het is of je tussen de regels wegzakt en verder sterft, een eindeloos doodgaan staat misschien ons allen wel te wachten nadat de werkelijkheid verdwijnt.

De meeste brieven eindigen met een groet, maar deze behoort vermoedelijk met een vaarwel te eindigen. Ik voel daar niet veel voor, ook al is het bijna etenstijd. Gestorven aardappelen en een paar stukken dode koe, met springlevende sla zal door mijn warme hand naar mijn ontspannende mondsluitspieren worden gehesen, alles is aan verschillende kanten van de dood. De kamerdeur van Geraldine staat open, het papier waarop zij een paardenroman schrijft, ritselt onder haar hand, en als altijd fluistert ze schrijvend haar zinnen vooruit - maar nu ik ga kijken is er niemand, alleen het open raam waardoor de wind haar werk lispelend laat flapperen; Geraldine is ergens buiten met de hond. Nou dag dan, het beste, en laat alsjeblieft nog eens iets van je horen.

Je Leo Vroman