De Gids. Jaargang 125

(1962)– [tijdschrift] Gids, De– rechtenstatus



[pagina 193]
Jan F. de Zanger De zwijgende generatie \| Deense poëzie van heden Wanneer in verband met de Deense poëzie gesproken wordt van ‘de vijftigers’, is dat weinig meer dan een chronologische aanduiding. De generatie die onmiddellijk aan hen voorafging, had aanvankelijk de strijd om poëtische vernieuwing voortgezet. Deze strijd was voor de laatste wereldoorlog aangebonden door een groep dichters, van wie Gustaf Munch-Petersen (1912-1938) de grootste invloed op latere generaties heeft gehad. Hij was vervuld van een romantisch verlangen naar een betere wereld; van een opstandige, individualistische levensgenieter ontwikkelde hij zich tot een revolutionair met collectivistische ideeën. Toen hij zich daadwerkelijk tegen het heden wilde verzetten, sneuvelde hij in Spanje. Toen de strijd tegen de traditionalisten na de tweede wereldoorlog gewonnen was, hebben de ‘veertigers’ zich verdiept in theoretische kwesties over engagement en het verband tussen vorm en inhoud, waarover zij nog voortdurend polemiseren. Daardoor is een bepaalde groepsvorming ontstaan, die bij de vijftigers ontbreekt. De jongeren voelen er weinig voor hun tijd met theoretiseren en het innemen van standpunten te verdoen. Men heeft hen daarom wel ‘de zwijgende generatie’ genoemd. De jongste dichtergeneratie in Denemarken treedt weinig als eenheid op. Deze dichters hebben veelal ieder voor zich de poëtische problemen opnieuw moeten stellen, zij hebben hun eigen poëtiek moeten vinden, waardoor zij een weinig homogene groep vormen. De lezer vindt in hun gedichten wel gemeenschappelijke trekken, zoals een hernieuwd romantisch gevoel naast een streven naar zakelijkheid en concretisering, maar hij ervaart de vijftigers niet als een groep met collectieve idealen. Opvallend is, dat de meesten zich verre houden van
[pagina 194]
ieder engagement, waarvoor een sterk esthetisch bewustzijn in de plaats komt. Ivan Malinovski (1926) drukte het in een essay als volgt uit: iedere uiting die ingegeven wordt door een bepaald geloof, is in strijd met de kunst; de geëngageerde dichter isoleert zich. Hij neemt het romantische standpunt in, dat kunst slechts datgene is, wat niets anders is en toch alles. Ook bij anderen, Uffe Harder (1930), Klaus Rifbjerg (1931) en Cecil Bödker (1927), is dit esthetisch bewustzijn sterk ontwikkeld. Harder en Malinovski zijn bekwame poëzievertalers, wat in dezelfde richting zou kunnen wijzen; vertalingen zijn immers aanwijzingen voor de literaire oriëntering en de stijlidealen van een periode. In de moderne Deense poëzie is het thema van de levensbeschouwing naar de achtergrond verdrongen; over ideeen wordt niet vaak meer gedicht, het aantal motieven is uitgebreid. Allen hebben het gevoel in een crisistijd te leven, maar het typische schema der ouderen (in angst, twijfel en wanhoop onderduiken, om daarna, van een levensovertuiging voorzien, aan de andere kant boven te komen) is voor hen onmogelijk te aanvaarden. Zij voelen zich thuis in de tijd die hen voortgebracht heeft, wat nog niet wil zeggen dat ze die nu ook met vreugde begroeten. Malinovski vlucht in zijn nihilisme, Cecil Bödker in een cultuurbeschouwing die slechts de noodlottige gang van zaken constateert. Volgens haar verliezen wij de werkelijke levenswaarden uit het oog, vergeten wij het brood om onze aandacht te wijden aan het beleg. De werkelijkheid van onze jeugd houdt geen stand; het vertrouwen in de waarheid wordt minder met de jaren. Terwijl we op weg zijn naar onze medemens, ontdekken we dikwijls dat we alleen staan. Klaus Rifbjerg analyseert de tijd waarin hij leeft, en heeft zich erbij neergelegd dat het een lege tijd is, die hem echter tot een onbegrijpelijke energie inspireert. Hij heeft een duidelijk generatiebewustzijn. In zijn bundels lezen wij hoe hij, vol zelfironie om de afstand tot zichzelf te bewaren, zichzelf verovert onder voortdurend noteren van de groeiende
[pagina 195]
erkenning wat het wil zeggen vandaag te leven. Het absurde bestaan kan op verschillende manieren belicht worden. Terwijl Rifbjerg het heden als een deel van zichzelf beschouwt, vinden we bij Malinovski de wil tot leven en de angstschreeuw onmiddellijk naast elkaar, paradoxaal, zonder verklaring. De Deense vijftigers hebben met elkaar gemeen, dat zij geen traditionalisten zijn in hun kunstopvatting. Allen hebben zij bundels uitgegeven die men zonder meer modern kan noemen, of men dat nu op een vorm- en structuurbegrip of op een psychologische, door de tijd bepaalde houding wil laten slaan. Bij allen is de neiging tot experiment en vernieuwing groot. Karen Stougaard Hansen geeft talloze voorbeelden van een vrijere beeldspraak; in haar gedichten komt de cirkel telkens weer voor - zij sluit zich op en houdt alle onaangename voorvallen buiten. In de surrealistisch getinte poëzie van Uffe Harder werken scherpe waarneming en onderbewuste beleving samen bij het overbrengen van geziene beelden naar een bezielde droomwereld. Zijn worsteling met het identificeringsprobleem is een duidelijke uiting van romantisch vluchtverlangen. Voor deze ‘zwijgende generatie’ als geheel is karakteristiek: een grote vrijmoedigheid en zelfstandigheid in dichterlijke opvattingen en een vreemde vermenging van symbolistische romantiek en zakelijkheid. Dit niet de gedachte dat ik nu nog loop over het pad - dat ik nu nog de vertrouwde bergwand aan mijn zijde heb - dat er bloemen groeien - en dat het gras het geluid van mijn schreden dempt -
[pagina 196]
dat de rots de warmte van de zon uitstraalt - maar dit, dat ik weet dat ik een misstap kan doen - dat er een afgrond is - dat ik met zekere stap moet gaan en dat de bergwand aan mijn zijde dichter de afgrond nadert hoe verder ik kom - dat het pad harder wordt en de stenen scherper dat het gras geel wordt als ik de zon nader. Gustaf Munch-Petersen Muggenlied In de juninacht deze droom het huis gedragen door schuim en kersebomen naar de klokkende golfslag van verdrinkende vogels tijdens een bel teerder dan de spiegel van de fjord mijn slaap een koekoeksei: een wand van kalk en breekbaar gezichtsbedrog trillend geplant in het duister het witte en zeil en geluidloos hakt een onzichtbare snavel op het spiegelvlies van wind en zout straks breekt alles Ivan Malinovski
[pagina 197]
Muren Jij kent de stromen licht van de extase De witte papavers, de hoge eenheid Gesmolten dirigeerstokken, vloeiend uurglas Jij kent de liefde - de liefde daarvan, uitzicht Sindsdien ken je niet het woord verschil Jij stuurt je wolk in het middelpunt van een zon Als je nu niet stom was zou je de wereld noemen Een glimlach, eindeloos, in zichzelf gekromd Waar zijn je gedachten? Je gesloten ogen spiegelen een god Terwijl de klok ongemerkt Jouw vleugelloze leven tot schuim zweept. Jij hebt je thuis bij broederlijke stammen Onder een dak van vogels die je oorsprong zingen Het licht herinnert je aan een strand uit de droom Jij ziet alles onder een hoogstmerkwaardig licht Alsof je moeder nog leefde Alsof je taal was ja ja Jij bent één geworden met de asters van een oude tuin Opnieuw fluister je om golven en graan Totdat daglicht of bliksem je deze stad wijzen Waar de slangen der trompetten zich kronkelen in de diepte Tussen barstende muren. Ivan Malinovski

[pagina 198]
Liefdesgedicht ‘Att ständigt vara de sista paa jorden ständigt de första.’ I Niet alleen de wereld liefste niet alleen het licht dat ik met anderen drink de handvatten de treden die wij slijten niet alleen de lucht die zij ademen en hun zinloze geschiedenis waarin ook ik wortel niet alleen deze muren de angsten die naderen omdat ze ver weg zijn niet alleen de wereld liefste maar ook jij jij die anders bent dan alles wat gebeurd is en zal gebeuren ver aan mijn zijde jij verlangen van de zieke: de boom achter het raam als ik je vergeet is het omdat ik te veel aan je denk mag ik nooit aan je denken zoals ik aan de wereld denk
[pagina 199]
II Niet alleen jij liefste maar ook de wereld niet alleen uit de hoek de schreeuw van het uur en het angstaanjagend beeld van een wit gezicht onder je huid ook de witte gezichten achter je schouder ook de opgejaagde schaduwen in je ogen en de klachten waarvan je zelf onwetend bent schaduwen die je niet gezien hebt dagen die wij niet deelden altijd iets anders nooit ons zelf de handen schamen zich als stond er een derde in de kamer plotseling huilt iemand in het Aramees plotseling is de hemel een gapend gehuil ik weet het: ergens staat dit huis reeds vermeld als twee getallen op de lijst der verliezen en terecht verstrooid kom ik tot jou. Ivan Malinovski Zonder woorden en met afgewend gezicht Zonder woorden en met afgewend gezicht gleed je weg uit mijn handen toen ik je wilde grijpen als een verdronkene
[pagina 200]
je haar reeds drijvend lang en licht op de zee je lange witte lichaam mat lichtend in de deining langzaam glijdend onder schuimloze golven toen het fijne zand van de dagen zacht wegstroomde tussen de vingers voerde de stroom je weer van mij weg en je voer uit tussen de sterren langzaam en zonder woorden zoals de dag dat ik je door de branding bracht naar de veilige kust toen ik mijn arm om je rug legde nog doortrokken van zeewater en jij opende je ogen die niets zagen behalve het duister en misschien een schip dat boven je verdween en je werd zwaar als drijfhout in mijn armen koud en stijf zoals in de winternacht toen de golven je tegen de rotsen sloegen totdat het water opnieuw steeg en de stroom je uit mijn handen voerde zonder woorden en met afgewend gezicht. Uffe Harder De waarheid Eens konden wij zwerven over de stemband gespannen in de najaarswind, reizen met de zingende roep door lege bossen.
[pagina 201]
Dat was de waarheid over ons, een hoge waaiende waarheid, die als een zucht stond in de keel. Wij waren nog waar. Maar de moed verging ons. Wij hebben het laatste ovale gat geroepen in de kokende stilte. Zelfs op de verlatenste plek vrezen wij verwonderde ogen. De waarheid over ons werd klein en mak, een lelijke grijze waarheid op de rand van de beker. Nooit meer de aarde van de ruimte op de bodem van de wasbak. Cecil Bödker Waai wind Wind waai de zware sneeuwwolk weg, waai de tijd weg, waai zestig bladzijden uit de almanak, vul je balg en blaas de zon uit zijn garage. Vlieg naar het zuiden wind en haal milde voorjaarsdagen, waai ze uit over de velden en laat voeten van veulens
[pagina 202]
het pantser van de vorst doorbreken, draag de vogels terug van Egyptes gele Nijl en waai, wind, waai zodat de grond groen barst in alle greppels. Wind waai de kat vol katjes en de kip vol goede eieren, en hoor je wind, waai heel kleine bleekrode kleintjes in alle gapende monden der kinderwagens. Cecil Bödker Jonggehuwd Met onze pasgetrouwde neuzen tegen alle etalageruiten gedrukt gaan wij boodschappen doen. Zwaaiend van ingebannen vreugde lijken wij van achteren op pinguïns vleugel in vleugel. Bevend aarzelen wij tussen 40 en 60 watt. Uitbundig plezier als een stop is gesprongen in de elektriciteitsmeter. Bloemen groeien uit het haar van de dame die ons tandenborstels verkoopt. Kuis kopen wij er twee.
[pagina 203]
Wat is een huis zonder snelkookpan? Nooit zal een explosie onze kussen kunnen overstemmen. Jij in een kanten schortje! Ik wil roepen: Oma! Oma! Uit angst dat de ontroering mij de baas zal worden ga ik een stap achteruit als jij een halve kilo mager rundvlees koopt. Nooit beminde ik de wekker zo innig als deze ochtenden als jij, najade opstreeft uit de zee van dekens. Uit veren geboren Venus. Iedere angst voor sluipende burgerlijkheid verdwijnt, liefste als jij het koord van je pyjama losmaakt. Ik druk mijn pasgetrouwde neus tegen de etalageruit van je buik en ga boodschappen doen. Klaus Rifbjerg Café Vastbesloten het leven te kennen gaan wij door de draaideur van een café terwijl de angst danst over het middenrif als een hond die zijn bot begraaft.
[pagina 204]
Wij leven enorm als wij drie biertjes besteld hebben en om ons heen leeft men fantastisch. Wij zeggen tot elkaar dat dit is leven, hard, onsmakelijk, wreed maar het leven zoals het is rauw en ongezoet. Een man in een ijslandse trui en fluwelen broek leeft zo grandioos dat hij op het punt van springen staat. Een buitensporige roes maakt zich meester van ons na drie glazen pils wij spreken onze buren aan - ongelofelijk, wat is de wereld mooi het naakte bestaan de kern van de existentie duizend harpen in de ruimte van de ziel wij worden opgenomen in de wereld van de kunst voor de prijs van tien glazen bier. Het gelukkigste moment als men de kelner bij zijn voornaam roept de prachtigste minuut als men de roes van de dwaze levensmoede beleeft. Wij leren het bestaan haten en huiveren van vreugde dat wij bestaan zodat wij iets hebben om triest te zijn. Zwaaiend als gewonde eenden verlaten wij brullend het zondige hol 40 jaar ouder als geweldige ballonnen opgeblazen na de confrontatie na de worsteling met het vale, absintkleurige, liederlijke,
[pagina 205]
perverse, sprookjesachtige, wrede leven. Klaus Rifbjerg Onder een lantarenpaal Wonderlijk is ons lot. De bladeren trillen in de goot onder de blijde vliegende regen. Boven mijn veelkleurig duister trillen de warme oogleden - weet niet precies waar jij bent - maar ik ben een verwaaiende halm onder de zweep van de regen en het jubelend lied van de druppels als ze uiteenspatten. Ons grote noodlot. Jouw gezicht is in de regen buiten de cirkel van mijn licht onder mijn oogleden en de regenboog staat op uit het duister en rondt zich om de verwondering van de aarde diep in mijn ogen. Karen Stougaard Hansen

Vorige Volgende

De Gids. Jaargang 125

Jan F. de Zanger
De zwijgende generatie | Deense poëzie van heden

Liefdesgedicht

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

landen

Jan F. de Zanger De zwijgende generatie | Deense poëzie van heden

Liefdesgedicht

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

landen

Jan F. de Zanger
De zwijgende generatie | Deense poëzie van heden