De Gids. Jaargang 125

[p. 158]

E. van Raalte
Kroniek van de binnenlandse politiek | Late liquidatie, wisseling van de wacht en blijde verwachting

Niet alleen internationaal maar ook, en zelfs in allesbehalve onbelangrijke mate, ten aanzien van de binnenlandse politiek is verlichting van een zware last in het zicht. Heel wat langer dan wenselijk was heeft het beleid inzake Nederlands Nieuw-Guinea een ongezonde druk op de binnenlandse politieke verhoudingen uitgeoefend. Nu staat de late liquidatie van het restant van Nederlands koloniaal beheer in de Nederlands-Indische archipel van weleer voor de deur. Met 1 oktober toch zal het gedaan zijn met de Nederlandse soevereiniteit over genoemd gebiedsdeel. Dat betekent meteen het begin van het al te trage herstel van de in 1949 begane fout.

Toen het in dat jaar tot overdracht van de soevereiniteit over Insulinde aan Indonesië kwam, beging men een ernstige misslag door daarvan Nieuw-Guinea uit te zonderen. De weigering om dat er ook onder te laten vallen berustte op verre van voldoende gronden. Helaas heeft er daarna op het door Den Haag ten opzichte van het Nederlands-Indonesisch geschil over West-Irian gevoerde beleid steeds een doem gerust. Zeker, moeilijk valt te loochenen, dat anderzijds Djakarta aanleiding te over tot gerechtvaardigde kritiek heeft gegeven, doch dit doet aan de zoëven bedoelde Nederlandse misslag niets af.

Vermelding van bovengenoemd jaartal heeft zin om te laten uitkomen, hoe in onze moderne tijd een mijns inziens al te bekrompen volhardingspolitiek van nog langere duur is geweest dan die van 1830 tot 1839, jaar waarin Nederland zich te langen leste neerlegde bij wat het wijzer gedaan zou hebben reeds in 1830 te erkennen: de Belgische onafhankelijkheid. Tevens bestaat er reden om nog even van de in 1949 begane, daarna vele jaren achtereen gehandhaafde fout te gewagen, om aldus te onderstrepen, dat waarlijk niet alleen aan een De Quay met diens ploeg, aan een Luns te wijten valt, wat er zoal aan verzuimen door Den Haag met betrekking tot oplossing van het Nieuw-Guineavraagstuk is begaan.

Overigens kan laatstgenoemde bewindsman er zich nog in het bijzonder op beroemen, dat vooral ook zijn ijveren voor het zelfbeschikkingsrecht van de Papoea's niet geheel en al succesloos is gebleven.

Het is een feit, dat men pas een aantal jaren na 1949 dat zelfbeschikkingsrecht in verband met een tot stand te brengen liquidatie van het Nieuw-Guinea-probleem op de voorgrond is gaan plaatsen. En

[p. 159]

ook dat het tot een belangrijk bestanddeel is gemaakt van het in 1960 ingeleide, in 1961 bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties aanhangig gemaakte, doch daar ten slotte gestrande plan-Luns.

Evenzeer is het een feit, dat mede zij die over bedoeld gescherm met het zelfbeschikkingsrecht om allerlei deugdelijke redenen nooit geestdriftig hebben kunnen zijn, zullen moeten erkennen, dat in de op 15 augustus tussen Nederland en Indonesië gesloten overeenkomst, dienaangaande, in elk geval op papier, iets is bereikt. Er komen daarin immers geenszins onbelangrijke bepalingen voor omtrent het voor eind 1969 door de bewoners van het dan inmiddels onder Indonesische soevereiniteit gebrachte stuk Nieuw-Guinea - ten dele bovendien met internationale bemoeienis (van de Verenigde Naties) - uit te oefenen recht om kenbaar te maken, of zij al dan niet die soevereiniteit voortgezet willen zien.

Die troef is mijn, zo zou minister Luns onder meer bij verdediging van het wetsontwerp tot goedkeuring van genoemde overeenkomst in 's lands vergaderzaal kunnen aanvoeren. Intussen zal hij tevens dankbaar moeten erkennen, dat en hoezeer het vooral te danken valt aan dr. J.H. van Roijen, de Nederlandse ambassadeur te Washington, die gelukkig de leiding in handen kreeg van de gevoerde onderhandelingen, dat het tot het hier vermelde resultaat kwam.

Overigens heeft Nederland het nooit over zich kunnen verkrijgen om Nederlands Nieuw-Guinea direct aan Indonesië over te dragen. Het bepaalde zich immers tot sluiting van een regeling, waardoor de overdracht aan de Verenigde Naties geschiedt, opdat dan vervolgens op 1 mei 1963 Indonesië de soevereiniteit uit handen van de Verenigde Naties zal ontvangen.

Onwillekeurig doet deze figuur even denken aan het in 1866 gebeurde met Venetië. Toen begreep Oostenrijk heel goed, dat er niet langer aan te ontkomen viel, dit aan de Italiaanse eenheid ontbrekende gebiedsdeel af te staan. Doch louter prestige-overwegingen leidden ertoe, dat de overdracht zich voltrok via een derde, te weten via het Frankrijk van Napoleon III. Hierover waren de Italianen intussen verbitterd. Hun nationale trots kwam ertegen in verzet Venetië van Frankrijk ten geschenke te krijgen en zij toonden zelfs metterdaad dat zij het veel liever met behulp van een militaire zegepraal op Oostenrijk zouden veroverd hebben. Door soortgelijke gevoelens werd, althans mede, de Indonesische infiltratiepolitiek ingegeven, waarvoor overigens uit een oogpunt van eerbiediging van de rechtsorde moeilijk enig goed woord valt te zeggen. Ook niet, wanneer men - gelijk schrijver dezes - van het begin, dus van 1949 af, van oordeel is geweest, dat Nederland in het geval in kwestie een heel zwakke zaak voorstond.

Op het tijdstip dat deze kroniek zal verschijnen, zal vrijwel zeker de in de gegeven omstandigheden door de grondwet vereiste meerderheid

[p. 160]

met twee derden van de uitgebrachte stemmen al aan het wetsontwerp ter goedkeuring van de overeenkomst van 15 augustus in beide Kamers behaald zijn.

De overgrote meerderheid toch in de Staten-Generaal is mede aansprakelijk voor de overeenkomst, zoals de regering die heeft doen sluiten. Met name hebben in de eerste plaats de ‘regeringspartijen’ tot het laatst toe hun steun aan het Nieuw-Guinea-beleid van het kabinet-De Quay niet onthouden en bovendien heeft onder meer mede de Partij van de Arbeid in zekere zin boter op het hoofd wat aangaat het min of meer instemmen met het plan-Luns. Pas heel laat is die partij openlijk geheel en al overstag gegaan.

Alles te zamen genomen bezitten ook daarom slechts zeer weinig afgevaardigden het morele recht om nu hun goedkeuring aan de getroffen regeling te onthouden.

Zeker, het zal niet ontbreken aan klaagzangen over de omstandigheid, dat de onder de bevolking in Nieuw-Guinea te houden volksstemming pas zal plaatsvinden nadat Indonesië reeds van 1 mei 1963 af heer en meester in dat gebied zal zijn. Principieel bezien durf ik dit echter zelfs billijk vinden, want niet te vergeten valt hoe Nederland het voordeel van een veel langere ‘voorsprong’ heeft genoten!

Hoe van die voorsprong gebruik is gemaakt tot ‘fabricatie’ van een Papoea-nationalisme, welke waarde daaraan toe te kennen valt, ook wat de werkelijke ‘gevoelens’ der Papoea-bevolking jegens Indonesië aangaat, dat heeft de officiële Nederlandse voorlichting altijd, zij het begrijpelijkerwijze, opzettelijk en volledig verzwegen. Wil men zich daarvan een goed beeld kunnen vormen, dan is uitermate leerzaam het hierover gepubliceerde door W.J. Brugsma, de voortreffelijke reisredacteur van de combinatie der grote provinciale bladen.

Bij de behandeling van het goedkeuringsontwerp zullen allicht opmerkingen te berde worden gebracht omtrent verschillende redenen, die aanleiding zouden kunnen geven om in twijfel te trekken, of Indonesië de bepalingen van de overeenkomst van 15 augustus wel loyaal zal nakomen. Wie de neiging mochten koesteren dergelijke klanken te doen horen, hebben te bedenken, dat anderzijds Djakarta meer dan eens gegronde aanleiding heeft gehad - en waarlijk niet alleen Djakarta! - voor wantrouwen tegenover Den Haag. Er zij hier alleen maar gewezen op het in hoge mate bedenkelijke Atheense breiwerk van minister Luns, te weten, het door hem in Griekenlands hoofdstad op een onbewaakt ogenblik ondernomen ‘formuleringsgehaspel’, nota bene na de reeds overeenkomstig de wens van het Nederlandse kabinet verkregen amendering van het plan-Bunker. Dat heeft Nederlands positie, ook internationaal, ernstig kwaad gedaan. Terecht wekte, mede in de Tweede Kamer, naar ik in het juni-nummer in herinnering bracht, dit ‘vreemde’

[p. 161]

Lunsiaanse gedoe ernstige ontstemming.

De enige waardige en juiste houding bij de behandeling van het goedkeuringsontwerp door regering en parlement in acht te nemen, zou zijn, zonder veel omhaal van woorden en zeker zonder het zoeken naar zondebokken, de weg te banen voor bekrachtiging van de met Indonesië gesloten overeenkomst.

Van zondebokken gesproken, indien het kabinet-De Quay het altijd nog zou willen doen voorkomen, alsof Nederland de aangegane regeling ten slotte wel moest slikken nadat aanvankelijk toegezegde of in het vooruitzicht gestelde Amerikaanse steun uiteindelijk kwam te ontbreken, dan zal Harer Majesteits regering hiervoor het ondubbelzinnige bewijs te leveren hebben. Zolang zij dat niet doet, bestaat er veeleer reden voor de opvatting, dat minister Luns en diens medeministers verantwoordelijk zijn voor een beleid, ten opzichte waarvan zo nu en dan door het hoofd van ons departement van Buitenlandse Zaken te veel gedaan is - en nu druk ik me nog heel hoffelijk uit - aan te blijmoedig optimisme of ‘wishful thinking’.

Niet zo gewaagd lijkt me overigens de stelling, dat straks het Nieuw-Guinea-beleid op onze binnenlandse politiek niet meer die zware hypotheek zal zijn, als in de laatste jaren al te zeer het geval is geweest. In dat opzicht bestaat er een redelijke kans, de Kamerverkiezingen van 1963 met een schone lei te kunnen ingaan. En in zoverre zal zich dus mogelijkheid voor zekere vernieuwing voordoen.

Ook in ander opzicht belooft het zo te zijn. Immers, wisseling van de wacht is ten dele zelfs al ingetreden en valt verder bepaald te verwachten, voordat het kiezerscorps ter stembus zal optrekken.

Juist nu het hier gaat om vervanging van fractie- en partijleiders, is het heel goed denkbaar, dat die vernieuwing in meer dan één opzicht van invloed op geheel ons politiek bestel zal kunnen zijn.

Vast staat reeds, dat dr. Tilanus en dat mr. Burger - welke laatste nu al voor zijn partijgenoot dr. ir. Vondeling heeft plaatsgemaakt - niet als fractieaanvoerders en Kamerleden zullen terugkeren. Hoe men ook over hun staatkundige opvattingen moge denken, beiden zal men node op het Binnenhof missen. Wel dient hieraan meteen te worden toegevoegd, dat voorshands de verwachting gerechtvaardigd schijnt, dat de reeds ingetreden verandering in de aanvoering van de socialistische Tweede-Kamergroep, eventueel verderstrekkende gevolgen zou kunnen hebben dan de commando-aflossing - nu ja, de uitdrukking commando is in dit verband een beetje te sterk! - bij de Christelijk-Historischen.

Het zal echter bij genoemde veranderingen niet blijven. Binnen het kamp van de V.V.D. is men nog druk doende zich te bezinnen op de vraag, wie straks lijstaanvoerder, wie fractievoorzitter en wie voorzitter

[p. 162]

van de partij zal moeten (kunnen) zijn. Daarbij is allerminst louter een vraagstuk van personen in het geding, doch wel degelijk ook een van richting.

Of voorts dr. Bruins Slot ook weer in 1963 de antirevolutionaire groep in de Kamer zal aanvoeren, is nog geenszins zeker en in dit verband rijst meteen de vraag, wat minister Zijlstra straks van zins zou zijn.

Bij dit alles komt, niet te vergeten, dat men in K.V.P.-kring erop bedacht zal moeten zijn een poging aan te wenden om prof. Romme als fractievoorzitter bepaald toch nog beter vervangen te krijgen dan op het ogenblik het geval is. Bovendien zal de thans talrijkste groep in de Kamer rekening hebben te houden, niet alleen met de eventualiteit een deugdelijke opvolger van dr. Kortenhorst voor inneming van het voorzittersgestoelte te vinden, doch tevens met de kans, dat de minister-president uit de gelederen van de K.V.P. zou moeten voortkomen.

Maar ja, het ontbreekt niet aan voorspellingen, dat de P.v.d.A., gezien een opgaande lijn, die er voor haar, vergeleken bij voorgaande Staten- en Gemeenteraadsverkiezingen, viel waar te nemen, met het grootste aantal zetels uit de bus zou kunnen komen; dit zelfs niettegenstaande de concurrentie van de P.S.P.

Zou de wisseling van de wacht, zouden wellicht nog een aantal andere factoren - waaronder dan de liquidatie van het Nieuw-Guinea-probleem - mee herleving van samenwerking tussen K.V.P. en P.v.d.A. in het regeringskasteel ten gevolge kunnen hebben?

Niet gaarne waag ik mij hier aan een voorspelling. Ik contateer slechts, dat bij de eindbeslissing over Cals' mammoetwet in de Tweede Kamer, de Partij van de Arbeid eenstemmig genoemde bewindsman in de blijde verwachting heeft doen komen, dat zijn troetelkind het wellicht straks ook aan de overzijde van het Binnenhof zal halen. Heeft slechts de overweging, dat een zo belangrijke en in menig opzicht van niet te onderschatten waarde aan te brengen hervorming op onderwijsgebied, als vooral dank zij minister Cals is voorbereid, nu tot stand moest komen, wilde men niet nog jarenlang te dezen al te zeer bij de eisen van de tijd ten achter blijven, bij de P.v.d.A. de doorslag gegeven om voor het ontwerp-mammoetwet te stemmen? Of heeft bovendien ook nog wel enige rol gespeeld, dat deze gang van zaken misschien ook voor wat er in de zomer van 1963 te gebeuren staat, nut zou kunnen hebben? Het valt moeilijk deze vragen met zekerheid te beantwoorden.