De Gids. Jaargang 125

[p. 77]

E. van Raalte
Kroniek van de binnenlandse politiek | Twee klappen voor minister Luns

‘Hij ging ten slotte de kamer uit, de deur achter zich sluitend.’ Zelfs in de Kroniek van de binnenlandse politiek treft de lezer van dit aan Unamuno gewijde nummer iets aan, ontleend aan die schrijver, met name uit Een kerel uit één stuk. Een gelukkige samenloop van omstandigheden wil namelijk, dat de zoëven aangehaalde zinsnede betrekking heeft op een recent, treffend, voorval uit... onze binnenlandse politiek.

Ik denk hier aan het kleine drama, dat er omstreeks het middernachtelijk uur in de Tweede Kamer, terstond na afloop van het op 24 mei gehouden debat over het regeringsbeleid inzake de hoogst ernstig geworden Nieuw-Guinea-perikelen, te aanschouwen viel.

Nauwelijks was de voorzittershamer gevallen, of een zichtbaar ontstemde minister Luns vloog overeind, om met ongewone spoed de vergaderzaal te verlaten. Daar liet hij de overige leden van het kabinet alsmede de staatssecretarissen die bij deze discussie aanwezig geweest waren, achter, zonder van hen op de hem eigen joviale, soms ook ietwat jolige wijze afscheid te nemen. Nu was er trouwens vrijwel de gehele middag en avond nauwelijks enige jovialiteit of leut bij de minister van Buitenlandse Zaken te bekennen geweest. Bijkans voortdurend had hij er min of meer bokkig of verbeten bij gezeten. Ten slotte had hij zozeer blijk gegeven van zijn verbolgen stemming, dat zijn collega van Binnenlandse Zaken, hups als steeds, achter zijn stoel was komen staan en, in de hoop blijkbaar dat zulks kalmerende uitwerking zou kunnen hebben, zijn handen op de schouders van de minister van Buitenlandse Zaken had gelegd. Veel baten mocht het echter niet. De boosheid des gemoeds, die zich van Excellentie Luns in toenemende mate had meester gemaakt, wilde niet wijken.

Alles te zamen genomen was dit overigens heel begrijpelijk. Er bestond nu eenmaal in de politieke tragedie van de ontwikkeling van het Nieuw-Guinea-beleid, zeker voor minister Luns, geen mogelijkheid voor een ‘happy ending’.

In één maand tijds kreeg hij twee harde klappen te incasseren. De eerste klap viel begin mei in onze Senaat. Daar dorst een niet gering aantal tot de fractie van de K.V.P. behorende leden het aan, in niet voor tweeërlei uitleg vatbare taal, openlijk blijk te geven ‘ernstig verontrust’ te zijn door de van regeringszijde nog steeds aangenomen houding ten opzichte van het Nieuw-Guinea-vraagstuk. Als woordvoerder van de malcontenten van de talrijkste ‘regeringspartij’ in de

[p. 78]

Eerste Kamer had de heer Kraayvanger in welgekozen woorden laten horen, dat in het bijzonder minister Luns goed zou doen om hetzij de kracht op te brengen zichzelf, dat wil zeggen, zijn eigen tot dusverre voorgestane verlangens (of gevoelens) te overwinnen en aldus met een ander beleid tegenover Indonesië mee te gaan, hetzij... af te treden. Toen het ogenblik was aangebroken om over de begroting van Buitenlandse Zaken te stemmen, verklaarde fractieleider mr. Kropman, dat hij en zijn geestverwanten nu (nog) niet het vertrouwen aan minister Luns wilden opzeggen, derhalve hun stem wel aan de begroting zouden geven - die er vervolgens zonder hoofdelijke stemming doorging -, maar tegelijkertijd maakte hij het heel duidelijk, dat het sein voor het kabinet-De Quay toch niet meer helemaal op ‘veilig’ stond. Hij onderstreepte namelijk ervan uit te gaan, dat men in het kabinet met de binnen genoemde fractie bestaande bezwaren ernstig rekening zou houden.

Het leed geen twijfel, of er zou, zo er geen reden geweest ware voor beduchtheid voor een kabinetscrisis, die ook de K.V.P. nog altijd tot elke prijs wil trachten te vermijden, een uitspraak gekomen zijn, die zou laten zien, dat een meerderheid in de Eerste Kamer (immers met de ontevreden K.V.P.-ers zouden hiervan ook de socialisten en de communisten blijk hebben gegeven, mogelijk zelfs verschillende antirevolutionairen) wijziging in het beleid ter zake van het Nieuw-Guineaprobleem dringend gewenst achtte. Slechts door overwegingen van binnenlandse politiek bleef een dusdanige uitspraak achterwege.

Dit alles was onaangenaam voor het kabinet in zijn geheel, tegelijkertijd bovendien voor minister Luns in het bijzonder.

De tweede, hem op het eind van de meimaand toegebrachte klap, viel ten slotte in de Tweede Kamer, tenminste als plaats van actie, nadat er aan de overzijde van het Binnenhof een, juist in verband met het pijnlijke vervolg, vermeldenswaardig voorspel aan vooraf was gegaan.

De socialistische senator ir. Vos had onder woorden gebracht, dat het geheimzinnig gedoe rondom de Nieuw-Guinea-verwikkelingen een groeiend wantrouwen is gaan veroorzaken. Zo kwam hij ertoe de minister van Buitenlandse Zaken te verzoeken om tot de heer Bunker, die als ‘derde man’ nog altijd poogde Indonesiërs en Nederlanders aan de onderhandelingstafel te krijgen, het verzoek te richten erin toe te stemmen, dat de zogenaamde voorstellen-Bunker, welke tot grondslag voor te voeren Nederlands-Indonesische besprekingen moeten dienen, voor kennisneming van de Eerste-Kamerleden ter griffie zouden worden gedeponeerd. Dit weigerde minister Luns.

Drie weken later was eindelijk tot de minister-president en diens medeministers het besef doorgedrongen, dat het niet aanging nog langer in dezen kiekeboe te spelen. Zo werd dan eindelijk, toen het

[p. 79]

Tweede-Kamerdebat op 24 mei al enige uren gaande was, de sluier der geheimzinnigheid opgeheven en kreeg men algemeen kennis van de inhoud der voorstellen-Bunker, nadat de dag tevoren de waarnemend Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, de heer Oe Thant, de gevraagde toestemming voor publikatie had verleend.

En toen kwam dan aan het licht, dat die voorstellen aanmerkelijk minder ongunstig of bedenkelijk voor Nederland zijn dan minister Luns het voortdurend had laten voorkomen.

Gevolg: heel duidelijk merkbare ontstemming in de Tweede Kamer, ook in de rijen van met de regering bevriende fracties, zoals de fractie van de K.V.P. en vooral die van de antirevolutionairen, over het feit dat men zich in belangrijke mate in deze aangelegenheid, om het nu maar heel zacht uit te drukken, minder juist voorgelicht voelde. Verder eveneens ontstemming over een toch weer ondernomen formulerings-gehaspel door minister Luns, nadat de voorstellen overeenkomstig de van Nederlandse zijde gekoesterde wensen geamendeerd waren. Luns' diplomatieke ‘kunststuk’ viel echter allesbehalve in de smaak der Kamer. Even scheen er zelfs ‘opstand’ van de antirevolutionairen te dreigen. Zover behoefde het echter niet te komen, doordat de ministerpresident ten slotte de betekenis van de duistere Lunsiaanse formulering-achteraf (die de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, na bespreking te Athene bereid was geweest aan Indonesië over te brengen) wegpraatte en uiteindelijk verklaarde, dat Nederland tot het gesprek met Indonesië op de basis van de voorstellen-Bunker, gelijk zij nu luiden, bereid is.

Mij dunkt, ik heb thans wel duidelijk gemaakt, wat minister Luns in en tijdens het debat van 24 mei zo zwaar op de maag gelegen moet hebben, dat er aanleiding bestond, deze Kroniek met het citaat uit Unamuno's Een kerel uit één stuk aan te vangen.

Of overigens de jongste wijziging in het regeringsbeleid in kwestie nog op tijd is gekomen, valt, met heel wat twijfel in het hart, af te wachten.

Tot besluit stip ik slechts aan, dat men in mei in de Eerste Kamer nog een trieste vertoning beleefd heeft, waarbij de aanvoerder van de V.V.D.-fractie, mr. van Riel, het op bedenkelijke wijze heeft afgelegd. De manier waarop hij, gesteund door zijn fractiegenoten daar, meende de minister van Defensie, ir. Visser, te lijf te kunnen en mogen gaan was, parlementair uitgedrukt, beneden peil. Gelukkig voor mr. van Riels partij, dat de aanvoerder van zijn partij, prof. Oud, daarna in de Tweede Kamer van meer tact, inzicht en begrip blijk gaf.