De Gids. Jaargang 125

[p. 428]

Over schending van auteursrechten
(Ingezonden)

In het artikel Over schending van auteursrechten, dat Mea Nijland-Verwey in De Gids van december 1961 publiceerde, zijn enkele onnauwkeurigheden geslopen die mogelijk tot enig misverstand kunnen leiden. Hoewel de schrijfster ernaar streeft in haar aanklacht tegen ‘vele personen en instellingen’ zo weinig mogelijk namen te noemen, heeft ze juist op de plaats waar bedoelde onjuistheden voorkomen de namen van Het Huis Van Looy en het Nederlands Letterkundig Museum vermeld, hetgeen een reden te meer is met een kleine rechtzetting en toelichting de schrijfster en haar lezers van dienst te zijn.

Mevrouw Nijland schrijft dat de voorzitter van de stichting Het Huis Van Looy haar over de brieven van Verwey uit het bezit van Het Huis Van Looy meedeelde dat het Nederlands Letterkundig Museum ze had opgevraagd ‘om ze te catalogiseren’.

Zij moet hier de voorzitter verkeerd begrepen hebben, want het Letterkundig Museum heeft deze brieven nooit opgevraagd, maar de stichting Het Huis Van Looy heeft in een brief van 7 november 1957 de hulp van het Letterkundig Museum ingeroepen voor de ordening en catalogisering van haar documentenbezit. Het Letterkundig Museum heeft gaarne deze taak op zich genomen, daar het toch reeds van plan was naast het eigen bezit ook de letterkundige documenten die zich elders bevinden, te gaan beschrijven. Door het aanvaarden van deze opdracht kon een begin gemaakt worden met de aanleg van deze centrale catalogus, die het in de toekomst mogelijk zal maken op één centraal punt na te gaan wat er aan documentatiemateriaal bestaat en waar dit te vinden is.

Verder zou het plaatsen van de woorden ‘om ze te catalogiseren’ tussen aanhalingstekens - in plaats van een woordelijk aanhalen der uitlating van de voorzitter - licht de suggestie kunnen wekken dat het Museum andere bedoelingen zou hebben gehad en dit slechts een voorwendsel geweest zou zijn. Ter vermijding van dit misverstand zij hier vermeld dat de collectie-Van Looy door het Museum alleen geordend en gecatalogiseerd is en zich thans weer in Het Huis Van Looy bevindt.

De schrijfster vervolgt haar artikel met de mededeling: Mijn repliek luidde: ‘Zorg dat u ze terugkrijgt en waarschuw mij als ze er zijn.’ Die waarschuwing is uitgebleven, maar onlangs kom ik - en komt de voorzitter van de stichting ‘Het Huis Van Looy’ - tot de ontdekking, dat de brieven van Verwey in een boek zijn afgedrukt.

De zorg om de documenten terug te zenden heeft men, ondanks deze repliek, aan het Letterkundig Museum overgelaten, die ze - zoals

[p. 429]

reeds gezegd - uit zichzelf heeft terugbezorgd. Door het vermelden van het uitblijven van een waarschuwing aan mevrouw Nijland-Verwey en de ontdekking van de publikatie der brieven kan weer een onjuiste indruk worden gewekt, namelijk dat het Letterkundig Museum de brieven van Verwey zonder voorkennis van de stichting Het Huis Van Looy aan derden ter inzage zou hebben gegeven. In werkelijkheid bereikte het Museum een verzoek de brieven ter inzage te mogen krijgen in een Universiteitsbibliotheek. Daar het hier echter geen brieven uit de eigen verzameling betrof, werd de vraag doorgestuurd aan de stichting Het Huis Van Looy. Deze besloot op haar vergadering van 3 september 1958 het verzoek in te willigen, waarna de gevraagde brieven voor twee maanden in bruikleen werden afgestaan.

Ter verdere verduidelijking volgen hier ten slotte de regels die door het Letterkundig Museum bij het ter inzage geven van documenten uit eigen bezit altijd in acht worden genomen:

1. voor het inzien van niet-gepubliceerde handschriften is te allen tijde de toestemming nodig van de schrijver of - tot vijftig jaar na diens overlijden - van zijn erven;

2. voor het inzien van brieven is te allen tijde de toestemming nodig van de ontvanger der brieven èn van de schrijver der brieven of - tot vijftig jaar na diens overlijden - van zijn erven.

Gerrit Borgers,

conservator Letterkundig Museum

Het doet mij genoegen, dat niet het Letterkundig Museum, annex Documentatiecentrum - een Instituut, waarvan men in de allereerste plaats mag verwachten, dat het de wetten en zeden in dit gebied geldend, kent en toepast - debet is aan het ter inzage geven van brieven uit het Van Looy-archief, maar dit archief zelf. De fout ligt echter vooral in het samen laten vallen van ‘ter inzage geven’ met ‘publiceren’. Dit zijn twee zeer verschillende zaken. Een Museum en een Documentatiecentrum zijn ook twee zeer verschillende zaken, die men zoveel mogelijk gescheiden moet houden. De fotografie heeft gemaakt, dat men in een handomdraai in het bezit komt van teksten, waarbij vroeger een moeizaam bestuderen en overschrijven ter plaatse onontkoombaar was. Het gevolg daarvan is, dat zowel op een Museum als op een Documentenarchief de verplichting komt te rusten, voorzorgen te nemen tegen elk ongeoorloofd publiceren. Het moet ook het publiek duidelijk gemaakt worden, dat ter inzage krijgen niet inhoudt, dat de begunstigde ontslagen is van alle verplichting tegenover de rechthebbenden. Musea en archieven voor de beeldende kunsten nemen hun voorzorgen, dat geen diefstal of reproduktie kan plaatshebben; doen die

[p. 430]

voor de letterkunde dat ook? Hoe veelkoppiger het bezoekende publiek is, hoe strenger de sancties en voorschriften en bewaking moeten zijn. Krijgt iedere bezoeker een exemplaar van ‘de regels die bij het ter inzage geven van documenten uit eigen bezit altijd in acht worden genomen’, dan is dit een goede maatregel, maar niet afdoende, of zelfs voldoende.

Mea Nijland-Verwey

Ook in haar repliek, waar mevrouw Nijland-Verwey constateert dat ‘de fout echter vooral (ligt) in het samen laten vallen van “ter inzage geven” met “publiceren”’, ligt weer een aanleiding tot misverstand. De lezer zou hieruit de indruk kunnen krijgen dat dit kritiek inhoudt op de werkwijze van het Letterkundig Museum. Dit is echter moeilijk aan te nemen, aangezien mevrouw Nijland-Verwey van de werkwijze bij het Letterkundig Museum in het geheel niet op de hoogte is. Eerder zal deze uitspraak dus als een vraag moeten worden opgevat en het is verheugend dat zij hierdoor de gelegenheid geeft haar en ook andere belangstellenden iets meer over de voorzorgen van het Letterkundig Museum te vertellen.

Om te beginnen staat het juridisch allerminst vast dat ‘ter inzage geven’ en ‘publiceren’ twee verschillende zaken zijn, zoals mevrouw Nijland-Verwey veronderstelt (zie hierover een artikel van G.H.C. Bodenhausen, Auteursrecht op brieven, in Maatstaf, VI, nr. 7, blz.510-513). Vandaar dat ‘ter inzage geven’ bij het Letterkundig Museum veiligheidshalve gelijkgesteld wordt aan publiceren door het Museum en er altijd eerst toestemming voor gevraagd wordt.

Nu bedoelt mevrouw Nijland-Verwey met haar opmerking waarschijnlijk dat er verschil is tussen het ‘ter inzage geven’ door het Museum en het ‘publiceren’ door degeen die deze inzage verkregen heeft, en het is volkomen terecht dat hier voorzorgen getroffen dienen te worden. Het Letterkundig Museum doet dit dan ook, zoals uit de hier volgende korte schets van zijn werkwijze zal blijken:

Indien iemand letterkundige documenten wil raadplegen van een levend auteur of van een auteur die nog geen vijftig jaar overleden is, wordt altijd eerst toestemming aan deze auteur of zijn erven gevraagd. Deze toestemming kan men geven door het Museum een gedrukt kaartje ondertekend terug te zenden, waarop staat:

Ondergetekende verklaart hierbij wel/geen toestemming te geven tot

het verlenen van inzage

het verstrekken van fotokopieën

het publiceren onder verrekening van auteursrechten van:

waarna de documenten waarom het gaat en de naam en het adres van

[p. 431]

de aanvrager volgen.

Wordt alleen toestemming voor inzage en/of fotokopieën gegeven, dan verplicht de aanvrager zich schriftelijk bij een eventuele publikatie niet verder te gaan dan in zijn studie de door inzage verkregen kennis te verwerken en hierbij ten hoogste een enkel citaat te gebruiken.

Wordt om publikatierecht gevraagd, dan worden aanvrager en rechthebbende verder met elkaar in contact gebracht ter regeling van de bijzonderheden. -

Mevrouw Nijland-Verwey vraagt verder: ‘Musea en archieven voor de beeldende kunsten nemen hun voorzorgen, dat geen diefstal of reproduktie kan plaatshebben; doen die voor de letterkunde dat ook?’ Het antwoord luidt: althans het Letterkundig Museum gaat hierin verder dan welke instelling voor beeldende kunst ook. Dat het dit doet is een gevolg van de dubbele opdracht waaraan dit Museum moet voldoen: aan de ene kant het ter beschikking stellen, zover mogelijk en wenselijk, van authentiek en onvervangbaar materiaal voor letterkundige studies, aan de andere kant het vertrouwen te behouden van de velen die brieven, handschriften en andere letterkundige documenten in dit Museum hebben gedeponeerd, in de overtuiging dat die daar het meest beschermd, het overzichtelijkst en voor het nageslacht het meest vindbaar en het compleetst tussen de vele andere aanvullende verzamelingen bewaard worden.

Ten slotte zij meegedeeld dat niet iedere bezoeker een exemplaar ontvangt van ‘de regels die bij het ter inzage geven van documenten uit eigen bezit altijd in acht worden genomen’, doch dat deze regels - die door het Museum zijn bekend gemaakt en zo nodig mondeling worden herhaald - worden toegepast.

Gerrit Borgers