De Gids. Jaargang 125

[p. 426]

Nieuwe boeken

Dr. C.W.M. Verhoeven, Symboliek van de sluier. Roepingreeks no 5. - Standaard-Boekhandel Uitgeversmij. N.V., Amsterdam, 1961. 96 blz.

Een geschrift van, na aftrek van Aantekeningen, Register en blank, 50 à 55 klein-octavo bladzijden druk wordt zelden door een register gevolgd, zoals deze twaalf meditaties van dr. Verhoeven. Ik heb op deze 56 woorden zitten turen in hun door het alfabet bepaalde chaotische volgorde, er ontstond een fantasie over een gezelschapsspel met die rijtjes ding-dood-dualisme, kleding-kou-krisis-kunst, respect-rug-ruimte, een soort kwartet, of een hoger soort hersengymnastiek à la ‘Schrijf een verhandeling van 50 à 55 bladzijden druk waarin deze woorden in zinrijk verband voorkomen’. Dit spelletje vertel ik hier bij wijze van sluier in een van Verhoevens betekenissen: als ik de lezer direct mijn bewondering voorzette zou die hem verblinden. Deze meditaties zijn prachtige voorbeelden van een met de fijnste voelsprieten van de geest aldoor opnieuw tastend omzweven van een ding als ding en als functie, gepaard aan het vermogen om het zeer gedifferentieerde opgemerkte in taal weer te geven. In gewone taal nog wel. Dit speelt zich af in tussen- en overgangsgebieden tussen religie, magie en psychologie, waar de scherpe categorieën der dialectiek te grof voor zijn. Dat iemand dit twaalf maal doet zonder dat het ook maar een ogenblik ‘words’ worden en zonder meer dan noodzakelijke herhalingen, dat vervult mij met verbazing en bewondering. Zonder dat ik de naam van de schrijver onthouden had herkende ik de beschouwing die dr. Verhoeven enige maanden geleden in Hermeneus aan ‘de archaïsche glimlach’ gewijd heeft en die ik ook graag herdrukt zag. Ik hoop het de lezer intussen duidelijk gemaakt te hebben dat dit een boekje is waarmee men niet na één keer lezen klaar is en waar men bij herhaling opnieuw naar grijpt, geleid door het handige register.

Couperus en de Oudheid. Een opstel van prof. dr. W.E.J. Kuiper en enkele brieven van Couperus. Kartons. - Moussault's Uitgeverij NV, Amsterdam, 1961. 48 blz.

Dit is een bijzonder gelukkige keus van de redactie der Kartons. Kuiper zond zijn geestdriftig betoog omstreeks 1 maart 1916 aan de redactie van Groot Nederland, waarvan Couperus deel uitmaakte. Deze plaatste in principe geen bijdragen over publikaties van haar leden; Couperus ried Kuiper De Nieuwe Gids aan en bemiddelde zelf bij Kloos. Een jaar later, in de april-aflevering van jaargang XXXII (1917) zag

[p. 427]

het essay het licht. Voor Couperus, die goed wist dat hij van academisch standpunt als een dilettant in de humaniora beschouwd kon worden, was Kuipers geschrift een grote voldoening. Deze had meer gedaan dan deskundig lezen, hij was in Couperus' herscheppingen van de Oudheid zo opgegaan, dat zijn stijl een afgietsel van die van Couperus werd. ‘En toch zou in dat beeld van effen-klaren wolkenloozen morgen, toen in een blijde spanning het volk van Rome wachtte op zijn nieuwen keizer, geen lezer willen missen de donkere slag-schaduw van de Arx, die is de eerste zwijgende verkondiging van oud-Romeinsche kracht, die door Severus Elagabalus ten val zal brengen.’ Couperus? neen: Kuiper! En het merkwaardige dat ons de vijfenveertig jaar doet beseffen die intussen niet geheel effen vergleden zijn, is, dat Kuiper juist die wendingen van Couperus' schrijftrant overneemt die wij, die zijn grootheid toch zoveel duidelijker zien dan de tijdgenoten, vlug doorslikken om ze niet te veel te proeven: het esthetiserende, heel-bijzondere. Omdat wij houden van het stijlvol-gewone.

De brieven, die tot juni 1919 doorlopen (helaas zijn alleen die van Couperus bewaard), doen ons ook verbaasd staan over het minimale aantal ‘fouten’ waarop Kuiper, de vakman, Couperus wijst, en nog wel in De komedianten, dat Rome doet leven van keizer tot straatslijper.

De ‘Verantwoording en verklarende aantekeningen’ van de hand van J.B.W. P(olak) - hun zakelijke juistheid neem ik in vertrouwen aan - zijn even verzorgd als druk, lay-out en het originele omslag.

H.W. van Tricht