De Gids. Jaargang 125

[p. 323]

E. van Raalte
Kroniek van de binnenlandse politiek | De Statenverkiezingen

Het kabinet-De Quay, en in het bijzonder de talrijkste der deze ploeg steunende partijen, de K.V.P., kunnen over de afloop van de Statenverkiezingen tevreden zijn. Het door de Partij van de Arbeid gehoopte veroordelend vonnis door het kiezerscorps is achterwege gebleven. Er is immers geen sprake van, dat de jongste stembusresultaten te beschouwen vallen als een afkeuring, zelfs nauwelijks als onbetwistbaar aanwezig misnoegen bij de burgerij over het in de afgelopen drie jaar gevoerde regeringsbeleid.

De K.V.P. is erin geslaagd, vergeleken bij de in 1959 gehouden verkiezingen voor de Tweede Kamer, nog enige winst te boeken. Nota bene, de partij uit wier midden het grootste aantal ministers, en onder hen zowel de minister-president als de minister van Buitenlandse Zaken zijn voortgekomen. Van de drie overige ‘regeringspartijen’ heeft nog een andere eveneens het voorrecht genoten haar percentage een kleine stijging te zien ondergaan. Dit was het geval met de Christelijk-Historischen. Op zichzelf wel wonderlijk, want deze groep kon kwalijk bogen op een sinds 1959 aan de dag gelegde vaste politieke gedragslijn. Nog altijd geldt juist heel in het bijzonder voor de Kamerfractie van de C.H. Unie, dat men menigmaal niet precies kan weten, wat men aan dit gezelschap heeft. Mogelijk heeft de C.H. Unie er wat zij bij gesponnen, dat een aantal kiezers, die het nog in 1959 met de V.V.D. geprobeerd hebben, door verschillende factoren over de gedragingen van de liberalen (bij voorbeeld over de wijze waarop zij ten opzichte van de bezetting van de portefeuille van Defensie uiteindelijk te werk zijn gegaan) minder goed te spreken waren. Misschien zijn de aldus oordelende kiezers nu maar op de C.H. lijsten gaan stemmen. Intussen, het aantal hunner dat zo gehandeld zal hebben, kan nooit heel groot zijn. Het kan slechts een gering onderdeel uitmaken van de, naar verhouding, vrij aanmerkelijke verliezen dit keer door de V.V.D. geleden. Dat met name de liberalen op de 28ste maart degenen geweest zijn, die bovenal de klappen hebben gekregen, is buiten kijf. Reeds gaf ik een der factoren aan, die hun thans opgebroken kunnen hebben. Te weten, dat de liberale minister van Defensie (misschien in wezen volkomen onverdiend) bij een deel der openbare mening in verdenking is gekomen ten aanzien van sommige aangelegenheden een niet onverdeeld gelukkig beleid te hebben gevoerd. Er zijn echter nog geheel andere, meer uitwerking gehad hebbende factoren, die de achteruitgang van de V.V.D. kunnen verklaren. Deze regeringspartij heeft

[p. 324]

niet bepaald uitgemunt door bereidheid om te bevorderen, dat het sociale beleid van het kabinet-De Quay een progressief karakter kreeg. En vandaar de grote waarschijnlijkheid, dat de liberalen hun achteruitgang in hoofdzaak zullen moeten toeschrijven aan winst, door de Partij van de Arbeid op hun kosten geïnd.

Overigens is de door de P.v.d.A. behaalde winst slechts van betrekkelijke aard. Vergeleken bij alle vorige Statenverkiezingen is zij aardig omhooggeklommen. Bovendien heeft zij in de grote steden in het algemeen ontegenzeglijk belangrijke successen geboekt. Doch de keerzijde van de medaille is voor haar, dat zij beneden haar percentage van de Kamerverkiezingen van 1959 is gebleven; de afstand tussen haar en de K.V.P. is ten voordele van deze laatste iets toegenomen. Met andere woorden, bepaald geen doorbraakaanwas en voorts verlies ten gevolge van doorstroming verder naar links, naar de Pacifistisch Socialistische Partij.

Terwijl enerzijds de V.V.D. het gelag heeft moeten betalen, kan daartegenover de P.S.P. er zich over verheugen, dat zij als de winnende partij in de pas volstreden stembusstrijd kan gelden. Men kan dit betreuren of niet, een feit is dat in het bijzonder haar afkeer van een scherp markeren der tegenstellingen Oost-West, van een sterk Noordatlantisch front, van atoombewapening enzovoort, haar op de 28ste maart heel wat nieuwe aanhang heeft doen verkrijgen. Mogelijk heeft het ook niet ontbroken aan vrij wat kiezers of (en) kiezeressen, die de P.S.P. hebben willen steunen, omdat zij duidelijker, meer onomwonden en, niet te vergeten, eerder dan de P.v.d.A. voor overdracht van Nieuw-Guinea aan Indonesië is opgekomen.

Overigens kan op het ogenblik de ploeg-De Quay zeer zeker vaststellen, dat het ten opzichte van het vraagstuk-Nieuw-Guinea gevoerde regeringsbeleid nog geenszins een duidelijke ongunst bij het kiezerscorps heeft veroorzaakt.

Zouden de relaties met president Soekarno van vriendelijker aard zijn dan helaas het geval is, dan had minister De Quay hem ongetwijfeld een woord van dank kunnen sturen wegens de aanmerkelijke steun, die hij het zittend kabinet bij de Statenverkiezingen heeft geschonken.

De overgrote meerderheid toch van de burgerij heeft zich kennelijk door menselijk alleszins verklaarbare verontwaardiging over het optreden van het Indonesische staatshoofd met diens aanhang laten leiden bij de electorale beoordeling van het regeringsbeleid met betrekking tot de Nieuw-Guinea-problemen. Dat Indonesië niet slechts tot onderbreking - officieel heet het nog niet verbreking - van de voorbesprekingen met Nederland omtrent een te maken agenda voor onderhandelingen ter zake van vermelde problemen is overgegaan, maar tegelijkertijd, ja reeds onderwijl, zijn toevlucht in daden van geweld (infiltraties enz.) heeft gezocht, kan inderdaad slechts afkeuring ontmoeten.

[p. 325]

En dat Harer Majesteits regering hierop deswege maatregelen heeft genomen ter versterking van de strijdkrachten in Nieuw-Guinea en in de wateren van dat onderdeel van het Koninkrijk, was in bijkans ieders ogen heel begrijpelijk. Dit vooral ook als men denkt aan de noodzaak de Nederlanders ginds, tegenover wie de regering toch zeker bepaalde verplichtingen heeft, zo goed mogelijk te beschermen.

Op zichzelf kan men dus wel degelijk voor de door het kabinet-De Quay vermeende noodzaak om op de zoëven geschetste wijze te werk te gaan, begrip hebben.

Iets anders is echter, of er niet elementen zijn die in dit opzicht een, uit diplomatiek en politiek oogpunt bekeken, minder gelukkige invloed trachten uit te oefenen op het door de ministerraad in dezen gevoerde en nog nader te voeren beleid. Denkbaar is bij voorbeeld, dat in marine-kringen de lust om eens te tonen wat de Nederlandse marine wel vermag, nog iets groter is dan bezonken staatkundige berekening.

Daarenboven kan de vraag rijzen - zij is trouwens al gerezen - of van de zijde der Nederlandse regering bij de in de omgeving van Washington gevoerde, nu onderbroken, voorbesprekingen, wel voldoende duidelijk is gemaakt, dat Nederland helemaal niet a priori tegen overdracht van Nieuw-Guinea aan Indonesië gekant is, ja, daartoe in beginsel volkomen bereid zou zijn, doch dat het er wel prijs op stelt ernaar te streven om in gemeen overleg met Indonesië tot een zo bevredigend mogelijke oplossing en regeling van de hele kwestie te komen. Zulks met inbegrip van verantwoord te achten behartiging van de belangen van de Papoea's.

Ofschoon voor het voeren van de daartoe strekkende onderhandelingen en derhalve tevens voor de instructies, die onze onderhandelaars in acht moeten en kunnen nemen bij hun besprekingen, de verantwoordelijkheid berust bij het kabinet-De Quay in zijn geheel, kan de volksvertegenwoordiging er toch geen genoegen mee nemen, indien zij niet en niet tijdig genoeg in staat gesteld wordt, haar zienswijze te dien opzichte kenbaar te maken.

Na 3 januari nu heeft tot 4 april een gedachtenwisseling tussen Regering en Kamer over het Nieuw-Guinea-beleid niet plaatsgevonden. Meer dan eens is er, van de zijde van de oppositie, op aangedrongen dat de minister-president met zijn ambtgenoten wèl voor de Kamer zouden verschijnen om gezamenlijk de problemen in kwestie onder de ogen te zien. Doch telkens weer heette het van ministerszijde, dat het landsbelang zulk een debat nog niet toeliet en telkens weer bleken de ‘regeringspartijen’ volgaarne bereid, zich gedwee bij dat oordeel van het kabinet neer te leggen. Men volstond met contacten tussen de desbetreffende ministers en staatssecretarissen in de commissies voor Buitenlandse Zaken en voor Defensie.

Dat was opnieuw het geval op dinsdag 27 maart, na de toespitsing

[p. 326]

der situatie rondom Nieuw-Guinea. De Tweede Kamer achtte het niet nodig te wachten met ‘verkiezingsvakantie’ te gaan tot de week daarop, tot althans diezelfde middag het commissoriaal beraad zou zijn afgelopen. Wel hadden mr. Burger, de fractieleider van de P.v.d.A., en insgelijks natuurlijk de communistische afgevaardigde Bakker van ongeduld staan trappelen, om de besprekingen in commissoriaal verband eindelijk eens vervangen, of tenminste opgevolgd te krijgen door een ontmoeting tussen de plenaire Kamer en het Kabinet. Maar toen het ogenblik aangebroken was, om te trachten een daartoe strekkend besluit van de Kamer uit te lokken, waren de dames en heren reeds allemaal ‘huis toe’. Diezelfde avond verschafte de minister-president door middel van een brief aan de Kamer enige opening van zaken en daarmee gelegenheid om op de grondslag van die brief tot een parlementair debat te komen. Van hun kant waren de ministers hiertoe zonder verder uitstel, laat het dan misschien zijn zonder veel geestdrift daarvoor, bereid geweest. Gemakkelijk zou mr. Burger, gezien de omvang van zijn fractie, tien handtekeningen hebben kunnen verkrijgen voor een telegrafisch verzoek aan de Kamervoorzitter om de Kamer voor een gedachtenwisseling met de regering over de hoogst urgente vraagstukken inzake Nieuw-Guinea niet pas op 4 april, maar onverwijld bijeen te laten komen. Voor alle afgevaardigden ware het ten slotte een kleine moeite geweest na vervulling van hun stemplicht thuis, zelfs op de verkiezingsdag tijdig op het Binnenhof aanwezig te zijn en anders zou men in elk geval op donderdag 29 maart hebben kunnen vergaderen. Het komt mij voor dat het, trouwens niet alleen van de oppositie en haar aanvoerder, doch evenzeer van de Kamer in haar geheel, met de voorzitter voorop, een ernstig verzuim is geweest, niet terstond de gelegenheid aan te grijpen, die de minister-president, ten langen leste, had geboden voor een discussie gelijk hier bedoeld. Principieel acht ik dit verzuim vooral ook zo bedenkelijk, omdat hiermee een mogelijk later voor de Kamer zelf ongelukkig werkend precedent is geschapen. Dit keer immers kunnen minister De Quay en zijn ambtgenoten hun handen in onschuld wassen en op een ogenblik dat hun convenieert, aan de Kamer toevoegen, dat zij het is geweest die van de geschapen gelegenheid niet tijdig gebruik heeft gemaakt.

Meer dan eens is in de afgelopen weken geklaagd over een tekort aan eerbiediging van de rechten van de volksvertegenwoordiging, over het ongewenste dat ministers leukweg hun onwelgevallige moties naast zich neerleggen. Ik denk hier aan wat er - overigens in mijn ogen ten onrechte - gebeurde bij de behandeling van het beleid van minister Toxopeus inzake de verhoging der ambtenarensalarissen. Ik denk vervolgens aan de manier waarop de Kamer zich genoopt zag, het haar allerminst vertrouwen schenkende woningbouwbeleid van minister Van Aartsen te slikken. In hoeverre hier, wat de veroordeling van dat

[p. 327]

beleid aangaat, het gelijk bij de grote meerderheid van de Kamer was, laat ik in het midden. Van verder strekkend belang nog acht ik een deugdelijke behartiging van de relaties Kamer-Ministers, zoals die nodig is, wil het parlementaire stelsel goed kunnen functioneren. En nu is het juist om die reden, dat er mijns inziens alle aanleiding bestaat om de staf te breken over de steek die de Kamer heeft laten vallen, toen zij over een zaak, waarbij de grootste belangen van de burgerij op het spel staan - de verwikkeling met betrekking tot Nieuw-Guinea -, niet zodra dat mogelijk was, haar recht van controle op het regeringsbeleid heeft willen uitoefenen, doch er genoegen mee nam het maar weer eens een aantal dagen aan te zien.

3 april.