De Gids. Jaargang 125

[p. 150]

E. van Raalte
Kroniek van de binnenlandse politiek | Nieuw-Guinea-debat: de Kamer en het buitenlands beleid

Wachten op Soekarno: dit is op de 20ste januari voor Nederland nog steeds het parool, ook nadat zich vijf dagen eerder het gewapende Nederlands-Indonesisch incident ergens ter zee heeft voorgedaan en eveneens sinds een soort ‘ultimatum’ van Djakarta (daarvoor, tevens los van bedoeld incident, geopenbaard) geruisloos is verstreken.

Bijzonder aantrekkelijk is die positie van afwachten, waarin Den Haag is komen te verkeren, natuurlijk niet. Men heeft er echter niet tijdig willen of kunnen luisteren naar hen, die de raad hadden gegeven president Soekarno voor te zijn. Opnieuw is het regeringsbeleid te onzent zo geweest - opnieuw, want in dat opzicht hebben de kabinetten die voor de ploeg-De Quay aan het bewind zijn geweest, stuk voor stuk niet minder gefaald -, dat men juist even te laat is en zich door nieuwe feiten in een nieuwe dwangpositie geplaatst ziet.

In het op 2 en 3 januari in de Tweede Kamer gehouden debat over het regeringsbeleid inzake het Nieuw-Guinea-vraagstuk is er, met name heel duidelijk door mr. Burger, de woordvoerder van de tot de oppositie behorende fractie van de P.v.d.A., maar ook wel enigermate door sprekers die namens ‘regeringsfracties’ optraden, zoals mr. Biesheuvel (anti-revolutionair) en mr. Blaisse (K.V.P.), de staf gebroken over het feit dat nog tot vrij ver in december het Lunsiaanse ‘blijmoedig optimisme’ het uitgangspunt voor het verder te voeren kabinetsbeleid ten opzichte van Nieuw-Guinea had gevormd. Vooral gold deze kritiek het standpunt van het kabinet, dat al had men dan op 27 november jongstleden ter Algemene Vergadering van de Verenigde Naties met betrekking tot internationalisatie van het geval-Nieuw-Guinea niet bereikt wat men wenste, het er toch wel naar uitzag, dat men het over een jaar ongeveer in dezelfde geest, met kans op slagen, wederom zou kunnen proberen.

Al te grote en mijns inziens nodeloze welwillendheid tegenover het ministerie-De Quay deed echter de afgevaardigden, welke de gevoelens trachtten te vertolken van de Kamergroepen, die nauw verwant zijn met het kabinet, in hun kritiek een vrij grote terughoudendheid in acht nemen. Laat ik hieraan overigens meteen toevoegen, dat voor de goede verstaander in hetgeen mr. Blaisse, die zich namens de grootste van de regeringspartijen liet horen, in het midden bracht, nog de duidelijkste ‘terechtwijzingen’ te beluisteren vielen. Vooral ook met het oog op wat er thans moet en kan gebeuren.

[p. 151]

Gemakkelijk was de taak van die afgevaardigde allerminst. Binnen zijn fractie in de Kamer en voorts in zijn partij, ook buiten het parlement, zijn in toenemende mate uiteenlopende gevoelens met betrekking tot het vraagstuk in kwestie gaan leven. Enerzijds bestaat er bij meer K.V.P.-ers dan zich wel steeds openbaart, reeds vrij geruime tijd misnoegen over een tekort aan werkelijkheidszin van het bewind-De Quay, met name dan wat de verwikkelingen met Indonesië en met president Soekarno aangaat. Aan de andere kant zijn daar figuren als de heer Welter en mr. Van Rijckevorsel, die in feite nog steeds moeilijk kunnen verkroppen, dat het ooit tot een zelfstandige staat Indonesië is gekomen, met het gevolg dat zij er in werkelijkheid niets voor kunnen voelen, als genoemd land nu ook nog de soevereiniteit over Nieuw-Guinea zou krijgen. Nog andere namen zouden er te vermelden zijn van leden van de K.V.P., wier opvattingen vermoedelijk mede in de partij nog steeds gewicht in de schaal leggen, zelfs al nemen zij niet meer een vooraanstaande plaats in het dagelijkse politieke leven in. Met die allen en met dat alles had mr. Blaisse rekening te houden. Wel, hij heeft dit inderdaad gedaan. En toch hebben de Excellenties achter de ministerstafel, voor zover zij zich niet Oostindisch doof hebben willen houden, ten opzichte van een drietal hoogst belangrijke punten enige heel verstandige lessen van de K.V.P.-spreker in ontvangst kunnen nemen.

In de eerste plaats kon men vaststellen, dat mr. Blaisse en diens geestverwanten er op zichzelf geen bezwaar tegen zullen maken, indien het straks tot overdracht van de soevereiniteit over ‘Nederlands’ Nieuw-Guinea aan Indonesië zal komen. Verder bleef genoemde afgevaardigde niet in gebreke ronduit te constateren, dat Nederland in een dwangpositie terecht is gekomen: ‘natuurlijk moeten wij onderhandelen; er is geen andere uitweg’, aldus woorden waar geen woord Frans bij was. En ten slotte lokte de heer Blaisse, zeer terecht, nog eens de nadere verzekering van de zijde der ministers uit, dat zij nu werkelijk ten volle bereid zijn om met Indonesië aan de onderhandelingstafel plaats te nemen zonder daartoe tevoren nog enige voorwaarde te stellen. Om twee redenen was die uitlokking allesbehalve overbodig. In de eerste plaats al, omdat in de voor de aanvang van het debat door de ministerpresident uitgesproken verklaring, een passage voorkwam, die eventueel de indruk kon veroorzaken alsof er weer met dubbele tong werd gesproken. Namelijk, enerzijds was de regering bereid het beginsel van zelfbeschikking niet te stellen als een prealabele conditie, welke Indonesië als voorwaarde voor onderhandelingen zou moeten aanvaarden. Maar in diezelfde regeringsverklaring kwam er anderzijds toch nog een dusdanige uitwerking over het zelfbeschikkingsrecht voor, dat er nog twijfel mogelijk was of men van Nederlandse zijde nu werkelijk voor een gesprek zonder voorafgaande voorwaarden voelde. Later bleek

[p. 152]

wel, dat de Nederlandse regering, als het eenmaal tot onderhandelingen mocht komen, gaarne ook voor de belangen van de Papoea's zou willen pleiten, doch dat is nog geenszins hetzelfde als de eis om uitoefening van zelfbeschikkingsrecht der inheemse bevolking van het ‘omstreden’ gebiedsdeel onder internationaal toezicht toe te kennen. Misschien bestond er echter bovenal aanleiding om van de zijde der ministers in tweede instantie onomwonden te verklaren, bepaald te willen gaan onderhandelen nadat en doordat de minister van Buitenlandse Zaken het oorbaar had geacht in eerste aanleg aan het adres van de eventuele ‘gesprekspartner’ Indonesië uitdrukkingen te bezigen, die eerder de indruk konden wekken, dat hij een plan of voornemen tot onderhandelingen liever zag mislukken dan slagen!

Al met al bleef het eindresultaat van de op 2 en 3 januari gevoerde parlementaire gedachtenwisseling toch wel enigermate beneden hetgeen men ervan had mogen verlangen. De Kamer in haar geheel zou er mijns inziens beter aan gedaan hebben zonder voorbehoud te onderstrepen, dat zij, gegeven nu eenmaal alle factoren, een beleid voorstond, dat zeer spoedige, tevens vreedzame beëindiging van het geschil met Indonesië, dus overdracht van Nieuw-Guinea aan die staat, zou opleveren. Maar dit zat er niet in. Vermoedelijk vooral niet doordat, wonderbaarlijk genoeg, de anti-revolutionairen dit keer in feite verstek lieten gaan. Had hun in het kabinet-De Quay een zeer belangrijke positie innemende partijgenoot minister Zijlstra een wenk gegeven, het liever maar een beetje kalm aan te doen en alles te vermijden wat eventueel op een botsing met minister Luns en dientengevolge met het kabinet zou uitlopen? Zo ja, zou dit dan gebeurd zijn uit beduchtheid dat de tijd nog niet rijp was om het zittend ministerie door een andere combinatie te vervangen? Deze vragen dringen zich op. Doch ik zie geen kans ze tevens te beantwoorden, al vrees ik wel, dat mogelijk meer dan juist of wenselijk ware, bij deze gelegenheid ook overwegingen van binnenlandse politieke aard een rol hebben gespeeld bij de ten opzichte van het belangrijke stuk buitenlands beleid waarom het ging, aan te nemen houding.

En thans zowel het incident van het gewapend treffen van 15 januari als de tot nu toe door president Soekarno gevolgde gedragslijn.

Zie ik het wel, dan heeft het kabinet-De Quay nu en sinds dat incident zich heeft voorgedaan, in het algemeen een lofwaardig verstandig beleid aan de dag gelegd. Uit en te na is het er de nadruk op blijven leggen gaarne te willen medewerken tot het welslagen van de ‘bemiddelings’-pogingen, die de secretaris-generaal van de Verenigde Naties wil ondernemen om te helpen heel de geschilspositie tussen Indonesië en Nederland uit de wereld gebracht te krijgen. Daarom heeft Den Haag ook verder alles gedaan om van zijn kant het ‘incident’ op zo rustig mogelijke wijze te behandelen.

[p. 153]

Dat het zich heeft voorgedaan, behoeft overigens niet zoveel verbazing te veroorzaken. Men weet nu eenmaal, welke uiteenlopende factoren op het beleid van Djakarta invloed kunnen uitoefenen. Mede daarom ware het verstandig geweest, wanneer Den Haag veel eerder een geheel andere politiek zou hebben gevolgd, te weten een politiek, bovenal gericht op het banen van het pad, waarlangs Indonesië en Nederland weer tot elkaar hadden kunnen komen. Al te lang is, ook mijns inziens in de ogen van de heren in Washington, zoals nog terdege bij de beraadslagingen in de Algemene Vergadering van de V.N. bleek, die politiek over het hoofd gezien.

Maar goed, er is nu in dat opzicht wel een ommekeer in de houding van de Nederlandse regering tot uiting gekomen. In hoeverre men in Djakarta thans iets grotere wijsheid aan de dag zal willen en kunnen leggen, valt moeilijk te voorspellen. Het wachten is op Soekarno!

Onderwijl heerst er even rust op het Binnenhof. De Tweede Kamer is immers tot de tweede helft van februari op vakantie, maar wanneer de situatie in verband met de Indonesisch-Nederlandse verwikkelingen het nodig of gewenst mocht maken, dat daaromtrent nader contact tussen kabinet en Kamer zal plaatsvinden, kan de Kamer altijd weer het reces onderbreken. Hiertoe kan de voorzitter, eventueel op aandringen van het kabinet, het initiatief nemen. Echter is ook op andere wijze tussentijdse bijeenroeping van ons Lagerhuis mogelijk. Dat moet de voorzitter namelijk doen, zodra tien leden met redenen omkleed hem hierom schriftelijk verzocht zullen hebben. Het wachten behoeft dus niet te zijn op... De Quay of Kortenhorst!