De Gids. Jaargang 123

[p. 66]

Nieuwe boeken

Prof. dr D. Loenen, Mens en cultuur van Hellas. 2de gewijzigde druk. Meulenhoff Minerva pockets 4. - J.M. Meulenhoff, Amsterdam, 1960. 176 blz.

Het is altijd een voorrecht, iets te lezen dat uit diepe overtuiging en met kennelijke liefde is geschreven. Van dit boekje kan het zeker gezegd worden. De schrijver zegt het trouwens zelf in zijn voorwoord, dat het hem lief is. Het is ook een genoegen, zoiets te herlezen. De eerste druk, verschenen onder den titel Athene, het Hellas van Hellas (1947), heb ik destijds in een vaktijdschrift besproken, en wel in zeer gunstigen zin. In De Gids, die zich tot een breder lezerskring wendt, vestig ik nu met groten aandrang de aandacht op deze tweede, hier en daar gewijzigde uitgave. Het is immers een uiteenzetting, die men gaarne in vele handen zou zien. De auteur richt zich tot allen, voor wie democratie geen ijdele leuze is, maar een hoog ideaal, en voor die democratie als ideaal vraagt hij aandacht. Niet in den vorm van een abstract betoog, maar in dien van een, ondanks alle bondigheid, scherp omlijnd en aanschouwelijk beeld van de moeder van alle democratieën, die van het oude Athene. Hij verdoezelt de zwakheden en tekortkomingen niet, maar laat een scherp licht vallen op de beginselen, die staatsbestel en samenleven in die stad hebben bepaald. Daardoor, en door het overtuigd partij kiezen van den schrijver tegen elke vorm van tyrannie en ontrechting, staat dit beeld van een levensvorm van bijna anderhalf millennium geleden toch midden in de werkelijkheid van deze dagen. Er zijn aldus twee redenen waarom kennis nemen van dit boekje met kracht aangeraden wordt: men kan er zijn historische kennis aan verrijken, en men kan zijn standpunt ten aanzien van brandende vraagstukken van het heden er nader door bepalen.

Het boekje is keurig uitgegeven. Enige onbelangrijke drukfouten zullen niemand hinderen; in de noot op blz. 24 is echter een gehele regel weggevallen.

v. Gr.

Gerretson de Strijdbare. Veertig artikelen over actuele onderwerpen, geselecteerd door mej. dr. A.J.M. Goedemans en drs. G. Puchinger. - De Telegraaf, [Amsterdam, 1959]. 240 blz. + 4 bladen met ill.

In de jaren 1950 tot 1958 betekende elke vrijdagavond in den huize Gerretson een tijd van hoogspanning. Want te elf uur belde de jongen aan, die de kopij voor het artikel in de zaterdagse Telegraaf kwam afhalen. En zeker was dat artikel naar het wat in de afgelopen week geleidelijk gerijpt, maar om het hoe moest in de laatste paar uren geworsteld worden. Elk artikel werd door die worsteling ook naar de vorm een klein kunstwerk. Dat is één van de drie redenen, die velen des zaterdags het eerst naar het artikel van Gerretson in De Telegraaf deed grijpen. De tweede reden was, dat men daarin steeds naar een belangrijk onderwerp werd geleid, dat ergens lag in een geweldig uitgestrekt terrein, vaag begrensd door graaf Willem II en door Jacques Perk, door C.F. van Maanen en door het einde van het Indische B.B., en dat men steeds ook tot in het centrum van elke besproken kwestie werd geleid door een gids met een zeer eigen, soms tot tegenspraak oproepende opinie. De derde reden was, dat elk

[p. 67]

artikel historisch van karakter was, zou ik graag geschreven hebben. Maar dat zou er geheel naast zijn. Ons volk is weinig geïnteresseerd in zijn, in de, geschiedenis. Het waarom daarvan doet hier niet ter zake; slechts één onderdeel daarvan moge ik aanroeren: het ziet er niet naar uit, dat dit in de toekomst beter zal worden, o.a. niet omdat de historicus, die natuurlijk steeds wetenschappelijk volkomen verantwoord dient te schrijven, zich meer en meer laat verleiden om, ten einde toch maar te laten merken dat de historie allerminst minder is dan andere wetenschappen, gebruik te maken van een voor leken onbegrijpelijk en geheel overbodig vakjargon, waarbij hij vergeet dat vervelend zijn doodzonde voor hem is. Daarvoor behoefde men bij Gerretson nimmer te vrezen: elk artikel pakt de lezer en van vakterminologie is geen sprake. Laat mij daarom als derde reden opgeven, dat elk artikel, hoewel historisch, toch sterk door het heden is bepaald. Gerretson is historicus, met voorliefde, hoewel lang niet uitsluitend, voor een aan het recht ontleende argumentatie, maar daarbij is hij politicus. Vandaar dat de bundel zijn naam kreeg; Gerretson toont zich strijdbaar in elk van deze artikelen. Historie en politiek zijn nauw verweven; voor zover hij aan de geschiedenis argumenten ontleent voor zijn politieke opvattingen, kan ieder daarmee vrede hebben, maar de historicus staat het niet aan, wanneer zoals hier wel eens gebeurt, het geschiedbeeld, meer dan onvermijdelijk, door de politieke wensen is beïnvloed.

Het is goed, dat mej. dr. Goedemans, een der laatsten die onder Gerretsons leiding de doctorshoed verwierf, en de heer Puchinger, die hem in zijn laatste jaren de helpende hand bood, een veertigtal van de Telegraaf-artikelen in een bundel bijeenbrachten. Men herleest geen oude kranten, maar gaarne een aantal korte studies die getuigenis afleggen van de scherpzinnigheid, de denkkracht en het beeldend vermogen van een warm vriend van ons vaderland.

W.Ph. Coolhaas