De Gids. Jaargang 121

[p. 140]

W. van Elden
Cenne de la Chitarra

De Twaalf Magere Maanden

Voor Dolf Verspoor

Cenne de la Chitarra behoort met Folgore da San Gimignano en Cecco Angiolieri tot de dichters van het vroege trecento. Alle drie waren zij burgers van Siena, dat in die dagen zijn hoogste bloei beleefde. Zij maakten deel uit van een groep humoristische en satirische dichters, die in tegenstelling tot Dante en zijn kring realistische poëzie schreven en wars waren van de dolce stil nuovo.

Over zijn leven is niets anders bekend dan dat hij uit Arezzo afkomstig was, naar Siena trok en vóór 1336 moet zijn overleden. Uit zijn naam valt voorts af te leiden, dat hij zich meer thuis voelde onder zwervende liedjes-zangers, potsenmakers en gauwdieven dan onder welgestelde ordentelijke burgers en kooplui. Hij is een typische nakomeling van het vaganten-gilde.

Cenne's literaire nalatenschap bestaat slechts uit één enkele ‘corona’ van dertien sonnetten, welke na een inleidend sonnet de twijfelachtige genoegens beschrijven, die de twaalf maanden van het jaar te bieden hebben aan de ‘brigata avara e senza arnese’, de gesjochte jongens, die zijn soortgenoten en vrienden waren. In de tijd van Jacques Perk zou men zulk een cyclus een sonnetten-krans genoemd hebben.

De twaalf maanden van Cenne zijn de tegenhanger van de Corona dei Mesi, welke Folgore da San Gimignano kort tevoren het licht had doen zien en welke de vreugden van het jaar voor de rijke aristocraten van Siena bezong. Zij zijn bewust als een parodie op Folgore's reeks bedoeld. Maar zij zijn meer. Verheerlijkt Folgore nog de hoofsheid en de ridderlijke idealen van de oude tijd, Cenne brandmerkt deze levensstijl als vergane glorie en schildert in krasse kleuren de werkelijkheid. Hij schrikt er zelfs niet voor terug Folgore een praalhans te noemen en diens gedichten als kletspraat te betitelen. Cenne's sonnetten hebben duidelijk een polemisch karakter. In de laatste terzine van zijn sonnet op september heft hij de strijdkreet aan: Dood en verbanning voor wie de hoofse idealen nog verdedigen! Dit is zijn antwoord op Folgore's roep naar: ‘Cortesia, cortesia, cortesia.’ Duidelijker kan het niet.

Maand voor maand corresponderen Cenne's miniaturen met die van

[p. 141]

Folgore. Hij gaat daarbij zo ver, dat hij niet alleen Folgore's sonnetten wat de inhoud betreft op de voet volgt en deze vaak regel voor regel omdraait, met de harde werkelijkheid confronteert en belachelijk maakt, maar dat hij ook kwatrijn na kwatrijn en terzine na terzine dezelfde rijmklanken gebruikt, die Folgore bezigde. Zowel naar inhoud als naar vorm is het een geraffineerde parodie, waarvan men slechts ten volle genieten kan, wanneer men Cenne's en Folgore's teksten naast en na elkander leest.

De toon is los en badinerend. Niettemin vormen de twaalf sonnetten een bijzonder knap gecomponeerd geheel. In januari treedt Cenne's vriendenschaar in lompen gehuld ten tonele, in december verlaten zij de planken eveneens in gerafelde vodden. Iedere maand is zorgvuldig gekarakteriseerd. Zelfs de weersomstandigheden zijn telkenmale verschillend. De scènes, die voor het oog van de lezer worden opgeroepen, zijn van een ongeëvenaarde plastische precisie. Geen enkel trekje is zonder zijn specifieke betekenis. Zo zijn de verschillende plaatsen, die Cenne zijn makkers laat bezoeken, typische onherbergzame ballingsoorden. Op de achtergrond klinkt voorts voortdurend het motief van de afkeer, die vroeger eeuwen hadden van de verdierlijking van de mens op het platteland.

In het begin van dit jaar heeft Dolf Verspoor een bijzonder geslaagde vertaling van Folgore's cyclus gepubliceerd onder de titel ‘De Maanden onzer Jaren’ (L.J.C. Boucher, 's Gravenhage). Naar het voorbeeld van Cenne heb ik in mijn vertaling¹⁾ van diens twaalf maanden eveneens de rijmklanken van mijn voorganger aangehouden.

1) Verschijnt met de Italiaanse tekst in het najaar 1958 bij L.J.C. Boucher te 's-Gravenhage in de serie Het Nieuwe Voorhout.