De Gids. Jaargang 121

[p. 275]

H.P. van den Aardweg
Kloos en Kossmann

Alfred Kossmann heeft de twintigste herdenking van de sterfdag van Willem Kloos een gepaste aanleiding gevonden, om wat - na de onthullingen van Maurits Uyldert en G.H. 's Gravesande - nog van het standbeeld Kloos overgebleven was, ook stuk te gooien.¹⁾

Men kan dit betreuren, omdat de infantiele regressie in velen onzer, die nog met weemoed terugdenken aan de schooljaren, waarin zij bijna mee weenden, om bloemen, die in de knop gebroken waren, zich erdoor gekwetst en tekort gedaan voelt. Maar voor objectiviteit en historiciteit moet in deze atoomexperimentele periode alles wijken. En deze kunnen niet aan hun trekken komen zonder de analyse, die van de mens een samenstel van psychische formules gemaakt heeft. Straks zal de robot - met de kunstmaan tot heden het meest spectaculaire product van de mathematische faculteit van het menselijk brein - niet alleen feilloos elke partij schaak tegen de wereldkampioen winnen, maar ook, door middel van een verzenbundel, die hem in het mechanisch hart gestoken werd, de ziel van de desbetreffende dichter genadeloos, maar wáár, blootleggen.

De mens van vandaag is dus in zekere zin slechts een voorloper.

Maar die robot - een soort aardse substituut van God - zal ridderlijker en rechtvaardiger zijn dan bij voorbeeld Alfred Kossmann thans geweest is. Hij zegt, dat Kloos een lage lafaard was. Waarom die nadruk? Alfred Kossmann had even goed kunnen vertellen, dat de neus van Kloos tussen twee oren zat. Want beide feiten - dat van de lafaard en de neus - zijn waarheden als koeien. Willem Kloos was een lage lafaard (als men deze term dan per se gebruiken wil). Maar Alfred Kossmann is ook een lage lafaard. En ik ben ook een lage lafaard. En iedereen is een lage lafaard. In alle mensen (ook biologische verschijnselen) ligt het dierlijke op de loer - precies hetzelfde dierlijke, dat Zola met zijn gelijknamige roman bedoelde. En dit dierlijke, dat uitsluitend op zelfbehoud bedacht is, voert altijd tot lage lafheid. Laten we ons niets inbeelden!

Deze bewering wordt niet aangetast door het klassieke argument, dat Christenen zich in vroeger eeuwen voor de leeuwen hebben laten gooien en dat er mensen geweest zijn, die zich ter wille van een ander ideaal lieten doden. Want die hebben bij al hun tragiek alleen maar geluk gehad. Zij konden als helden sterven. Het dier bleef in hen beteugeld. Winston Smith uit Orwells ‘1984’ zou zich met de kogel of de ploertendoder getroost hebben laten afslachten - en zijn nagedachtenis was dan met glorie omgeven geworden - maar toen men hem ging dreigen met ratten, sprong het dier van het zelfbehoud in hem wakker, verried hij zijn geliefde en werd hij - naar de opvatting van hen, in wie het dier zich koest hield - een lage lafaard.

Waarom deze uitweidingen in verband met Willem Kloos? Omdat zelfbehoud voor tallozen een verschillend begrip vertegenwoordigt. Het gaat er niet altijd om het naakte leven te bewaren. Er zijn mensen, die, wanneer men hun leven wil roven, in staat zijn met een glimlach de armen te heffen en te roepen: ‘Schiet maar!’ Doch wanneer men, om iets te noemen, op de ijdelheid (of het geldbezit) van diezelfde mensen een aanval deed, zou het dier, dat naar zelfbehoud haakt, in hen losbreken en brachten zij vrouw en kind aan de galg.

1) Alfred Kossmann: Het herhaalde sterven van Willem Kloos, De Gids, maart 1958.

[p. 276]

En zo was het nu ook met Kloos. Hij werd bezeten door geldingsdrang. Greep men hem in zijn ijdelheid, dan loeide het dier. Laat hem de toekomstige literatuurgeschiedenis ingaan als een walgelijke ijdeltuit, als een drinker, als een leugenaar, maar noem hem niet met emfase een lage lafaard. Dat dit van vele anderen niet gezegd wordt, danken zij alleen aan de omstandigheid, dat zij in dit opzicht veine gehad hebben.

Alfred Kossmann vestigt er wat al te opzettelijk de aandacht op, dat men niet behoeft aan te nemen, dat Kloos ook inderdaad verliefd was, wanneer hij liefdesverzen schreef. De leugenachtigheid van Kloos moet met deze constatering - twintig jaren na zijn dood en in feite volkomen oncontroleerbaar - een accent te meer krijgen. Maar maakt Kossmann, zelf dichter, niet een der criteria van het dichterschap bespottelijk? Hij kan met evenveel recht beweren, dat niet aangenomen behoeft te worden, dat Dante in de hel geweest was, voor hij zijn Hel schreef. En wat zal een consequente Kossmann zeggen van A. Roland Holst, die in koelen bloede vertelt, dat hij eenmaal Helena (van Troje!) tegen het avondrood, boven de stad uit, op een viaduct heeft zien staan?

Kossmann schrijft: ‘In de praktijk komt Kloos' stelling er op neer, dat men van zijn kleine smarten grote liederen maakt, van iedere kiespijn een wereldondergang en terwille van de schoonheid het recht heeft kiespijn te verzinnen, wanneer men er geen voelt.’ Ik vind dit nu juist, in tegenstelling tot Kossmann, een der eenvoudigste waarheden, die Kloos ooit op het papier zette. En ik meen niemand minder dan Vergilius aan mijn zijde te hebben. Wanneer Aeneas door koningin Dido bevolen wordt zijn smarten te hernieuwen, door haar het relaas van zijn wedervaren te doen, roept hij eerst... de Muze om hulp aan. En men mag veilig geloven, dat deze dame er nog wel een schepje opgegooid heeft, waarmede zij niet anders deed dan beantwoorden aan haar muzische roeping.

Volgens de opvatting van Kossmann zou in ons land elk jaar de grote dichterprijs moeten toevallen aan Clinge Doorenbos, die geen actualiteit onbenut laat voorbijgaan, die over A-griep rijmt wanneer er ook werkelijk A-griep heerst en die een honderdjarige bezingt als er inderdaad iemand honderd jaar geworden is. Maar Kossmann weet best beter! En met dit alles heb ik alleen maar willen zeggen, dat het nu hoog tijd wordt, om aan de nagedachtenis van Kloos althans iets heel te laten.

Naschrift

Heel in het kort. De constatering dat de heer Van den Aardweg en ik ‘lage lafaards’ zijn, zou pas betekenis krijgen indien wij ons als ‘hoge helden’ schetsten of lieten schetsen. In het tweede deel van zijn polemiek heeft Van den Aardweg zich door toorn laten meeslepen. Ik kan er niet voldoende aanleiding voor vinden in mijn artikel.

Dit is redetwisten over details. Ik ben het met Van den Aardweg om ernstiger redenen niet eens. Naar mijn gevoel is Kloos een indrukwekkend dichter niet ondanks menselijke eigenaardigheden, maar dank zij deze. Het boek van 's Gravesande ontluistert hem misschien, maar redt hem tevens. Wat kan ons de priester van stoffige Schoonheid eigenlijk schelen? Wij moeten hem wegjagen om geboeid vriendschap te kunnen sluiten met een geniale poète maudit. Iedereen heeft evenveel recht op zijn eigen Kloos als Hans Sachs op Singers naaimasjien. Ik gun Van den Aardweg gaarne 's mans standbeeld. Maar ik wandel zelf liever met een levende zij het dronken dichter door Amsterdam en luister ontroerd naar zijn meeslepend geraaskal.

Alfred Kossmann