De Gids. Jaargang 120

[p. 6]

Leo Vroman
De nieuwste dood

Tot kort geleden stierven wij vrij langzaam. Tussen dood gaan en dood zijn heerste een tijdvak van wellicht wel een seconde lang, waarin het werken der hersencellen zich kon rangschikken tot één geweldige en fantastische finale. Men kon zich denken dat de gang der gedachten zelf onze maatstaf was voor het voortgaan van de tijd, en naarmate de zintuigen stiller werden en de overpeinzingen der stervende trager, rekte zich de laatste seconde uit, en uit, en uit, tot een eeuwigheid. En de ziel, kon men hopen, ontbond zich langzaam van de stoffelijke patronen die onze hersenen vulden, en ontkwam, nog met de littekens der oude aardse persoonlijkheid overdekt. Uit het hoofd van de onthoofde verliet het bloed de met gedachten bevolkte hersenen, die achterbleven als een met levende vissen gevulde, drooglopende rivier; en uit de dode vissen, nu door een nieuw en ander leven aangedaan, konden bloemen ontspruiten, of distels al naar hun aard. Niets was verloren. Dood was leven. Orde bleef.

Zij die minder dan een kwartier wandelen van de eerste atoombommen woonden, zijn de pioniers in een nieuw soort sterven. Wie leeft kan moeilijk beseffen hoe het smaakt als onder het eten plotseling zijn gehele hoofd verdwijnt, als zijn buik zich eensklaps met de tafel en alle jonge en oude tafelgenoten mengt tot een wolk welke indien van verre gezien een uiterst fraai schouwspel levert. De gamma stralen welke gedurende zulk een explosie bestaan, zijn een alles doordringend en vernietigend licht, waarvan we de namaak-glans evenmin zullen kunnen waarderen als de kosmische stralen die zelfs terwijl men rustig leeft, onze schedelkas doorboren. In die schedel bewegen zich kleine hoeveelheden electriciteit met sprongetjes die misschien elk niet meer dan een tweeduizendste seconde duren. Het gamma licht echter, als alle licht, heeft een snelheid

[p. 7]

welke door niets op aarde of in het heelal kan worden overtroffen. De ontelbare kleine en dodelijke veranderingen die deze nieuwe vorm van kunstlicht meebrengt, treden alle onmiddellijk op; duurt het misschien wel een honderste seconde voor onze huid zichtbaar begint te koken en zich opent om de stoom uit ons vlees te laten, dan zou men toch kunnen vrezen dat reeds voordien het dodelijk licht ons denken heeft vernietigd. Deze zorgen zijn ongegrond, want personen die aan dodelijke gammastralen zijn blootgesteld hebben daar vaak niets van gemerkt en stierven pas weken later. Zelfs de beste atoombom, op onze hoed ontploffend, kan dus niet voorkomen dat wij blijven denken - zij het ook misschien langs nieuwe lijnen - tot ons hersen-eiwit van de hitte is gestold. Op den duur, misschien een halve seconde later, zullen de meeste moleculen waar ons lichaam uit bestond, zijn afgepeld tot ionen, en we kunnen dan het merkwaardige verschijnsel meemaken dat misschien zulk een halve molecuul b.v. van water uit onze oogbal, zich verbindt met het tegengesteld geladen fragment spiermolecuul uit de tong van een ons al dan niet vriendelijk genegen persoon, tot een nieuw molecuul, dat later opstijgt in de geweldige wolk, mee wordt gevoerd met de wind, om tezamen met veel anderen in een ver land neer te dalen; een onstandvastig atoom kan deel zijn van dit molecuul, en in dat geval zal het, misschien pas na maanden, eensklaps één straaltje afgeven; daarna zal het van de inheemse moleculen niet meer zijn te onderscheiden.

Waar intussen is onze ziel? Waar zijn de figuren van ons brein waarmee wij het hiernamaals hoopten te bevolken? Vonden zij werkelijk tijd genoeg om te ontkomen? Velen zeggen dat zij zich na hun hopelijk vredige dood, graag tot as zagen verbrand, en zelfs het as verspreid in de wind. As is stof, het is hun eigen stof dat zich als een ontspannen aanwezigheid mag neerzetten over een landschap dat hun geliefd is en bekend. Maar wie ziet zich graag tot een gas met het tot gas geworden meubilair vermengd en verward? Gaat zulk een innigheid niet te ver?

De ontwikkeling van het slimme oorlogvoeren weet nog minder van stilstaan, dan de ontwikkeling der wetenschap. Maar als de een onze ziel kan vernietigen, nog voor de ander haar bestaan heeft gedemonstreerd, dan wachten wij op het sterven met grotere aarzeling dan ooit; ja, dan vragen we ons zelfs af of tegenwoordig de dood wel de moeite van het sterven waard is.