De Gids. Jaargang 119

[p. 223]

Nieuwe boeken

Omar Khayyam, Rubaiyat, metrisch vertaald door J.A. Vooren, met een inleiding van L.Th. Lehmann. - C.P.J. van der Peet, Amsterdam, 1955.

De voortreffelijke Omar Khayyam-vertalingen van L.Th. Lehmann, die ik enkele jaren geleden in manuskript mocht lezen, zijn bij mijn weten nooit in druk verschenen. Heeft een overmaat aan zelfkritiek hem ervan weerhouden zijn letterlijke overzettingen het licht te doen zien? Toen ik zijn vertalingen onder ogen kreeg, had ik het gevoel voor het eerst met de poëzie van Khayyam kennis te maken, een Khayyam ontdaan van westerse opschik. Edward Fitzgerald en de besten van zijn navolgers hadden mij, naar ik bemerkte, op vaak sublieme wijze het uitzicht op ‘old Khayyam’ ontnomen.

Het doet enigszins vreemd aan bij een nieuwe hervertaling van ruim driehonderd rubaiyat - waarvoor, behalve van de versie van Fitzgerald, o.m. gebruik werd gemaakt van de engelse prozavertaling van E. Heron Allen en de metrische van Whinfield - een voorwoord van Lehmann te vinden, die zelf zegt, dat wie het over Omar Khayyam heeft, Edward Fitzgerald bedoelt. Men kan het van iemand die zélf Khayyam uit het perzisch vertaald heeft, niet anders dan een uitermate sportieve geste noemen, dat hij een inleiding schrijft voor wéér een vertaling uit het engels. Hij motiveert zijn enthousiasme over het werk van J.A. Vooren, door er op te wijzen, dat ditmaal ‘behalve de versie van Fitzgerald, ook systematisch de andere bronnen geraadpleegd zijn, zodat men dit boekje kan lezen met de zekerheid, dat men ook inderdaad krijgt te zien wat er over is van het werk van Omar Khayyam. Het is openlijk een hervertaling en de maker weet misschien zelf niet hoe Perzisch hij was toen hij schreef:

Het wijnglas is de kleine klare wel
der waarheid - maar is dit de waarheid wel?’

Tot zover Lehmann. Ik kan helaas zijn geestdrift niet delen en ik vraag mij af, wat de vertaler er toe bewogen kan hebben zich metrisch aan tegorden voor iets dat door dichters als Leopold, Boutens, Keuls, De Mérode en J.C. van Schagen honderdmaal beter en - afgezien van de artistieke benadering - met een veel grotere technische beheersing is volbracht. Zelf geeft hij in een naschrift, waarin hij de verschillende nederlandse Rubaiyat-vertalingen onder de loupe neemt, een aantal voorbeelden die hem ervan hadden moeten weerhouden het waagstuk van een nieuwe hervertaling te ondernemen. J.A. Vooren heeft zich kennelijk terdege verdiept in de figuur en het werk van de perzische meester, hij heeft met grote nauwgezetheid en toewijding zijn vertaalarbeid verricht, maar de resultaten zijn slechts nu en dan waarlijk poëtisch.
B.V.

[p. 224]

Maria Dermoût, De Tienduizend Dingen. - Querido, Amsterdam, 1955.

Met haar eerste boek, ‘Nog pas gisteren’ openbaarde Maria Dermoût zich terstond als een kunstenares van bijzondere geaardheid. Zij voerde ons naar het Java van ruim veertig jaar geleden; authentieke herinneringen gaf zij van die sfeer waarvan zij als opgroeiend meisje doordrenkt raakte. Dit boek was niet één enkele reproductie van haar belevenissen in het voor-oorlogse Indië, zij publiceerde meerdere vertellingen, waarvan in ‘Spel van Tifa-gongs’ in 1954 een aantal van de schoonste werd bijeengebracht.

Nu, in 1955, een jaar later, verschijnt haar grote roman, De Tienduizend Dingen, een roman die op indrukwekkende wijze haar begenadigd kunstenaarschap bevestigt.

Het motto van Ts'èn Shèn: ‘Wanneer de “tienduizend dingen” gezien zijn in hun eenheid, keren wij terug tot het begin en blijven waar wij altijd geweest zijn,’ dat zij voorin de roman plaatst, wordt de lezer pas geheel, in zijn volle omvang, duidelijk bij het sluiten van het boek en geeft dan het verhaalde een aangrijpend reliëf. De tienduizend dingen zijn het landschap, de voorwerpen met hun geschiedenis, de meubels, de geuren der specerijen, zeeschildpadden, vissen en vogels, een schelp en een Slangesteen, de ooievaar, de vogel Lakh-lakh met zijn lange snavel en vuurrode poten, de binnenbaai met zijn zilveren kleine golven en ook daartussen de mensen, in hun vergankelijkheid nauwelijks van de andere schepselen en aanwezigheden op aarde te onderscheiden. Het is een evocatie van de eeuwigheid, van de golfslag der jaren, van geslacht op geslacht, van het ontstaan der dingen tot hun onvoorstelbaar einde.

Het verhaal brengt ons op de Molukken, een uithoek van de groepen eilanden van Insulinde, tussen Celebes en Nieuw Guinea; naar het Noorden liggen de Philippijnen. Het is een vreemde gedachte, dat zich in die verlatenheid Nederlanders hebben gevestigd, die enige honderden jaren onder de tropische hemel het leven van het Oosten in zich hebben opgenomen, in hun bloed en in hun wezen, want zo sterk is de zwaar heersende sfeer van die streken, dat wie er voor lange tijd woont, er zich nooit meer van kan losmaken.

Op de Molukken bestond nog een enkele specerijentuin, overgebleven uit de tijd van de ‘speceryperken’. Zij lagen verspreid aan de beide baaien, met hun bosjes van specerijbomen, soort bij soort: kruidnagel bij kruidnagel, nootmuskaat bij nootmuskaat, enkele hoge schaduwbomen er tussen in, kenaribomen meestal, en aan de baaikant voor de windvang cocospalmen of platanen.

Er was nog een stuk van een oud huis blijven staan, een vleugel, een kamer alleen, daar werd dan later weer tegenaan gebouwd, armoedige houten vertrekken. Toch scheen er iets te zijn achtergebleven van het oude voorbijgegane... in zo'n stille vervallen kamer, met een Hollands opschuifraam en een diepe vensterbank...

De specerijentuin heette de ‘tuin van Kleyntjes’, de eigenaresse was de laatste van de oude Hollandse perkeniersfamilie. Zij had er als kind eerst, als jonge vrouw later met haar grootmoeder gewoond. Het leven van deze vrouw, Felicia, die na de dood van haar zoon en nog later na de dood van haar grootmoeder alleen achterblijft op de tuin van Kleyntjes is de ‘inhoud’ van de roman.

In weinig opzichten is dit boek te vergelijken met hetgeen wij gewoonlijk onder een roman verstaan. De achtergrond van al het beschrevene is doorgloeid van een geheimzinnig waas, er wordt gefluisterd van moorden, er zijn drie graven van drie kleine meisjes, die vroeger op het herenhuis hebben geleefd. Nadat het verwoest werd, wilde de

[p. 225]

grootmoeder het nimmer meer doen opbouwen. De trots en de kracht van die oude vrouw zijn naaldscherp getekend, zij is het die haar kleindochter leert, de scheidslijn te vinden tussen het betrekkelijke der dingen en de absolute waarde van de ingekeerdheid, die rust is. Felicia leert het langzaam.

In de jaren die zij in Europa doorbrengt is zij korte tijd getrouwd geweest, maar haar man verliet haar. Met haar baby keert zij terug naar de plantage van haar grootmoeder en om haar zoon groot te brengen reist zij naar ‘de stad’, om er pianolessen te geven en specerijen te verkopen. Zij gaat daar ook wel eens naar feesten van de goede families, maar steeds keert zij terug naar de afgezonderdheid van de ‘tuin’. Haar zoon wordt officier, vanuit een hinderlaag wordt hij door een bergalfoer doodgeschoten. Dan blijft haar leven nog slechts herinnering en meditatie over de tienduizend dingen die in hun eenheid gezien moeten worden voordat de mens ‘terugkeert tot het begin en blijft waar hij altijd is geweest.’

Vergeleken bij ‘Nog pas gisteren’ doet de nieuwe roman van Maria Dermoût veel sterker oosters aan. Het is deze uithoek van de Molukken, die, meer dan het op Java gesitueerde verhaal van haar eerste boek, de schoonheid maar ook de verstarring van de tropen suggereert. Al het bestaande in zijn duizendvoudige facetten, geheimzinnig flonkerend of dreigend in schaduwen, schijnt iets van een luchtspiegeling te krijgen. Wat is nog reëel in dit in meditatie verzonken zijn? De westerse mens verdraagt het tempo niet, hij kan niet leven met de eeuwigheid als inslag van elke dag. Men moet daarginds geleefd hebben, de felle zon, de gloeiende kleuren, het bamboe-ruisen, de specerijengeur gekend hebben, om dit intens te begrijpen.

Maria Dermoût heeft met dit werk haar onbetwist meesterschap bewezen. Zelden zijn wij in onze letteren zo diepgaand in contact gebracht met het oosten, nooit is dit zo eenvoudig en zo ‘oosters’ tegelijk gebeurd. Zij bezit een eigen stijl, die evoceert en toch exact beschrijvend kan zijn. ‘De tienduizend dingen’ is zonder twijfel een der sterkste boeken der laatste jaren, sterk door een kracht, die zich gedurende een geheel leven heeft verdicht, maar bovenal door aangeboren, alles doorstralend kunstenaarschap.

E.v.L.

The Formation of Federal Indonesia 1945-1949 by A. Arthur Schiller, Professor of Law, Columbia University School of Law. - W. van Hoeve Ltd, The Hague - Bandung, 1955.

Dit boek van ongeveer 350 bladzijden bevat een minutieuze analyse van de groei der Federale Republiek van de Verenigde Staten van Indonesië, de Republik Indonesia Serikat, welker onafhankelijkheid op 27 December 1949 door Nederland werd erkend en die in de loop van het volgende jaar werd omgezet in de unitarische Republik Indonesia.

Professor Schiller had reeds jarenlang belangstelling getoond voor de Indonesische vraagstukken, o.a. voor de betekenis van de adat in het maatschappelijk leven, waarover hij in Pacific Affairs 1936 een belangrijke studie publiceerde. Toen hij zich na de tweede wereldoorlog daaromtrent nader trachtte te oriënteren, met welk doel hij zich naar Nederland en naar Indonesië begaf, bleek hem evenwel, dat dit vraagstuk in de aan-

[p. 226]

dacht verdrongen was door dat van de opbouw van de nieuwe staat. De meningen omtrent de toekomstige ontwikkeling van het adatrecht bleken ver uiteen te lopen, en onder de jongere Indonesische republikeinen waren velen, die het, met andere overgeleverde cultuurwaarden, overboord wierpen. Een nieuw recht zou moeten groeien met nieuwe staatsrechtelijke verhoudingen. Op de vorming hiervan was alle inspanning gericht. Het politieke vraagstuk overheerste alle andere. De constitutie van de Republik Indonesia, met haar zetel te Jogja, was ontworpen op voorbeeld van de federale constitutie der Verenigde Staten van Noord-Amerika, maar gevreesd werd dat de door het Nederlandse bestuur ondernomen pogingen om tot vorming van een federatie van zelfstandige staten en staatjes te komen, ten doel had, door verdeling te heersen en de Republik Indonesia, die als deelstaat gedacht was, terug te dringen.

Bestudering van het gedurende en na de oorlog geldende adatrecht zonder kennis van de achtergrond daarvan bleek niet mogelijk en schrijver zag zich voorlopig genoodzaakt tot verzameling van materiaal betreffende de groei van de nieuwe staatkundige structuur. Een unieke gelegenheid deed zich voor tot bestudering van het complex van de maatregelen die tot vorming van een federale staat zouden leiden. Zij zou inzicht geven in de fundamentele wijzigingen van de sociale structuur van grote delen van de archipel.

De lijnen langs welke die ontwikkeling zich voltrok liepen vaak ver uiteen. Geen twee negara's werden volgens precies gelijke beginselen opgebouwd; de geschiedenis van Borneo week af van die van de Grote Oost, en beide waren anders dan die van Java en Sumatra. Zelfs werden daerah's die tot dezelfde negara behoorden, verschillend gevormd. In honderden bladzijden worden de samenstelling van de federale staat, die van de centrale regering, van het opperbestuur, van de nieuwe regering van Indonesië, van de civiele en de militaire administratie, die van de locale zelfbesturende eenheden, de gemeenten enz. beschreven. Een zorgvuldige analyse wordt gegeven van de verdeling van bevoegdheden en van de voorwaarden van overdracht van bevoegdheden. Een afzonderlijk hoofdstuk behandelt de administratie van de rechtspraak.

Het geheel is een indrukwekkend overzicht van de arbeid van Dr. Van Mook en zijn medewerkers.

Na de overdracht van de souvereiniteit werd de nieuwe structuur in snel tempo afgebroken. Reeds op 28 November 1949 stelde de vertegenwoordigende raad van de pas geformeerde staat Midden-Java oplossing van dit gebied in de Republik Indonesia voor. Dit streven werd aangemoedigd door hoge ambtenaren van de federale regering. Op 19 januari 1950 werd voor de staat Oost-Java een bestuurscommissaris benoemd die de taak der regering van die staat overnam. En na de affaire-Westerling te Bandoeng nam de federale regering het bestuur over de staat West-Java op zich. Toen volgden Madoera en Zuid-Sumatra. Tenslotte kwam op 17 augustus 1950 de eenheidsstaat Republik Indonesia tot stand. Dat was het definitieve einde van de federale structuur.

Voor wie in staatsrechtelijke vraagstukken belang stellen ontleent dit boek zijn waarde aan de enorme hoeveelheid materiaal die er in verwerkt is.

D.M.G. Koch