De Gids. Jaargang 118

[p. 253]

Jan Sebastian Rabie
Bou

Net na middagete het ek my moue met grimmige manlike vasberadenheid opgerol, en aangekondig:

‘Nou vir die muurkassie!’

Ek begin die gereedskap met 'n groot vertoon van bekwaamheid en belangrike geluid op die tafel pak, toe ek sien Helen haal haar jas af van agter die deur.

‘Gee jy om as ek nou na Therèse gaan?’ vra sy, ‘sy hou al so lank aan oor my marmelade-resep.’ Sy lyk selfbewus soos een van haar skilderye as dit so pas begin is, vrolik en onwaar.

‘Gee jy om as ek nie omgee nie!’ En ek keer die blik spykers om oor die gereedskap sodat alles in 'n kwaai deurmekaarspul is.

Maar sodra die deur agter haar sluit, begin my selfbewustheid grynslag oor die verandering van my gesigspiere; want nou is ek 'n bouer met 'n strenge en eensame doel, en spoedig sal ek die frons en toegeknypte lippe hê van 'n vrot toneelspeler met moordplanne. Altyd begin ek in 'n verkeerde bui werk.

'n Uur lank het ek gemeet en gesaag aan die hout vir die hoekmuurkassie waaroor Helen al geruime tyd lol, sy moet dan pakplek hê vir haar groeiende familie breekware. My vlotte spoed het my almeer in my werk verdiep gemaak. Van buitekant die ateljee het die bierfabriek se selfversekerde dreun met af en toe 'n stomerige sug gekom; en eenmaal het ek Jaslov die beeldhouer voor die venster sien verbygaan met een groot hand alreeds aan afmik na sy knope.

Toe ek die raamwerk uittoets, moes ek sien dit pas nie, dit, of die hoek is nie volmaak winkelhaak nie. Ek sal nie vloek nie, het ek besluit, 'n mens moet kalm en nederig te werk gaan. Maar terwyl ek die mate weer noukeurig van vooraf oor neem, val dit my op hoe komplekse korrelasies vir selfs die eenvoudigste konstruksies nodig is. En daar trek ek in 'n sinne-

[p. 254]

makery oor Euclides en die werklikheid. Ek moes myself regruk om 'n nuwe plankie 'n kwartduim langer te saag. Dit het nog steeds versèg om te pas. Dis die saag se skuld, wis ek, die ou ding het g'n handvatsel nie, en die lem steier rond en bont soos die landlose ou vrolikaard wat dit aan my gegee het. Of kon dit die halsoorkop muur wees wat 'n Franse messelaar met behulp van 'n lieter opgesteier het? Ek staan en gluur met oë wat net 'n krakie sien van wat makeer, toe Jaslov weereens verbykom.

By sy terugkeer kom hy om na die deur.

‘Man, jy's mal!’ roep hy met sy gewone agressiewe mengsel van vriendelikheid en veragting vir alles waarmee andere besig mag wees. Hy plant sy forse vierkantige lyf in die middel van my warboel planke en gereedskap, lig die brose houtgeraamte op en plak dit weer neer met 'n luide lag.

‘Jy weet mos die bierfabriek het die hele boksemdeis gekoop, en gaan ons uitskop en elke muur platruk om plek te maak vir hulle vervloekte verpakkingswerf. Wat bou jy nog? Om meer werk vir hulle olifantskroppe te maak?’

‘Miskien sal dit eers oor jare gebeur?’

‘Net een warm somer en 'n goeie toeriste-oes, oukêrel, en dan trap ons!’ Hy wys hoé met sy arms.

Dit bring my altyd in die war dat Jaslov wat 'n beeldhouer, 'n skepper is, so uitgeknip lyk na 'n man wat alles binne bereik van sy hande wil fynbreek; elke keer weerhou net 'n lui soort nihilisme hom. En elke keer oorkom ek my verwarring deur een of ander bespiegeling oor die verskil tussen Rooi en Wit Russe.

‘Ook in Moskou sluk fabrieke seker al ateljees in,’ waag ek. ‘Ons moet weerstand bied.’

Hy bly ook nie uit met sy skouerophaal nie; hy lyk of hy met gespanne spiere getuig: Die Volga is groot, Moeder Rusland is ontsaglik groot, daar is plek vir almal, selfs vir jou.

‘Anders kan jy net so goed sê waarom lewe omdat ons in elk geval sterf,’ protesteer ek, en rasper kwaai aan 'n swart kwas in die hout.

‘Ba! Daarom werk ek in klip. Waarom sal ek miserabele plankies aanmekaartimmer net om wurms dik te voer!’

Jaslov gluur my geniepsig aan en wil weer lostrek toe ons buurman Armand binnekom.

‘A, ramkat, hy's alweer besig,’ grinnik hy, sonder om 'n pinkie om te gee.

[p. 255]

Dis Armand se gewoonte om hom dae aaneen in norse skepping in sy ateljee op te sluit; dan, soos nou, kom hy kriewelend en grinnikend van louter selfopgenomenheid uit, sy Latynse afkoms so onweerstaanbaar op sy klein slordige gesiggie geskrywe, dat almal wat hom teenkom, met dieselfde snelle en grappige emosies begin kriewel.

‘Drie skilderye en twee gouaches!’ spog hy toe hy en Jaslov soos gewoonlik Gauloises voor die dag haal as voorspel tot hulle spelletjie van groot hond en skelm kat wat lag vir mekaar van agter skermutselinge rook. Ek gryp die drie ysterstutte wat die muurkas op sy benodigde hoogte van vier voet bo die vloer moet hou, merk hulle af en skraap die pleister dat hulle raak kan pas. Ek moet klaarkry, brom ek teen myself, en gehore is buitendien uit die duiwel.

Teen die tyd dat ek hulle by die deur uit kry, het ek die trotse en verhewe blik van 'n baas-ambagsman bewus van geheime en verstommende beswaarnisse. Buite in die agterplaas doem die fabriek op bo die ateljees en die boom-gevulde tuintjies. Jaar na jaar het dele daarvan hoër gestyg of meer skoorstene gekweek om ons lug uit te klad; nou gaan dit ook horisontaal beweeg met 'n gesoem en 'n gegorrel in sy reuselyf wat eintlik 'n misterie vir ons is.

Jaslov sien my opkyk.

‘Daardie groot koei maak uier,’ lag hy sinies, ‘sy gaan bo-op ons kalwe.’

‘Komaan, ek is dors,’ grinnik Armand.

‘Dis die afkap van die bome wat ek nie kan verdra nie,’ roep ek hulle agterna.

Dan is ek ongeduldig om aan te gaan met my werk en te vergeet van dinge soos môres en andere mense. Ek sal 'n spoggerige muurkassie maak waarin die koppies en borde sulke pronksnytjies reënboogkleure sal straal, dat hulle in 'n skildery sal beland en selfs die fabriek oorlewe. Nederigheid en die teenwoordige tyd haal die paal, dink ek, gedagtig aan die kunstuig wat ons voorouers uit die bome afgebring het. Ja, maar dan moet ek nederig en nie so ernstig... weer betrap ek die simpele frons op my bakkies en skakel 'n glimlag aan. Verbaas sien ek dat my hande bewe.

Almeteens glip die rasper uit en raps my duim. Ek spring op van plan om die hele gemors in die vergetelheid in te skop. Maar tog wag ek tot ek 'n kalme ‘Verdomp’ kan sê.

Buitekant gaan iemand verby, 'n meisie, soos ek uit die trippel-tok van hakke kan hoor. Dan sing die fabriek weer soos 'n lokomotief in

[p. 256]

'n stasiehal voor vertrek. Ek gaan na die venster, tot reg teen die glas, gefascineer deur die onbeweeglikheid van Raka die straatkat op die vensterbank. Soms kom hy in om ons vuur en kos te deel, maar nou verroer hy nie as ek sy naam noem en teen die ruit skaars 'n duim weg van sy kop tik nie. Sy lyf aangedruk teen die ruit, die gemaksgewoonte, maar tog onaanraakbaar en vry gehurk, hou sy groen oë iets dop wat ek nie kan sien nie. Twee sinne begin mekaar agtervolg in my kop: Ek is net gelukkig as ek werk; Ek is net gelukkig as ek ongelukkig is. Rakaka, skryf my vinger langsaam op die ruit skaars 'n duim weg van die onbeweeglike kop.

Maar waarom hou ek dan nie op nie? vra ek myself almeteens af. Bloot ophou. 'n End gaan stap. Helen vertel ek weier om 'n gevangene te wees van wat ek doen en behoort te doen. Verbrand alles in die stoof, elke spoor daarvan!

Ek het 'n hele ruk gestaan voor ek teruggaan, neerkniel en stil aangaan om die hout te sandpapier en die drie binnerakkies vas te heg. Daar is werklik 'n tasbare plesier in die blote hantering van 'n voorwerp deur hande gemaak, 'n sinnelike oordrag wat die oë ook leer om te bespeur in die gladgevryfde oppervlak en die net effens onvolmaakte pas. Ek moes glimlag oor die plegtige manier waarop ek die hamer vashou.

Toe daar voetstappe en 'n klop op die deur is, skrik ek byna skuldig op.

Dit is Nandy met 'n kerel wat ek in die Dôme leer ken het: die Europeaan se idee van wat 'n Amerikaner is, lank, ongeërgd, en tog ongelukkig en selfgeldend omdat mense hom vaagweg vermy. Asof hy nog nie weet dat hy so pas die eienaar van 'n bordeel geword het nie. Nandy gee my skaars kans om die nousluitende jeans wat sy nou dra, op te merk. ‘Jy ken Ford, waar is Helen?’ vra sy, terwyl sy die nuutste skildery op die esel verleidelik nader, maar halfpad weer daarvan vergeet, in haar ewige gepik aan 'n beeld van haarself, waarskynlik as filmster, en gaan staan om 'n haarlok reg te skik en soet te kwetter:

‘Kyk Ford, hy't al die huisraad gemaak, ek het Ford die ateljee kom wys, ek sien jy werk aan iets, 'n rak nie waar nie?’

Na die benedeverdieping moet Ford die balkon ook besigtig. My katalogusstem verbeter sake ook nie. Ford diep 'n beleefde aanmerking op: ‘In die State laat mense hulle huisraad agter as hulle vertrek, en koop maar net nuwes vir die nuwe woonstel.’ Uit die manier waarop Nandy staan en rondvroetel snap ek dat sy net gekom het om haar nuwe aanwins, Ford, te kom vertoon; hy kry 'n skewe glimlaggie toe hy by-

[p. 257]

voeg: ‘Hulle maak niks meer self met hulle eie hande nie.’ Op hierdie stadium slaag Nandy daarin om haar borste meer bevredigend in sig op te skuif, en kan sy weer inval: ‘Maar Jan hou daarvan om alles self te doen, en boonop skryf hy nog al die stories vir homself. Hy's wonderlik, het jy dié wonderlike stoel gesien?’ En sy trek dit vorentoe, die lae boerestoel wat die trots van my arsenaal is, soos sy terdeë weet.

Ek kry lekker tot in my tone, maar besluit dan om my gletser-oppervlak te toon.

‘Dis maar net dat ek g'n geld het nie. Kyk hier, ek sal gou teemaak, maar dan moet julle loop, ek wil die muurkas klaarhê voor Helen terugkom van haar kletspratery.’

Toe ons weer afgaan, botvier Nandy haar vroulike instink om 'n man se verrigtinge met haar waardering, hoe oneg ook al, te besit: ‘Dis nie waar nie, Ford, hy's versot op werk.’

Ek haat dit!

Ek sit die ketel ongeduldig op die gas en skuif my skrynwerk opsy om plek te maak vir die teedrinkery. My humeur versleg toe Nandy die draadloos aanskakel en in Ford se arms begin rondwieg soos 'n jelliewier met water-bedoelings. En toe sy in die verbygaan volhou in die skalkse, alwetende stem wat so sieltergend vir 'n man is: ‘Jy's versot daarop’, roep ek: ‘Ek sê jou ek haat dit!’ en gee die muurkassie net naas my voete op die vloer 'n geweldige, noodlottige skop.

Ek was woedend. Waarom moet sy seks in alles insleep, waarom bly sy nie in die Montparnasse kafees waar haar ellendige Hollands-Frans-Engelse marihuana-sjarme in poliglottiese ledigheid waardeer kan word nie! Toe skaam ek my. Benoud wil ek die skade gaan besigtig, maar bly te trots daarvoor.

Die dansery klop af. Ek skink tee. Nou pruil Nandy, maar aantreklik. Arme Ford lyk selfbewus.

In 'n wanhopige poging om die gesprek op te vrolik, versin ek:

‘Het julle al van die nuwe boere-legende van Sentraal-Europa gehoor? Dis oor die Amerikaners, so dis dalk Kommunisties. In elk geval, dit sê netsoos ons voorouers in bome gewoon het, netso klim die Amerikaners nou op hul wolkekrappers op. Selfs hulle kos hang in blikke aan die staalbalke. Dis 'n nuwe eksperiment van die natuur, sê hulle.’

Ford lag.

‘Dit moet 'n terugslag soos Picasso se kuns wees.’

Wat Nandy genoeg opvrolik om hees te negerstem: ‘En die Here sê: Stuur hom die heelpad terug op daai boogie-woogie bome op!’

[p. 258]

Ford lag nog altyd, maar ernstig; die Amerikaner se begeerte dat mense van hom moet hou, het hom ooglopend beet.

‘Dis snaaks,’ sê hy, sy stem te luid, ‘voorheen het ons drie oorloë teen ons Europese voorouers geveg, maar twee om hulle te help sedert ons nog meer anders as hulle geword het.’

‘Jy's reg, daar is 'n misverstand êrens.’

Hy kyk my aan op 'n blind-stygende manier.

‘Nou's hulle bang vir ons, bang ons sal 'n oorlog maak om hulle te vernietig. Dis gek as ouers dit laak dat hulle kinders grootword.’

Hy kan homself nie keer nie, dit moet Nandy op haar verspotste wees: ‘My baba-sjimpanseetjie het uit sy wolkekrapperboom afgekloutertjies na my.’

Hierop staan hy op, trek sy oorjas aan, maar gaan toe onverwags na die mishandelde muurkas, draai dit om en kondig aan in die verwonderlike sleepstem van 'n Cowboy: ‘Net een van die rakkies is gebars.’ Hy lyk of hy sy glimlag in die aangesig van die ganse Europa verdien het. ‘Dis maklik om 'n nuwe in te sit.’

Toe ek weer alleen is, wil ek net klaarkry; verswaar deur die verenigde gewig van Amerikaners, Russe, bierfabrieke probeer my hande jaag. Oplaas is selfs die drie stutte aan die onderkant vasgeheg en moet nog net ses lang spykers in die muur ingeslaan word om dit in posisie te hou.

Maar die eerste spyker trek krom. Die gekke hamer kyk skeel van te veel spykers sien, mompel ek en korrel versigtiger. Die tweede weier ook. Toe neem ek 'n tamaai ses-duimer, en beuk daarop los. Daar is 'n sidderende skeurgeluid soos 'n hele baksteen en 'n groot stuk pleister rugwaarts wegsak in die agterplaas buite. Ek kan die wit ysterpoot van die bad wat die loodgieters buite laat staan het sien.

Ek het staan en staar. Om een of ander paradoksale rede aan dink aan die skedel-gevulde katakombes net 'n paar meters onder die vloer van die ateljee, het ek die hamer weer gelig en die tweede baksteen ook uitgebreek. Die muur sal nie val nie, het ek vrolik, in 'n vrolike verligting van spanning geweet.

Dit is vreemd, maar daarna, en die ekstra arbeid ten spyt, het ek rap en tevrede gewerk. Dit was 'n kwessie van die bakstene in stukke te breek sodat die spykers kon penetreer, en toe oor te hardloop na Jaslov om pleister te gaan leen.

Hy bulder van die lag toe hy hoor. Weereens val dit my op met hoe 'n versigtigheid hy tussen die beeldhouwerke in sy eie ateljee beweeg - maar daar is altyd 'n oop spasie oor waar hy heftig kan gaan staan. Hy

[p. 259]

lei my na die agterste muur teen die brouery aangebou, en sê: ‘Luister, hulle pomp 'n nuwe brousel in, miljoene der lieters, hoe lyk dit, wil jy nie hier ook 'n gat maak nie?’ Agter die muur klots dit soos rondom 'n skip op see. ‘Dan kan ons in dronke glorie ten onder gaan.’ ‘Waarom doen jy dit nie self nie?’ werp ek teë en neem die sak pleisterkalk op. ‘Nee, ek is al gewoond daaraan!’ roep hy my agterna.

Dit was al aan aand word, en ek het my geroer om planke oor die buitekante van die gat aan te bring. Maar die pleister was al aan stol en die muurkas op sy plek toe Helen terugkom.

Sy het nogal aarselend genader voor sy begin uitroep hoe wonderlik ensovoorts ek dan is.

‘Wag tot jy weet van die gat.’ En ek vertel haar.

‘My arme skat moes naar gevloek het!’

Ek glimlag, en wil haar vertel van al die humeurverloordery wat ek moes deurvaar om net daardie simpele muurkassie te kon bou, maar dit lyk skielik net so onbelangrik soos die bierfabriek. ‘Ek is so honger,’ sê ek net.