De Gids. Jaargang 118

[p. 118]

Mary en A. Viruly
Auteur? acteur?

Toen Elisabeth de Tweede van Engeland in 1953 gekroond werd, schreef Evoe in Punch de volgende regels over een gesprek tussen acteurs onder Elisabeth de Eerste over hun collega Dick Burbage.

Wéér ruzie!

Wie?

Wel, Dick en Will, zoals altijd.

Will bracht de tekst mee van dat nieuwe stuk van 'm,
Gewoon een oude draak - maar toch met één verschil
(Zegt Will tenminste): meer wraak in de géést
En met de meeste handeling pas aan 't eind...
Je ziet 'm voor je: ingebeeld en met
Grote gebaren, bovenop de kast,
Aan Dick vertellend hoe die 't spelen moet!
En Dick zegt: Will, hou op, ik lach me dood.
Da's alles flauwe kul, dat moet er uit:
‘Is de Deen gek of doet hij maar alsof?’
De mensen willen weten waar ze staan,
Gloof mij. En Will zegt: Wou je dát er uit!
Je bent belazerd. Dat is waar 't om gaat. En B:
Jij moet niet doen of jij de Globe bent, Will.
De Globe ben ik. 't Publiek komt niet voor jou.
Ik ben de Hercules die d' aardbol torst.
Wie speelde 'n Richard beter dan de vorst?
Wie stierf haast in 't corset als Romeo?
Wie speelde Caesar en Antonius tegelijk?
Wie deed de mensen gillen met die ezelskop
En juichen om de slag bij Agincourt?
Die rollen sterven allemaal met mij.

[p. 119]

 

't Is Burbage. Burbage op Sint Chrispijn's Dag,

 

En Burbage met Melancholieke Jacques.

 

Was jij soms Falstaff? Falstaff - dat was ik.

 

En Will zegt: Ja, verdomd, jij bent te dik.

 

't Vet van de ketel is altijd voor jou.

 

Goed! 'k Geef die Deen een buik!

 

En zijn er jongens in?

 

Maar twee. Alleen de moeder en de mooie griet,

 

Dat komt goed uit - waar haal je 'r meer vandaan?

 

Ik denk dat Dick er best nog wat van maakt,

 

Hij gooit de ergste regels er wel uit

 

En speelt wel graag zo'n stuk rondom een stuk.

 

En aan het eind heeft hij een goeie claus,

 

Dan kan hij praten met een schedel in zijn hand

 

En schermen bij een graf.

 

Zijn er nog liedjes in?

 

Ze vreten soms Will's liedjes.

 

Een of twee,

 

Nou ja, die jongen zingt tóch vals. Z' is, gloof ik, gek.

 

Will zegt dat ze met bloemen strooien moet

 

En dat ze dan verdrinkt. Jij speelt een nar

 

En ik een ouë vent, Polonius,

 

Da's altijd beter dan alleen maar de proloog.

 

 

 

En Will? Geen rol voor Will?

 

O ja, je lacht je rot,

 

Die moet als Geest op, - en alleen in één.

 

 

 

Ik had maar liever een comedie. Altijd prijs.

 

Driekoningenavond - da's een stuk voor mij,

 

Maar Dick wil weer zo'n rol waarin hij denken kan

 

En kapt en schrapt tot Will er groen van wordt

 

En zegt: Onsterfelijke poëzie

 

Ontsteel j'aan 't nageslacht! Je zou soms denken dat

 

Zo'n stuk nog eens gedrukt moet en bewaard

 

Voor vlijtige studie in een latere eeuw!

 

Nou - morgen lezing.

 

Goed, dan hoor 'k wel meer,

 

Ik zie je in de Meermin om vijf uur.

(Vert. A. Viruly)

[p. 120]

Nabetrachting:

V. Zeg, ze hebben van De Gids gevraagd of ik niet wat over toneel wilde schrijven in hun zomernummer. Maar ik vind het zo'n werk om zelf een heel stuk te gaan verzinnen en nu had ik gedacht: als ik eens iets vertaalde uit Punch en als jij er dan nog eens iets echt deskundigs bij schreef, dan zou ik toch al een heel aardige inzending hebben - of wat vind je?

M. Voor De Gids? Over toneel? Ik? Maar ik kan toch alleen vanuit toneeloogpunt kijken en de serieuze bladen zetten immers altijd het litteraire aspect voorop als 't over theater gaat. Ach... ach...

V. Wat bedoel je, ach, ach?

M. Dat slaat op dat vooropzetten en op de meeste mij bekende, serieus bedoelde toneelbesprekingen. Lees maar eens na een première alle recensies - dan zie je, dat driekwart van de belangstelling naar de litteraire of ideologische waarde van het stuk gaat. Of het echt tonéél is - wie heeft daar oog voor? Maar het publiek voelt dat, onbewust natuurlijk, meestal heel goed. Daarom heeft een goede of een slechte pers van een stuk hier meestal zo weinig te maken met een goede of een slechte toeloop. De pers in Frankrijk of Engeland heeft beslist meer oog voor ja-toneel of nee-toneel.

V. Misschien is dat logisch. Hier wonen de kinderen van Vondel en daar wonen de kinderen van Molière en Shakespeare. Kinderen van dichters schrijven natuurlijk andere opstellen dan kinderen van acteurs. Wie in Nederland over of voor toneel schrijft, is misschien qualitate qua eerder uit op applaus van de Engelen of van de Muzen dan op applaus van het publiek. Eigenlijk wel een verheven standpunt.

M. Jij bent duidelijk ook al verlitteratuurd want je praat net of succes bij de Muze principieel iets anders is dan bij 't publiek. Maar er is niet alleen een litteratuur-Muze; er is ook een toneel-Muze. Een hoge ideologie, een goede karakterbouw en mooie zinnen geven tezamen nog geen Toneel, - die geven hoogstens mooie recensies en dan met moeite nog zeven voorstellingen. Toneelschrijven bestaat

[p. 121]

er bepaald niet uit om goede litteraire elementen ook nog een beetje handig in een toneelsaus onder te dompelen. Het uitgangspunt moet tonéél zijn. Een man als Fry kan zich bij de gratie van een uitzonderlijk poëtisch talent zwakheden veroorloven - maar in 't algemeen is het toneel van een land meer gebaat bij een voortreffelijk theaterinstinct als bijvoorbeeld dat van Anouilh dan met schrijvers van een quasi hogere ideologie als bijvoorbeeld Eliot, die zowel de acteurs als de bezoekers tekort doen. Molière bijvoorbeeld - dat vind ik nu echt toneel. Roussin is uit zijn school. Van te weinig toneel op het toneel blijven de mensen weg. Kijk maar naar jezelf: waarom ging je vier keer naar De Man, de Vrouw en de Moord en maar één keer naar De Cocktailparty?

V. Omdat jij in dat stuk van Roussin speelde en niet in dat van Eliot; ik hou nu eenmaal 't meest van kunst als ik van de mensen hou, die er aan doen. Maar in De Gids kan ik natuurlijk wel laten uitkomen dat het was omdat Roussin een zoveel beter stuk geschreven had.

M. Doe dat dan maar, want Roussin verdient het. Aan zulk toneelinstinct hebben we in Nederland vóór alles behoefte, zowel bij de schrijvers voor als over toneel. Alleen... we moeten niet te gauw klaar staan met verwijten, want hoe is zo'n stuk in 't buitenland meestal tot stand gekomen eer wij het hier onder ogen krijgen? Heel anders dan hier. Als een buitenlands succes hier ter beoordeling komt en iedereen zich afvraagt, waarom er nooit in die mate geroutineerde Nederlandse stukken ontstaan, mag je niet vergeten, dat het tien tegen een niet zo volmaakt uit de handen van de auteur (en van de regisseur) gekomen is. Lees daar Elmer Rice's ‘The show must go on’ maar eens op na, of vraag er iedere andere Amerikaanse of Engelse vakman naar hoe zo'n stuk gerepeteerd en ingespeeld wordt. Het is zelfs na de première avond na avond door auteur en regisseur beluisterd op zaalreacties en vertimmerd om de speelbaarheid te vergroten - vóór het voor het grote Forum kwam. Dat is onnederlands; bij ons hebben de auteurs de neiging om een omzetting van de tekst of de bouw te veel als een aanslag op hun kunstenaarschap te voelen, en de regisseurs hebben de neiging om de voorstelling te vergeten, als het doek na de première gevallen is.

Maar in Boston of Birmingham wordt beslist avond na avond

[p. 122]

gebeiteld - zoals ze bij het Globe Theatre na de eerste voorstelling bepaald nog dikwijls aan Hamlet hebben zitten vertimmeren voor het aan het Hof of in het First Folio kwam. Die Burbage was wel gek, maar niet helemaal. Behalve in uitzonderingsgevallen brengt in het theater alleen samenwerking succes.

V. Je zult wel gelijk hebben. Jij bent van 't vak en ik ben van de zaal. Ik herken, of eigenlijk erken, in die zaal echt succes alleen maar, als ik twee heel duidelijke impulsen gekregen heb: ten eerste om die en die en die zo gauw mogelijk naar de voorstelling toe te praten en ten tweede, als ik na afloop onweerstaanbare zin heb onmiddellijk naar huis te hollen om te gaan proberen, nu ook eens iets goeds te maken. Dat zijn mijn criteria - en ik ben er direct voor te vinden om op jouw gezag aan te nemen, dat in de schouwburgzaal alleen echt Toneel en geen enkele fijnzinnige overweging van bijkomstige aard die reacties kan oproepen.