De Gids. Jaargang 118

[p. 366]

Kort commentaar

Plain words please

In de Memorie van Toelichting op de begroting voor 1955 van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen wordt een nieuw stelsel aangekondigd voor de beoordeling van de begrotingsaanvragen der universiteiten (waaronder hier en in het volgende mede te begrijpen de Technische Hogeschool). In het kort komt de nieuwigheid hierop neer, dat de instellingen van hoger onderwijs hun plannen zullen opstellen over een langere termijn dan de tot dusver gebruikelijke begrotingsperiode. Aan de hand van die plannen zal de Minister dan van jaar tot jaar een bepaald percentage voor uitbreiding toestaan. Een uitstekende gedachte, al eerder neergelegd in het ontwerp voor een nieuwe wet op het H.O. en in enigszins andere vorm sinds decenniën toegepast in Engeland voor de overheidssubsidies van het University Grants Committee.

De voordelen van de nieuwe regeling zijn: a. dat de universiteiten bij hun uitbreidingsplannen verder kunnen kijken dan de neus van een volgend begrotingsjaar lang is; b. dat bij die uitbreidingsplannen rekening zal moeten worden gehouden met het jaarlijks toegestane percentage, zodat zij niet meer zullen kunnen bestaan uit een critiekloze opsomming van desiderata en c. dat dientengevolge de verantwoordelijkheid van de deskundige organen (faculteiten, afdelingen), wordt vergroot. Voortaan zullen immers zijzelf de moeilijke keuze tussen de verschillende desiderata moeten maken. Omgekeerd zal de verantwoordelijkheid van de (ondeskundige) overheid in de practijk worden verminderd tot het vaststellen van het beschikbare percentage. In de practijk, want in beginsel blijft de Regering natuurlijk aansprakelijk voor die keus, al delegeert zij die in feite naar waar zij thuis hoort. Al deze voordelen zijn zo evident, dat men zich afvraagt, waarom de gedachte niet eerder naar voren is gekomen.

Blijkbaar heeft die vraag het Departement ook gekweld. Met als gevolg, dat men besloten heeft met het invoeren van het nieuwe stelsel nu maar haast te maken en het dus, zonder te wachten op het indienen van de plannen op langere termijn, meteen toe te passen op de begrotingen voor 1955 en 1956. Van die kant, waar men door de enorme evolutie der wetenschappen en de daarmee samenhangende stijging van uitgaven in feite al lang niet meer in staat was een gecentraliseerd beleid te voeren, een begrijpelijk streven. Voor de universiteiten echter, die op de beperking niet waren voorbereid, die dus ook geen volgorde van urgentie hebben kunnen opstellen en die last not least de laatste jaren een veel hoger bedrag kregen toegewezen, op zijn minst een onaangename verrassing. Te pijnlijker is die verrassing nu zij de instellingen van

[p. 367]

hoger onderwijs treft op een ogenblik, waarop zij gevolgen van de bezuinigingen van de dertiger jaren en van de stilstand in de oorlog nog maar net te boven kwamen.

Niettemin zou men bereid zijn de bezwaren van zo'n plotselinge overgang te aanvaarden, wanneer het probleem en de daarvoor gevonden oplossing dan tenminste volledig en duidelijk waren gesteld. De formulering daarvan in de Memorie van Toelichting is echter noch volledig noch duidelijk en, wat erger is, in feite misleidend. De Minister schrijft, dat de hierboven omschreven overwegingen hem er toe geleid hebben ‘de thans na zorgvuldig overleg ingediende begrotingsvoorstellen van de universiteiten in het algemeen te aanvaarden (curs. K.W.) met dien verstande, dat, behoudens goedkeuring van de Staten-Generaal, deze voor wat betreft het nieuwe personeel in de loop van twee jaren gerealiseerd kunnen worden (curs. K.W.) en in de uitgesproken verwachting dat aan de verbetering van de interne organisatie op de kortst mogelijke termijn alle aandacht geschonken zal worden.’

Iedere argeloze lezer zou hieruit opmaken, dat de universiteiten althans voor 1955 en 1956 dan eens eindelijk gekregen hebben waar zij al zo lang op aandringen. En dan nog met dit voordeel, dat zij de aanstelling van nieuw personeel rustig over twee jaar kunnen verdelen. De misleiding van de formulering zit hierin, dat verzwegen wordt, dat de aangevraagde voorstellen slechts voor één jaar bedoeld waren en dat men met de verdeling daarvan over twee jaren in feite dus niets anders doet dan de voorstellen halveren. In het kort gezegd: wat voor 1955 was aangevraagd wordt verdeeld over 1955 en 1956, zodat in dat laatste jaar in feite geen uitbreidingen boven het bedrag, dat voor 1955 was aangevraagd, zullen worden toegestaan. M.a.w. de formulering is juist, behalve deze kleinigheid, dat men voor ‘aanvaarden’ moet lezen ‘halveren’.

Indien, wat ik mij niet kan voorstellen, de ‘toestand van 's Lands financiën’, zoals het in dit soort proza heet, een dergelijke maatregel nodig maakt, zal men daar vrede mee moeten hebben. Geen vrede echter met een formulering, die het naar buiten voorstelt alsof de universiteiten er dit keer extra goed bij weg komen, terwijl zij in feite het loodje leggen.

K.W.