De Gids. Jaargang 117

[p. 115]

Garmt Stuiveling
Geen feest, geen vrijheid

Er zijn véél argumenten aangevoerd tegen het handhaven van de vijfde Mei. Zéér veel. Té veel. Het doet denken aan die man, verdacht van moord, die na het requisitoir verontwaardigd opsprong en zei: ‘Ten eerste, Edelachtbare, heb ik het slachtoffer nooit gezien; ten tweede waren wij veeleer vrienden dan tegenstanders; ten derde had hij veel erger de pest aan mij dan ik aan hem; en ten vierde heb ik geen dolk gebruikt maar een zakmes.’ Van zo'n orde ook zijn de bezwaren tegen de vijfde Mei: die dag valt te kort na 30 April; de economische schade blijkt te groot; niet overal in het land is die datum de echte bevrijdingsdag; men moet de heel en half missen van destijds niet ieder jaar weer herinneren aan hun bedenkelijk verleden; men mag Duitsland niet krenken nu het weer een eerste kanon gaat spelen in het europese concert; enzovoort. Veel redenen; zeer veel redenen; te veel om waar te zijn. Want in werkelijkheid is er maar één oorzaak voor het failliet van de nationale feestdag. Deze: dat ons volk blijkbaar het vermogen mist om een dag vrij te herscheppen in een dag feest.

Behalve Carnaval in het zuiden, ‘achtentwintigsten’ in Groningen, 3 October in Leiden en Sinterklaas overal, hebben wij geen volksfeesten. Het eerste steunt op een oeroude godsdienstige traditie; het laatste is bij uitstek huiselijk en dus bij uitstek hollands; alleen het middelste tweetal biedt een kans tot vergelijking. Want zo goed als de derde October is ook de 28ste Augustus een bevrijdingsfeest en wel sinds de stad in 1672 werd ontzet na wekenlang te zijn belegerd door de bisschop van Munster. Wat voor kracht heeft die groningse dag doen voortbestaan, ook na de franse tijd, ook na de duitse tijd, tenzij de kracht van de traditie zelf, het feit dus van een jaarlijks wederkerend festijn met eigen stijl, met eigen inhoud: harddraverijen, kermisvermaak, en 's avonds vuurwerk op de Grote Markt? De functie van dit feest verschilt niet van de jaarlijkse Gijsbrecht in Amsterdam: voor het eerst óp te mogen blijven om het vuurwerk te zien, heeft de waarde van een inwijdingsritus. In wezen is het op 3 October niet anders. Maar daarover kan ik niet spreken uit eigen ervaring.

Behalve de vele ‘achtentwintigsten’ heb ik maar tweemaal in mijn leven een volksfeest bijgewoond dat die naam werkelijk verdiende. De eerste keer was in 1923, toen koningin Wilhelmina een kwarteeuw regeerde. Voor één keer vergat het friese dorp waar ik toen woonde, z'n theologische verdeeldheid en werkten álle groepen samen voor één doel: gereformeerden A en B, orthodoxen, vrijzinnigen en buitenkerkelijken. Zelfs de sociaal-democraten - het was nog zo kort na 1918! - deden na enig aarzelen van harte mee. Het werd waarlijk een volksfeest, een dorpsfeest, met wedstrijden en spelen, met schiettent en draaimolen, met duitse hoempa's en een openlucht-bioscoop. Ook de strengste, stijfste calvinisten gaven hun zelfstiléring een dag vrij-af. Volwassenen en kinderen, burgers, boeren en buitenlui, zelfs deftige lieden als de dokter, de postdirecteur en de concurrerende dominees kwamen los. Zo feestelijk was dit feest, dat de herinne-⁺

+ Joh. Boogaard landbouwer (80 jaar) † 15 Februari 1945

[p. 116]

ring er aan z'n glimlach nog behield ook toen later de royale notaris de zaak bleek te hebben betaald met andermans geld.

De tweede maal was in de zomer van 1945 in Hilversum, toen er optochten waren en kinderspelen en kermisvermaken en wat niet al, en bovendien op een stuk of vijf pleinen des avonds bal champêtre waar iedereen danste met iedereen. Er hing in de late zomerse schemering een buitenlandse, zuidelijke sfeer: het was of men de quatorze juillet in voortreffelijk hollands had vertaald. Bij deze twee feesten vergeleken zijn alle andere, voorzover mijn ervaring gaat, niet méér geweest dan doodgeboren kinderen met een lam handje.

Wanneer de vijfde Mei beperkt blijft tot een extra dag vrij-af, verschilt hij in wezen niet van iedere Zondag, van Paas- of Pinkster-maandag, van Hemelvaart of Nieuwjaar. Men kan van mening zijn dat het aantal vrije dagen altijd te klein is zolang het de 365 niet te boven gaat, en ik voel daar wel voor. Maar niet op 5 Mei: die dag namelijk zal feest zijn of niet zijn. Een feest evenwel, een algemeen feest, een openbaar feest, een vólksfeest, is geen zaak van de overheid maar van het volk zelf. De overheid kan hoogstens door een negatieve beslissing zo'n feest verhinderen; maar wie de overheid in staat acht tot zó'n positieve beslissing dat er een feest ontstáát, die kent noch overheid noch feest. Dát moet komen uit heel wat een levender bron dan de vijver van het Binnenhof.

Maar als die bron verdroogd is, laat ons dan de eerlijkheid hebben van ook de rouwavond te schrappen. Want hoe gepast rouw mag zijn ten aanzien van allen wier heengaan men betreurt en wier liefde men na jaren nog gedenkt, juist zij die in en door het verzet zijn omgekomen, eisen herdenking van een ándere orde. Hun dood was minder het einde van hun leven, dan de voleindiging ervan, de bezegeling, de bekroning. Indien zij stierven opdat ons volk in vrijheid zou leven, indien wij werkelijk onze vrijheid gegroeid weten uit hun dood, dan ook zijn rouw en vreugde een zó onafscheidelijke eenheid, dat onze rouw z'n zin verliest mét onze vreugde.

Dit jaar is een verloren jaar. Maar nog gunt het lot ons één laatste kans: volgend jaar, de vijfde Mei 1955, tien jaar na de bevrijding. Nog ligt het binnen ons bereik, aan die dag gezamenlijk de stijl, de inhoud, de allure te geven van een nederlands volksfeest. En als ook dat mislukt, laten we dan in beschaamd zwijgen erkennen, dat niet ‘die anderen’ maar wij zelf, wij allen, te klein zijn gebleken voor de vreugde, en daarmee voor de vrijheidzelf te klein.⁺

+ Jhr B.Ph. de Beaufort student † 16 Februari 1945