De Gids. Jaargang 117

[p. 289]

G.H.M. van Huet Kattebelletjes en apostillen

Tweeërlei lectuur

Wie ooit mocht menen, dat litterair onontwikkelde mensen in zake van hun lectuur geen pretenties hebben, zou ik willen uitnodigen zich eens voor een tijd in een uitleenbibliotheekje op te houden. Men neme de catalogus in handen: vrijwel niets dan onbekende namen. De titels zeggen u echter genoeg. Als vrouwen liefhebben, De jacht naar het geluk, Kapitein Zoë en de vermomde prinses, De dame met de zeven corsetten, Katinka vindt het geluk, De scharlaken zonde, De flirtende chauffeuse, Vogelvrij - ziedaar een bescheiden keuze uit een eindeloze rij.

Voor u zijn al deze boeken hetzelfde. Verachtelijk wat ge ze als ‘leesvoer’ samen en met deze - nogal onvriendelijke - kwalificatie heeft de gehele klasse voor u afgedaan. Maar let eens op het oude dametje, dat zojuist binnengekomen is en zich met stralende blikken aan de juffrouw achter de toonbank presenteert. Dacht u, dat die haar De scharlaken zonde in de hand zal drukken? Ach neen. Al is het meesterwerk, dat deze titel voert, dan ook meer dan dertig jaar oud, de periode, waarin deze lezeres zich bij voorkeur ophoudt, ligt nog veel verder terug; haar dromen gaan uit naar de tijd van vóór 1900. Misschien zal zij met Clara Viebig naar huis gaan, of met Von Zobeltitz; waarschijnlijk houdt zij het op haar geliefde Courths-Mahler. Maar als dat zo is, denk dan niet, dat het de winkeljuffrouw ooit lukken zal, haar Edna Lyall of Gert Rothenberg of Ida Boy-Ed aan te praten. Zij zal hoffelijk de eerste en de laatste pagina van het haar toegestoken boek lezen, het hoofd schudden en zonder veel woorden iets anders voor haar geld verlangen. Zeker, zij leest slechts ‘Kitsch’, maar het moet een ‘Kitsch’ zijn, die haar bevalt, en zij beschikt over een bijzonder fijn orgaan, dat uitmaakt,

[p. 290]

of iets al dan niet strookt met de haar dominerende levensvochten.

Kortom, zij is zich van iets bewust, dat bij u en mij ‘intellectuele standing’ zou heten, maar dat bij haar neerkomt op een soort partijgangerschap. Men kan een man, die van André Gide houdt, nog altijd wel een boek van John Powper Powys in handen geven en een bewonderaar van Van Schendel is daarom nog niet ontoegankelijk voor Stendhal of Mallarmé. Maar in deze wereld, de wereld van de ‘Kitsch’, heerst een geest van het allerstrengste electicisme: geen kieskeuriger mens dan de liefhebber van confectieliteratuur. Zo is de oude dame, die bij Clara Viebig zweert; zo de jongen, die de ene Karl May na de andere verslindt; zo het meisje, dat dweept met Charles Garvice en Margarete Elzer.

Dit komt, zo bedacht ik onlangs, toen ik voor een flesje inkt zo'n handel in schrijfbehoeften annex leesbibliotheek binnengelopen was, dit komt, omdat al deze mensen toch uit andere motieven lezen dan wij. Ik moet er wat aan hebben, zei het keukenmeisje vroeger en daarmee bedoelde zij, dat zij zo nu en dan moest voelen, hoe haar keel ineens helemaal droog werd en dat zij van de tranen de letters niet meer kon zien. En de jongen, die wij zelf waren, wilde van moordende slagen lezen en van ridders, die toch nog bleven doorvechten, ofschoon zij in tweeën waren gehakt. Geprezen zij de man, die in deze behoeften voorzag. Hij was wellicht een beperkt mensenkenner, maar wat hij wist, wist hij goed. Hij maakte zichzelf niets wijs, maar ook zijn lezers niet, of zijn lezeressen. En deze belonen hem dan ook door hun trouw. Ge komt natuurlijk niet met Thomas Mann aandragen, als uw gast een liefhebber blijkt van Phillips. E. Oppenheim of Caldwell-Taylor. Maar ge kunt u ook de moeite sparen met Oliver Curwood of Gaboriau. Uw gast weet, wat hij wil - dat is wellicht zijn zwakheid. Het is ook zijn kracht.

Er zit soms iets trouweloos' in het intellectuele brein. Die honger naar steeds meer en steeds ander geestelijk voedsel is wel eens plebejisch. Natuurlijk staan wij direct met fraaie termen klaar: wij spreken van leergierigheid, kennis, eruditie. Maar wie onzer zweeft nooit eens het beeld voor ogen van een klein kamertje, waarin een rekje met tien boeken - die niet slechts gelezen, maar ook beleden zijn en waarvoor men de rest, als niet van pas, van harte wil verzaken?