De Gids. Jaargang 116

[p. 294]

Julien Kuypers
Nijhoff, schakel tussen de generaties

Zo doorzichtig als zijn poëzie-op-haar-best, was, althans in de laatste jaren, sinds zijn ziekte, Nijhoff's gehele, als het ware verhelderd wezen. Vele gewaden had hij afgelegd, in strijd met de conventie. En was daarbij als vanouds gebleven een gezellig, charmant causeur, met een scherp onderscheidingsvermogen voor al wat waarachtig is, en levensecht. Tevens behield hij een ontwikkeld gevoel voor traditie en voor tucht bij het taalgebruik, iets waarvan zijn collega's in de spellingcommissie-Van Haeringen kunnen getuigen. Hield dit verband met zijn onopvallende maar diepe, rustig-zekere religieuze gesteldheid?

Levenslustig, graag zijn deel nemend van het korte geluk der vriendschap ging hij vlot met de Vlamingen om en bleek hij zich onder hen, in ruimere of beperkte vriendenkring, goed thuis te voelen. En hij viel deze Vlamingen ook best mee. Goedlachs, zij het zonder uitbundigheid, genoot hij zichtbaar van een goeie zet, een indiscretie uit de litteraire werkplaats, een bizonderheid die het karakter of het werk van een confrater plotseling belichtte. Zijn geestige, losse omgang bracht hem in direct menselijk contact met de, mag ik zeggen vitaler Vlamingen, die niet graag piekeren en altijd beweren hun ‘goesting te doen’. Zij het in een gewone kroeg, met rins bier op de glimmende pitchpine-tafels; of aan een boerse ‘pensenkermis’: in alle manifestaties van ons volksleven ging hij dadelijk op, liever nog dan in het ietwat artificieel litterair wereldje.

Zijn naam blijft voor ons ook verbonden aan de eerste twee Conferenties van de Nederlandse Letteren, te Brussel en Den Haag, waar hij telkens als algemeen voorzitter voor Nederland optrad. Toen ik hem, voor enkele weken, de groeten van zijn Vlaamse collega Herman Teirlinck overbracht en de vrees uitte dat die, wegens ziekte, ook 's anderen daags waarschijnlijk niet zou kunnen komen, betrok zijn glimlachend gelaat en keek hij me ernstig aan: zo dat ik meteen aanvoelde hoe gemeend het was. ‘Ik ben ten minste even ziek als hij,’ klonk zijn ontgoocheld antwoord, ‘sinds ik terug ben van Parijs.’ En toen viel het mij op, ook de volgende dagen, dat

[p. 295]

hij er inderdaad niet fleurig uitzag. Had hij slechts wat griep, of een voorgevoel van het naderend einde?

Nu is onze vriend, hopelijk zingend, het derde land ingegaan,

naar Moeder toe, aan de overzijde van dit leven.

Nu staan wij verslagen en kunnen slechts, vol piëteit, deze korte notities neerschrijven als een posthume hulde: kanttekeningen zonder pretentie bij een uitzonderlijk sympathieke persoonlijkheid en een oeuvre dat wij van blijvende waarde achten.

Met een voorbeeldige bescheidenheid en de hem passende eenvoud is hij heengegaan, wij hebben hem niet eens weggeleid. Op stille momenten zullen wij aan Pom denken, en onze gedachten zullen dan de weg gaan die zo vaak de zijne was, naar het Kinderland, het Verloren paradijs van Pierrot.

Vergis ik mij niet, dan tekent zijn silhouet zich thans reeds duidelijk af tegen de achtergrond van de algemene ontwikkelingsgang onzer literatuur. Zijn natuurlijke praattoon, zijn concrete woord- en beeldkeuze, de subtiele manier waarop hij het suggestief vermogen er van wist te verhogen en iets van het onzichtbare achter de dingen te vatten; wat een invloed is hiervan uitgegaan! Alleen in verzen van jongere datum, in Awater of Het Uur U, gaat de spanning weleens te loor achter de banale alledaagsheid en verzwakt m.i. de toverkracht. Maar de gedepouilleerde, schijnbaar allereenvoudigste bouw en de prosodische tucht waaraan hij zich in heel zijn dichterlijk oeuvre onderwierp, stellen dit in het teken van een modern classicisme.

Dat zulks reeds bij het leven ingezien werd, was hem niet onbekend. Laten wij, bij het afwegen van zijn zuiver poëtisch gehalte, bij het bepalen van zijn absolute waarde, nooit uit het oog verliezen dat hij een overbrugging is geweest tussen twee of meer geslachten.

Martinus Nijhoff: een onmisbare schakel in de evolutie van onze eigentijdse poëzie.