De Gids. Jaargang 116

[p. 190]

Carel Swinkels

Een ochtend in de woestijn

Eigenlijk heb ik het aan During te danken gehad dat ik naar de reunie ben gegaan. During bezocht mij met de trouw van een herdershond. Hij wilde mij steeds weer meesleuren naar congressen en vergaderingen, hoewel hij nooit succes had.

De reünie betekende voor mij na zoveel jaren wel iets meer.

- Je zult er weer eens oude kerels zien, zei During. Het haalt je een beetje uit de sleur en je kunt weer eens praten.

Ik gaf daar geen antwoord op. Misschien had hij wel gelijk.

Tenslotte besloot ik mee te gaan.

Ik had het idee dat During het prettig vond.

Toen wij in de namiddag aankwamen, was het druk op de sociëteit.

Er waren veel mensen die ik niet kende.

Ik praatte zo maar wat en dronk hier en daar een borrel.

Het viel mij, eerlijk gezegd, wel mee.

Toen plotseling zag ik Teks. Het leek mij onmogelijk, maar er kon geen twijfel bestaan. Hij zat in een kring en praatte. Hij zat er alsof wij nog gewoon bij Driessen woonden. Wij waren de beste vrienden geweest in die jaren, maar wij misten beiden de trouw van During. Ik wist niet beter of Teks was in Afrika. Ooit, jaren geleden, had ik een kaartje van hem gekregen na een tocht door een woestijn. Later, toen ik eens naar hem informeerde bij de buitenlandse dienst, was zijn adres niet te achterhalen.

Toen ik om de tafel naar hem toe wilde lopen keek Teks in mijn richting. Hij sprong onmiddellijk op en kwam naar mij toe. Hij greep met beide handen mijn arm. Wij gingen apart zitten en praatten onafgebroken. Teks was niet veel veranderd. Hij was hoogstens iets ouder geworden, misschien iets meer teleurgesteld.

Toen During kwam vragen of ik mee ging eten, bleek het al laat te zijn. Wij hadden echter geen honger en besloten eerst nog wat rond te lopen.

[p. 191]

- We zien elkaar straks nog wel, zei ik daarom tegen During. Wij blijven niet zo lang.

- Goed, zei During. Dan ga ik maar vast eten.

Toen wij buiten waren hepen wij onwillekeurig de stad uit. Het was een mooie avond en wij liepen ver. Bij een stil buitencafé met een speeltuin, gingen wij op het terras zitten. Wij konden geen wijn krijgen, alleen jenever. Nadat wij even stil gezeten hadden zei Teks:

- Kun jij je herinneren dat ik je indertijd een kaart heb gestuurd uit Afrika?

- Ja, zei ik. Het was na een tocht door een woestijn als ik me niet vergis.

- Juist, zei Teks. Ik weet niet precies hoe ik het zeggen moet, maar dat was geen toeval.

- Wat bedoel je? zei ik.

- Wel, zei Teks, het was geen toeval dat ik jou die kaart toen stuurde. Kun jij je nog veel dingen herinneren uit de tijd dat wij bij Driessen woonden?

- Veel, zei ik, is een groot woord, maar ik herinner me nog wel van alles.

- Kan het zijn, zei Teks, dat wij in die tijd wel eens vroeg opstonden om te gaan wandelen?

- Me dunkt van niet, zei ik. Waarom?

- Och, zei Teks, het is misschien vreemd, maar ik zie de laatste jaren vaak een beeld voor me uit die tijd. Het begint met een wandeling van ons samen. Na verloop van tijd ben ik alleen. Ik kom dan aan een bosrand en het is heel vroeg. Er fluiten vogels en ver weg zit een vrouw. Zij lacht tegen mij en dekt een tafel. Als ik dichterbij kom vervaagt ze en even later is ze weg.

- Het klinkt nogal sentimenteel, zei ik.

- Ja, zei Teks aarzelend, dat doet het wel.

- En wat heeft het met de woestijn te maken? zei ik.

- Ja, zei Teks, dat is het vreemde als je wilt. Ik heb het voor het eerst gezien op een van de miserabelste gedeelten van die tocht door de woestijn. Je kunt natuurlijk denken aan een fata morgana, maar het gekke is dat het beeld sedertdien steeds terugkomt. Vaak droom ik het, maar soms zie ik het voor me op klaarlichte dag.

- Ja, zei ik, dat is inderdaad nogal vreemd.

Nadat ik dat gezegd had zaten wij een tijdlang in stilte. Toen het kil begon te worden, besloten wij naar binnen te gaan om af te rekenen.

[p. 192]

Wat er in het verder verloop van de avond precies gebeurd is, kan ik mij niet meer te binnen brengen. Wel herinner ik mij dat wij in het café gebiljart hebben en dat wij vergeefse pogingen hebben gedaan om iets warms te eten te krijgen. Ik weet echter niets meer nauwkeurig, omdat alles wat er later gebeurd is, in mijn geheugen vervaagt bij die ene indruk, die er nog helder en volledig in voortleeft.

Ik liep met Teks in de woestijn. Wij waren moe en overal was zand. Ik voelde het knarsen tussen mijn tanden.

Toen, plotseling, was ik alleen. Ik was thuis en 's ochtends vroeg opgestaan. Ik wandelde door het gras en zag de dauw op mijn schoenen. Ik naderde een bos en zag daar mijn moeder. Zij had een wit laken gespreid op het mos en riep mij. Toen ik dichterbij kwam, was mijn moeder een onbekende, jonge vrouw. Ik wilde haar roepen; ik riep: ‘Moeder’, maar kon niet meer slikken, er was te veel zand in mijn mond.

Toen ik overeind kwam was het al dag in de verte.

Ik lag in de zandbak van een speeltuin. Naast mij, met opgetrokken knieën lag Teks. Hij lag met zijn hoofd op een plank en lachte als een kind dat zoëven is ingeslapen. Ik maakte hem voorzichtig wakker. Wij klopten het zand van onze kleren en liepen naar de weg. Het was koud en langs de weg floten vogels. Toen wij een tijd gelopen hadden, kwam er een man voorbij, met een pet op van de post of de spoorwegen.

Hij keek ons aan en groette.

Wij groetten de man niet terug.

Wij liepen zwijgend verder.

De zee

Hoewel mijn Oom Eimerd nooit gewerkt heeft, geloof ik niet dat hij eigenlijk lui was. Ik heb hem nooit anders gekend dan in zijn grote huurkamer te Ukkel, waar hij meestal in een leren stoel voor het raam zat. Het huis waar Oom Eimerd zijn kamer had, bevatte veel aantrekkelijke dingen. De meeste indruk maakte op mij altijd de brede gang, met rode en gele plavuizen als men binnenkwam.

's Zomers zag hij uit op een klein groen binnenplaatsje dat rondom begroeid was met druiven; 's winters op een witte deur met koperen beslag. Wie er in en rond het huis verder allemaal woonden, is mij nooit duidelijk geworden. Oom Eimerd heeft mij dat ook nooit verteld, want hij was een

[p. 193]

man van weinig woorden. Dat wil niet zeggen, dat hij onvriendelijk was. Hij hielp mij met alles; soms lachte hij, maar vooral tegen de avond werd hij erg zwijgzaam. Ik geloof overigens zeker, dat dat samenhing met het bezoek dat hij dan kreeg. Iedere avond tegen de duisternis, stroomde zijn kamer namelijk vol met oude mannen, die een druk gesprek voerden. Sommigen van hen spraken Vlaams, anderen een mengelmoes van klanken dat ik niet kon thuisbrengen, maar praten deden zij allemaal. Midden tussen hen, als een stil en vredig rechter, zat dan mijn Oom Eimerd. Was er onenigheid of had iemand nadrukkelijk een lang verhaal verteld, dan zei hij meestal één woord of hoogstens een zin. Het verhaal kon gaan over een spoorwegramp in Arizona, of er kon verschil van mening bestaan over de bijzonderheden van een burenruzie in Ukkel, maar het kon nooit zo gek lopen, of Oom Eimerd besliste. Na zijn woord keken de mannen berustend voor zich en begonnen over iets anders. Als soms een enkele vreemde vroeg waarom Oom Eimerd verder niets zei, viel er een aarzelend zwijgen. Als het dan helemaal stil was zei Oom Eimerd met een noheilspellende nadruk op ieder woord:

- Een mens moet eerst leren denken. Hij praat dan vanzelf niet meer.

Het was op een ochtend in een van de zomers, die ik bij hem heb doorgebracht, dat Oom Eimerd mij vroeg om hem een advertentie voor te lezen. Hij hield mij een krant voor en ik las:

Hollands zakenman zoekt in omgeving van Brussel voor 14 dagen
een pied-à-terre in ruil voor riant zomerhuisje aan zee.

- Juist, zei mijn Oom, toen ik klaar was met lezen. Dan heb ik het toch goed gehad. Riant en pietaterre.

Verder zei hij niets en ik zou het geval al spoedig weer vergeten zijn, als er enkele dagen later met een mannetje met een klein autootje op bezoek was gekomen. Het mannetje had een paar handschoenen in de hand en praatte voortdurend. Terwijl hij binnen was bij mijn Oom, ging ik op het binnenplaatsje zitten en keek naar de druiven. Toen het mannetje weg was, trof ik Oom Eimerd aan in een staat van activiteit die mij verbaasde. Hij nam alle voorwerpen die binnen zijn bereik op tafel lagen enige malen in de hand, alvorens ze in een biezen koffer te leggen, die wijdopen op de vloer lag. Toen ik dichterbij wilde komen om in de koffer te kijken, tilde Oom Eimerd mij van de grond en zette mij met een brede zwaai in zijn eigen stoel.

- Zo jongen, zei hij. Ga daar nu maar zitten en kijk naar buiten. Morgen gaan we op reis. Dan krijg jij de kans niet meer.

[p. 194]

De reis, die mijn Oom Eimerd en ik de volgende dag maakten was lang, maar zeker niet ongezellig. Oom Eimerd toonde geen spoor meer van zwijgzaamheid, maar praatte en lachte met iedereen die wij ontmoetten.

Toen wij op onze plaats van bestemming kwamen was het al donker. Wij moesten van de bushalte uit nog een eind lopen, voor wij aan het zomerhuisje kwamen. Toen wij eindelijk zover waren, gingen wij meteen naar binnen. Tot onze verbazing zagen wij, dat het huisje van binnen alleen maar bestond uit een kamertje. Tegen de muur stond een kastje en aan weerszijden daarvan stonden twee houten bedjes. Oom Eimerd keek een tijdlang peinzend naar de bedjes. Vervolgens liep hij naar het kastje en maakte het open. In het kastje lag niets dan een oude, vergeelde foto. Op de foto stonden een mannetje en een juffrouw met een parasol. Het mannetje droeg een witte broek en een zonnebril. Toen wij een tijdlang naar de foto gekeken hadden, herkende ik het mannetje.

- Oom, zei ik daarom, met mijn vinger op de foto wijzend, dat is die man van dat autootje.

Oom Eimerd gaf mij geen antwoord. Hij ging naar de bedjes en duwde met zijn hand op de strozakken. Daarna legde hij er onze jassen over.

Toen wij later op de bedjes lagen, zei mijn Oom:

- Het is mijn eigen schuld, jongen.

- Wat Oom? zei ik.

- Ik had het kunnen weten, zei mijn Oom.

- Ja maar Oom, zei ik, wat bedoelt U?

- Ik bedoel, zei mijn Oom: Riant en pietaterre.

En jij hebt het ook gelezen.

De volgende ochtend werden wij gewekt door het tikken van regendruppels. Toen wij goed keken, zagen wij dat het niet alleen buiten maar ook in het zomerhuisje regende. Wij deden onze jassen aan en zetten de biezen koffer in een droge hoek. Vervolgens gingen wij naar buiten. Wij liepen zwijgend door het zand, tot wij aan de zee kwamen. Toen wij bij de zee waren, deed Oom Eimerd zijn rechterschoen uit. Hij stak zijn teen in het water, maar trok deze onmiddellijk weer terug.

- Is het koud Oom? zei ik.

- Ja, zei mijn Oom. Het is koud en mijn schoen zit vol zand.

Nadat mijn Oom zijn schoen weer had aangetrokken liepen wij terug. Wij zochten in de koffer naar brood, maar konden niets vinden. Toen wij alles weer in de koffer hadden gepakt liepen wij zwijgend naar buiten. Wij namen de bus naar Alkmaar en onderweg begon het op te klaren. In Alk-

[p. 195]

maar gingen wij naar een vriend van Oom Eimerd, die Sjaak heette. Toen wij binnenkwamen, was Sjaak bezig een ei te bakken. Hij was erg blij dat hij Oom Eimerd zag en maakte koffie voor ons. Wij aten er heerlijk en bleven er de hele dag. Oom Eimerd had het hoogste woord en Sjaak deed niets dan lachen. Toen wij 's avonds laat naar bed gingen, kon ik mij al haast niet meer voorstellen dat wij de vorige nacht nog in het zomerhuisje geslapen hadden.

Van Alkmaar gingen wij naar Baarn en van Baarn naar Deventer en zo reisden wij veertien dagen. Overal waar wij kwamen, werden wij met open armen ontvangen en iedereen had spijt als Oom Eimerd weer wegging. Oom Eimerd zelf amuseerde zich uitstekend. Hij praatte honderd uit en imiteerde honden en muziekinstrumenten als een buikspreker zodat iedereen moest lachen.

Toen er veertien dagen om waren gingen wij terug naar Ukkel. Wij kwamen aan na de middag en schrokken van de kamer van Oom Eimerd. Alles stond overhoop en het duurde uren voor wij alles hadden opgeruimd. Toen wij ook de koffer nog hadden uitgepakt, aten wij een boterham en stopte Oom Eimerd een pijp. Hij ging in de leren stoel zitten en nauwelijks had hij enige trekken gedaan of de eerste mannen kwamen binnen.

Zij groetten vriendelijk en gingen langzaam rond de stoel van Oom Eimerd zitten. Toen zij allemaal zaten stond de man die het verst van Oom Eimerd af zat weer op. Het was een lange, magere man met grote droevige ogen. Nadat hij met een bezwerend gebaar zijn handen had vooruitgestoken keek hij vluchtig naar het plafond en zei:

- Aimèr, er is tijdens uw afwezigheid veel gebeurd.

Wij weten echter dat Gij een verre reis gemaakt hebt en ofschoon ge een zwijgzaam mens zijt zult Ge ons wellicht iets te vertellen hebben. Ik kan u daarom zeggen dat wij allen luisteren.

Nadat de man met de droevige ogen weer was gaan zitten, werd het doodstil in de kamer. Alle ogen richtten zich op Oom Eimerd die bedachtzaam aan zijn pijp trok en naar buiten keek.

Toen dat enige tijd geduurd had, draaide hij zich langzaam om en zei:

- Nu ge het zo vraagt, heb ik u inderdaad iets te vertellen. Ik heb altijd gemeend dat een mens moet denken om niet te veel te praten.

Ik heb mij echter vergist.

Een mens moet eerst de Zee zien.

Dan leert hij pas te zwijgen.