De Gids. Jaargang 115

[p. 228]

XXV
Jan Peters
Over vrije jeugdvorming

De in 1920 door de Regering ingestelde Centrale Jeugdraad publiceerde in 1922 een aantal stellingen waarvan er één luidde: ‘De Vrije Jeugdvorming is te beschouwen als een zelfstandige factor van opvoeding, beantwoordend aan bijzondere behoeften, inzonderheid der z.g. rijpere jeugd en in uitgangspunt verschillend van de opvoeding in de school. Deze vorming vult die der laatst genoemde organen van opvoeding aan.’

Het is duidelijk, dat het woord ‘Vrije’ hier betrekking heeft op het onverplichte en de vrijwillige deelneming en anderzijds op de verhouding tussen leiding en deelnemers.

Tevoren was in deze ‘stellingen’ reeds geschreven, dat ‘zij bedoelt opvoeding zowel van jongen als van meisje tot gemeenschapsmens, tot mensen die, overeenkomstig de in elke richting heersende levensidealen, hun taak in de samenleving, zowel in het gezin als daarbuiten, zullen volbrengen. Deze opvoeding kan echter alleen slagen, indien zij de ontwikkeling der individualiteit steunt en tevens bevordert. Daarom beoogt de Vrije Jeugdvorming niet minder de persoonlijkheid te vormen, vooral naar de zijde van het wilsleven, dus het karakter te vormen.

T.a.v. de karaktervorming nemen lichamelijke ontwikkeling en het bijbrengen van kennis of vaardigheid, hoezeer ook waardevol op zichzelf, de ondergeschikte plaats in van middelen tot doel.’

Het is, vooral bij het lezen van de laatste zin, opmerkenswaardig, dat de wetenschappelijke commissie uit deze Centrale Jeugdraad het begrip ‘all-round’-vorming nog niet hanteerde, waarbij toch de thans algemeen aanvaarde opvatting, dat bij een goede vorming van de jeugd sprake moet zijn van een alzidige vorming, van een bepaalde ontwikkeling getuigt.

De Statuten van de N.J.G. (Nederlandse Jeugd Gemeenschap) (1945) spreken dan ook van ‘de nauw samenhangende geestelijke, zedelijke, sociale en lichamelijke opvoeding van de jeugd buiten schoolverband.’

[p. 229]

Het wezen van de Jeugdbeweging

Jeugdbeweging wil zeggen, dat er sprake is bij (een deel van) de jeugd, van bewogenheid.

Het gaat hier om geestelijke of maatschappelijke bewogenheid en soms om beide.

De jeugdbeweging, zoals deze in het begin van deze eeuw in West-Europa ontstond, appelleerde vóór alles aan geestelijk-zedelijk normbesef bij de jeugd. Deze jeugd wilde, dikwijls tegenover de oudere generatie, haar eigen houding bepalen ten opzichte van het leven en de samenleving en de ‘geest van de tijd’. Komende uit het gezins- en schoolleven, zocht zij haar eigen plaats in de grote-mensen-gemeenschap. Deze jeugdbeweging was een oefenschool voor het grote leven en legde daardoor tegelijkertijd contact met de wereld. Het gezin was te ‘klein’, de school was te ‘schools’. Deze jeugd vocht voor een eigen levenshouding. Zij wilde zich niet zonder meer aanpassen bij het ontwikkelingsproces in de maatschappij, waar een onderwijssysteem dat op intellectuele vorming gericht was, de persoonlijkheidsvorming in de weg stond en de jacht naar materieel succes de gaven van geest en gemoed verdrong. Voor romantiek en schoonheid was geen plaats en de fantasie kon zich niet uiten. Daartegen rebelleerde de jeugd.

Men wilde andere menselijke verhoudingen, gedragen door eerbied voor de ander. In de jeugdbeweging kwam een geheel nieuw levensgevoel van een jonge generatie tot uitdrukking. Cultuur-historisch gezien kan men een duidelijk verband constateren met het democratiseringsproces, dat zich in West-Europa voltrok, vooral na de eerste wereldoorlog. De jeugdbeweging is een verschijnsel in de ontwikkeling naar meer democratische verhoudingen op vele gebieden in onze samenleving. Wel moet hierbij nog worden opgemerkt, dat de leeftijdsklasse van deze oorspronkelijke jeugdbewegers hoger lag dan de laatste jaren het geval is.

Jeugdbeweging - Jeugdorganisatie

De verdere voortgang van het jeugdwerk toont aan, dat men in alle kringen oog krijgt voor het ontstane ‘derde milieu’ in de opvoeding. De term ‘jeugdwerk’ heeft hier betrekking op de jeugd van 8 tot pl.m. 23 jaar, voor wat betreft de vorming en vrije tijdsbesteding. De vrijetijdsbesteding is in sommige gevallen doel op zichzelf, in andere gevallen middel tot doel.

[p. 230]

Behalve in school en huis voltrekt zich voor de jeugd een groot deel van haar vorming in dit derde milieu. De vrije tijd, mogelijk geworden door een steeds voortschrijdend proces van mechanisatie van de arbeid, is een zeer belangrijke factor, die de persoonlijkheid in haar groei tot volwassene bepaalt. De kerken, die in het verleden wel aan ‘jeugdzorg’ deden, besteedden steeds meer aandacht aan het werk der jeugdorganisaties. Aanvankelijk had dit werk het karakter van ‘het winnen der jongeren voor het Evangelie’ en de ‘bestrijding van de verkeerde invloeden van de straat’. Men moet hierbij bedenken, dat de sport nog slechts door zeer kleine groepen uit ons volk, nl. het beter gesitueerde deel, werd beoefend en geenszins een ‘massa-verschijnsel’ was.

In allerlei levensbeschouwelijke en maatschappelijke kringen werft men jeugd en jongeren in daarvoor speciaal opgerichte organisaties, die hun eigen ‘apparaat’ krijgen in de vorm van landelijke bureaux met vrijgestelde krachten. Plaatselijke groepen en afdelingen groeien tot landelijke verbanden. Speciale methodieken, ingedeeld naar geslacht, leeftijd, sociaal milieu worden ontworpen en ingevoerd. Geleidelijk verschuift het zwaartepunt naar een centrale, landelijke leiding. Over de gehele linie is een tendentie tot centralisatie merkbaar. Met deze verschuiving van het zwaartepunt gaat een uniformisering van werkwijze en program gepaard, die tot vormen worden waarvan de inhoud van het werk, te weten opvoeding uit hoofde van een bepaald beginsel, mogelijk wordt.

Ook daardoor wordt de verschijningsvorm van de verschillende jeugdorganisaties bij een overigens gelijk blijvend verschil in beginsel min of meer gelijk.

De grote richtingsgroepen worden overkoepeld door z.g. jeugdraden (R.K., Hervormde en Moderne), terwijl b.v. de onderscheiden padvindersorganisaties in een z.g. Padvindersraad en vrijwel alle groeperingen tenslotte in de Nederlandse Jeugdgemeenschap samenwerken.

Jeugdorganisatie - Jeugdzorg

Vooral na de laatste wereldoorlog zien we bovendien nog een ander verschijnsel. Men schept voor de jeugd die niet getrokken wordt door het werk van de jeugdorganisaties, speciale mogelijkheden voor vrijetijdsbesteding door het openstellen van z.g. clubhuizen. Dit werk vraagt minder persoonlijk initiatief en verantwoordelijkheid van de jeugdige deelnemers en vereist dus meer (deskundige) leiding en meer middelen. De z.g. massajeugd kan eenvoudig niet voldoen aan de ‘eisen’ die het jeugdwerk stelt.

[p. 231]

Mejuffrouw Jo Fokke, directrice van ‘Ons Huis’, staat echter op het standpunt, dat het met het a-sociaal zijn van deze jeugd nogal mee valt. Zij zegt: ‘massa-jeugd is niet zo abnormaal. Deze jongens en meisjes hebben sfeer nodig waar zij zich veilig voelen, waar ze over hun minderwaardigheidsgevoel heen kunnen komen. Daarom moeten we ze gemeenschapshuizen en speelruimten geven.’ ‘Ons Huis’ is er bovendien van overtuigd, dat dit werk slechts kan slagen, indien het in nauw overleg met het gezin gedaan wordt; vandaar dat in deze gemeenschapshuizen door zeer gedifferentieerd werk ook de ouders worden betrokken.

Ook andere groeperingen delen dit standpunt.

Wij zouden voorts nog op een ander aspect van de jeugdzorg moeten wijzen, nl. het vormingswerk voor meisjes uit fabrieken, ateliers e.d.

Dit vraagt echter een afzonderlijke behandeling. Het onlangs te 's-Hertogenbosch gehouden congres stelde vast wat er op dit terrein reeds in vrijwillige samenwerking tussen bedrijfsleven en jeugdorganisaties was bereikt, maar drong tevens aan op wettelijke voorzieningen op dit zo uitermate belangrijke gebied.

Coördinatie en Overheidshulp is nodig

De toenemende gecompliceerdheid van onze cultuur en de te verwachten wijzigingen in de structuur van onze samenleving maken, dat de verantwoordelijkheid van de gehele volksgemeenschap voor de jeugd in het totale verband van ons volkswelzijn buitengewoon groot moet worden geacht. De gewijzigde verhoudingen maken het onmogelijk, dat de algehele opvoeding uitsluitend in het gezin plaats vindt. De vragen van de normen (gezag - vrijheid), vragen van vrijetijdsbesteding e.d. zijn in deze wereld van genotzuchtig vermaak voor ouders dikwijls onoplosbaar. In de periode van overgang naar het volle leven (studie, beroepskeuze, opname in het arbeidsproces etc.) zijn de vragen zo veelomvattend, dat de ouders alleen, zonder hulp van jeugdleiders en deskundigen, het nauwelijks meer aan kunnen. Ondanks uitbreiding en groei van het jeugdwerk is het derde milieu nog zeer onvolkomen. Deelname en leiding van het jeugdwerk ligt nog teveel in de sfeer van de vrijblijvende liefhebberij.

Vóór alles is nodig, dat een goede en door de Overheid gesteunde leidersopleiding wordt geschapen. Hiermede is reeds een begin gemaakt.

Wij noemen in dit verband instituten als ‘Middeloo’, ‘Oolgaardt’, ‘Kerk en Wereld’, ‘Brienenoord’, Huize ‘Bergen’ en ‘Den Oldenhof’.

Een jeugdleidersdiploma moet door het Rijk worden erkend. Behalve

[p. 232]

praktijk in het werk zelf moeten onder meer vakken als paedagogiek, puberteitspsychologie, eenvoudige administratie, beginselen van het jeugdwerk, hygiëne, sociale economie, practische handvaardigheid, spel en sport, acteren (lekenspel), zang, muziek, practijk van kampwerk, beroepsoriëntering en kinderbescherming worden gedoceerd. De opleiding zal twee jaar moeten duren.

Ook aan de geestelijke vorming moet uiteraard aandacht worden besteed. De jeugdleiding moet kennis hebben van de grote geestelijke stromingen in ons volk, terwijl enig inzicht in maatschappelijk werk nodig is. De sociale positie van de bezoldigde jeugdleider moet (zoals die van de onderwijzer) wettelijk worden geregeld. Dan zal het mogelijk zijn, ook voor de vrijwillige en uit het jeugdwerk zelf voortkomende kaderleden goede trainingscursussen te organiseren.

Dan pas kan er sprake zijn van een ‘allround’-vorming van de jeugd en de jongeren. Dan zal de Vrije Jeugdvorming haar functie kunnen vervullen in het geheel van de volksopvoeding. Daarbij zal het jeugdwerk, dat van huis uit geestelijke en culturele inhoud heeft en vele elementen uit de sport mist, ook, neen juist, dit onderdeel van vorming en opvoeding doelbewust in haar werkingssfeer moeten betrekken, opdat het leven in de vrije jeugdgemeenschap tegemoet zal komen aan de behoefte aan daadkracht, schoonheid en samenwerking waardoor een boeiend geheel ontstaat als zinvolle vrijetijdsbesteding van een om nieuwe levenswaarden worstelende jonge generatie.

[p. *7]

Boven: Kinderspelen in het kamp.
Onder: Openluchttheater

[p. *8]

Gebrek aan muziekstandaards
Foto Arbeiderspers, Amsterdam

[p. *9]

Boven: Stadionspel te Amsterdam met 4000 deelnemers van de gezamenlijke Jongerenorganisaties (1948).
Onder: Ds Steenbeek begeleidt H.M. als Beschermvrouwe van het N.J.G. naar het spel dat door de Utrechtse jeugdgroepen wordt gespeeld