De Gids. Jaargang 115

[p. 358]

Emmy van Lokhorst
Toneelkroniek

Ter ere van het feit, dat Theo Frenkel veertig jaar aan het toneel is, werd hij op 18 April (de sterfdag van zijn beroemde grootmoeder, Theo Mann-Bouwmeester) in de Haagsche Comedie hartelijk gehuldigd. De jubilaris gaf een voortreffelijke uitbeelding van de luitenant-gouverneur in het Engelse stuk Zijne Excellentie, het knap geschreven spel van Dorothy en Campbell Christie, dat gebaseerd is op een ernstig en nog steeds zeer actueel conflict op sociaal gebied.

Op het eiland Salva (men behoeft slechts twee letters te veranderen om te begrijpen, welk Brits eiland is bedoeld) ontstaan botsingen tussen twee wereldbeschouwingen. De nieuwe gouverneur, George Harrison, is een vroegere dokwerker, die zich in de Labourpartij door zijn enthousiaste toewijding aan de verbetering van sociale toestanden, een plaats heeft veroverd. Hij verschijnt op het eiland in een gezagspositie, die hem terstond in moeilijkheden dreigt te brengen. Hij heeft een andere kijk op bepaalde problemen, (die de inwoners niet onder stoelen of banken schuiven), dan zijn voorgangers en ook dan de autoriteiten waarmee hij dient samen te werken.

Met zijn sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel voor sociale toestanden gaat hij er op los en moet tot zijn verbazing constateren, dat hij allerlei onheilen inplaats van verbeteringen tot stand brengt. Hij poogt bij de staking op de marinewerven de orde te herstellen, maar komt van kwaad tot erger, ziet zich gedwongen, ondanks zijn innerlijke tegenstand, de hulp van de troepen in te roepen en komt dus voor het échec van zijn eigen politiek te staan.

Als hij zich naar een bijeenkomst van de arbeiders begeeft, om te trachten, de stakers weer aan het werk te krijgen, wordt hij met stenen bekogeld. Een grappige inval weet hem dan echter de toestand te doen redden; hij slaagt erin het contact met de arbeiders tot stand te brengen en weet ze voor zich en zijn nieuwe inzichten te winnen.

Hoewel het stuk niet veel handeling geeft, is het levendig en geestig ge-

[p. 359]

schreven en vooral het derde bedrijf stijgt tot een zeer goed niveau, zodat de toeschouwers voortdurende geboeid blijven. Het werd uitnemend gespeeld, in de eerste plaats door de jubilaris, die met zijn sprankelende bonhommie terstond de afstand doet voelen tussen deze natuurlijke, oprechte man en de vormelijke, gereserveerde autoriteiten, die vergeefs trachten zijn hartelijke vitaliteit tegen te houden met allerlei voorschriften en formaliteiten.

De gaafheid van deze figuur wordt door de schrijvers ten volle belicht in de tedere gehechtheid van de gouverneur aan zijn dochter Peggy, die Heleen Pimentel met fijn gevoel, innig en bekoorlijk vertolkte. Ook de andere medewerkenden gaven onder regie van Cees Laseur hun beste krachten om Zijne Excellentie tot een doorslaand succes te maken.

Theo Frenkel, kleinzoon van onze grootste actrice, (die hij als jongen haar rollen moest overhoren), is in Amerika geboren, maar hij heeft zich in den Haag de positie van een geliefd acteur veroverd. In de Koninklijke Schouwburg zal zijn portret, geschilderd door Wim Schrofer, worden opgehangen, zoals wethouder van Zwijndrecht mededeelde. Met hartelijke ovaties is dit veertigjarig jubileum tenslotte beëindigd.

De Nederlandse Comedie heeft gemeend, L'Otage van Claudel ten tonele te moeten brengen (in de vertaling van Gabriël Smit). De franse dichter schreef dit stuk in 1911, als eerste van een trilogie, waarvan de andere delen, Le Pain dur, in 1918 en Le Père humilié, in 1928 tot stand kwamen. Het vorig jaar heeft het Théatre Hébertot uit Parijs hier een voorstelling gebracht van L'Annonce faite à Marie en het was toen reeds duidelijk, dat het werk van Claudel, hoezeer het ook uit de zuiverste geloofsovertuiging is geboren, ons niet meer vermag te ontroeren. Toch blijkt nu, dat de voorstelling van het franse gezelschap vorig jaar nog meer belangstelling kon wekken dan de Nederlandse Comedie met De Gijzelaar.

De jonge aristocrate Synge de Coufontaine, verloofd met haar neef, offert haar geluk op, ten einde Paus Pius VII uit diens gevangenschap tijdens het Napoleontisch keizerrijk te bevrijden; zij is gedwongen de prefect Turelure te huwen en zij offert onder invloed van haar biechtvader haar eigen geluk op aan een project, dat op hoger niveau wordt gesteld. Aan het slot tracht de neef van Synge wraak te nemen door de prefect te doden, maar hij treft ongelukkigerwijs Synge en doodt zichzelf.

Deze stof en vooral de wijze waarop Claudel er toneel-litteratuur van heeft gemaakt, staat te ver buiten onze tijd, om ook maar ergens dramatisch te kunnen ontroeren. Johan de Meester slaagde er althans niet in, zijn publiek

[p. 360]

te overtuigen, mede door het gerekte tempo en de melodramatiek, (vooral die van Synge's sterfbed), die hij meende te moeten verlenen aan dit werk. Het is een voorstelling geworden, die men slechts kan betreuren en het moet voor de vertolkers een zware beproeving zijn geweest hun regisseur in dezen te volgen. Laten wij hopen, dat de zo bekwame en moderne de Meester spoedig revanche zal nemen, en ons deze teleurstelling zal doen vergeten.

Comoedia bracht van de franse blijspel-auteur André Roussin het successtuk Bobosse, wat in de vertaling van Jan Teulings werd tot het huiselijke Bobbeltje. Roussin is ook de schrijver van talrijke andere stukken, die regelmatig in Parijs volle zalen trekken en waarvan er ook hier enige ten tonele zijn gebracht.

In dit blijspel heeft Roussin duidelijk in de knoop gezeten met zijn uiterst magere intrige en hij wist niet beter te doen, dan te gaan goochelen met werkelijkheid en toneel. De niets vermoedende toeschouwer laat zich plezierig amuseren door het eerste bedrijf, om dan in het tweede bedrijf te vernemen, dat het vorige maar ‘toneel’ voorstelde. Om dit duidelijk te maken, is het decor, dat heet gecopieerd te zijn naar de kamer van de ‘hoofdrolspeler’, die in het zogenaamde stuk een beroemd tekenaar is, ontdaan van de schetsen en tekeningen, die het atelier van ‘Tony’, sierden. Hier begint de toeschouwer wat wrevelig te worden. Bobbeltje-Tony schijnen twee personages, maar er zit niet genoeg vlees aan dit magere kluifje, om er iets levends van te maken. De auteur is het gaan zoeken in het kluchtige, hier en daar zelfs in het clowneske en hij durfde zich dit te veroorloven omdat hij zo'n gewiekste toneelrot is, dat hij elke situatie omdraait en dan nog eens ten binnenste buiten keert en op zijn kop zet, zodat men niet meer weet, wat er zich nu eigenlijk op de planken afspeelt.

Bobbeltje, de tekenaar, is verlaten door zijn beminde gade. Hij weigert, dit te geloven, daar hij er vast van overtuigd is, dat zij elkaar onomstotelijk liefhebben. Nu wil het lot, of liever Roussin, dat de acteur Tony als hij thuiskomt van de voorstelling als Bobbeltje, bemerkt, dat ook hij door zijn lieve jonge vrouw in de steek is gelaten.

Enige vrienden van het echtpaar, de dwaze oom Emile en het dienstmeisje zorgen voor de omlijsting van dit gegeven, dat eigenlijk een eenmansstuk is. De andere figuren zouden van dramatisch standpunt even goed gemist kunnen worden, zij doen niets af of toe aan het conflict van de hoofdpersoon, die zijn botte weigering om de tegenslag van het lot te erkennen ziet beloond met de terugkeer van de geliefde.

[p. 361]

Daarom zit de kern van het stuk in de lange droom-monoloog, waarin de limonade-Bobbeltje uitgroeit tot een wildeman die zijn vrouw vermoordt, vervolgens de Officier van Justitie desgelijks behandelt en dan op vrijspraak aandringt, omdat hij toch zo'n flinke kerel is. De rest van het blijspel is franje, soms aardige, soms lang-dradige.

Guus Hermus is Bobbeltje en hij heeft deze rol gespeeld met een zweet en tranen, een betere zaak waardig. Onderhoudend is hij zeker, maar het enige wat een dergelijke rol boven de middelmaat kan uitheffen, ontbrak toch: het moment van vereenzaming, van echte radeloosheid, van... ja, van tragiek. Het is een diepe waarheid, dat de grote clowns doen lachen, terwijl zij om mededogen vragen. En deze Bobbeltje is te vitaal, te dol, te druk, om één seconde te ontroeren.

Het stuk opent met de voeten van Guus Hermus, die loodrecht omhoog staan gestrekt. Hij kan zo aardig op zijn hoofd staan. Hij kan ook aanstekelijk gapen, en houdt daarbij zijn mond ongelofelijk lang wijd opengesperd. Hij is heus leuk. Maar Guus Hermus had van deze rol, - al geef ik geen dubbeltje voor het lege cameleontische gedraai van Monsieur Roussin, - iets onvergetelijks kunnen maken en dat heeft hij verzuimd. Waarom? Hij had het gekund, hij die Caligula speelde, en hoe!

Teulings heeft het stuk goed geregisseerd, en er waren enige ogenblikken van uitstekend spel. Steye van Brandenburg verraste met een gave natuurlijke vertolking van een der vrienden, waarbij men met een zucht van verademing opmerkte, dat de auteur ook eens even niet jongleerde met zijn figuren. Als altijd gaf John Soer persoonlijk spel te zien, nu in het rolletje van de agent, zeer goed van effect, knap vakwerk, waarnaar men steeds geboeid kijkt.