De Gids. Jaargang 114

[p. 154]

Een feest der letters:
Lettergieterj ‘Amsterdam’ 1851-1951

Helaas ontbrak het ons in het vorig nummer van ‘De Gids’ aan gelegenheid (en ook aan plaats) om stil te staan bij het 100-jarig bestaan van de ‘L.A.’, zoals de Lettergieterij ‘Amsterdam’ v/h N. Tetterode in vakkringen wordt genoemd. Dat wij aan deze gebeurtenis ook in ons blad aandacht willen schenken, heeft twee redenen:

Ten eerste, omdat een letterlievend blad gaarne getuigt van zijn liefde voor letters en dan vanzelfsprekend zich voegen wil bij het koor van stemmen, dat de Lettergieterij van ganser harte heeft gefeliciteerd met haar jubileum.

Wie het bedrijf van de L.A. wel eens heeft gezien, kan moeilijk anders dan grote bewondering hebben voor dit prachtige moderne bedrijf, dat door N. Tetterode op vrij bescheiden voet op 1 Juni 1851 begonnen, in honderd jaren is uitgegroeid tot een onderneming van brede internationale allure. Over deze ontwikkeling is een voortreffelijk boekje verschenen van de hand van Dr G.W. Ovink (Honderd jaren lettergieterij in Amsterdam, verschenen bij de L.A. en niet in de handel), dat cultuurhistorisch zeer de moeite waard is en door de uitnemende stijl uitermate boeit.

Doch niet de technische en economische prestatie is in de eerste plaats aanleiding ons mede te verheugen in het na 100 jaren bereikte resultaat; het gaat ons vooral om hetgeen de L.A. op esthetisch en typografisch gebied tot stand heeft gebracht. De Lettergieterij ‘Amsterdam’ immers heeft een enorme invloed uitgeoefend op de typografie in Nederland, haar aandeel in de vernieuwing der boekdrukkunst in ons land sedert het begin dezer eeuw is belangrijk geweest. Dit is in sterke mate te danken aan de samenwerking van de L.A. met de kunstenaar S.H. de Roos, een zeer begaafd en veelzijdig man. Geïnspireerd door de beweging, die in Engeland aan het einde der 19e eeuw onder invloed van William Morris was ontstaan, was de Roos een der eersten die zich weer ernstig rekenschap gaf van doel en wezen der dienende kunst, die zocht naar zuivere vormen, vrij van de gekunsteldheid en mooidoenerij, die in de 19e eeuw de typografie artistiek in het moeras hadden gebracht, en tevens ook naar vormen, die in overeenstemming waren met het practische doel, waaraan zij moesten voldoen.

Op Nieuwjaar 1912 verscheen de Roos' letter: de Hollandse Mediaeval, een ware sensatie in artistieke- en vakkringen in binnen- en buitenland, een letter van nobele eenvoud en van een karakter, dat typisch-hollands aandoet. Het verwondert ons dan ook niet dat thans, na 40 jaren, de Hollandse Mediaeval nog steeds een der meest gebruikte lettersoorten in Nederland is en ook in vele andere landen gaarne wordt toegepast.

In de daarop volgende jaren verscheen een reeks nieuwe lettertypen van De Roos: Ella, Erasmus, Meidoorn, Egmont, Libra en nu, zeer kort geleden, de ‘De Roos Romein’, zonder twijfel een der fraaiste creaties van deze ontwerper.

Hiernaast produceerde de L.A. nog vele andere interessante typen, die internationaal veel succes hadden. Het is niet te veel gezegd wanneer men vaststelt, dat de ‘Lettergieterij Amsterdam’ met veel begrip voor stijl, goede smaak en energie de zaak van het welverzorgde boek en het goede drukwerk heeft gediend en zodoende in belangrijke mate heeft bijgedragen tot de cultuur van onze tijd.

[p. 155]

Een tweede reden om dit jubileum te memoreren is het andere boek, dat de L.A. bij deze gelegenheid deed verschijnen. Wij bedoelen: De Letter als Kunstwerk, Beschouwingen en confrontaties met andere gelijktijdige kunstuitingen van de Romeinse tijd tot heden, door Dr G. Knuttel Wzn (eveneens niet in de handel, helaas!).

Dit boek doet in alle opzichten vorstelyk aan: als idee origineel en verrassend, naar inhoud hoogst interessant, boeiend en goedgeschreven, in typografisch opzicht een meesterwerk. Het is uitermate verhelderend voor ons begrip van de lettervorm en hoe deze samenhangt met de stijl der periode, waarin de letter ontstond, wanneer deze geplaatst wordt naast een afbeelding van een verwant voortbrengsel op het gebied van de architectuur, beeldhouwkunst of schilderkunst. Dat er overeenkomsten en verschillen moeten bestaan, ligt voor de hand, deze zó duidelijk vóór zich te zien, is fascinerend. En steeds ontdekt men weer nieuwe interessante details!

Het komt ons voor dat de auteur voortreffelijk geslaagd is in de uitwerking van de idee van dit boek, ook al zal de medewerking van Dr Ovink voor wat de geschiedenis der lettertypen betreft, niet onaanzienlijk zijn geweest. Wat voorts typografie en uitvoering van het boek betreft: het is alles een lust voor het oog. De nieuwe ‘De Roos Romein’, waaruit het boek is gezet, verleent het boek een bijzondere waardigheid en schoonheid; de reproducties zijn bijna zonder uitzondering onberispelijk gedrukt; het papier, juist even getint, is prachtig; formaat en band imponeren. Het is alleen jammer dat tengevolge van het gebruikte diepdrukprocédé sommige lettervoorbeelden te vet zijn geworden; dit blijkt o.m. duidelijk uit een vergelijking van een gezette tekstpagina en afb. 58a, die beide de ‘De Roos Romein’ weergeven. Doch belangrijk zijn zulke bijkomstigheden niet; de indruk van degeen, die dit boek gefascineerd heeft gelezen en bekeken, is ontegenzeglijk: dit werk is een zéér zeldzaam voorkomend voorbeeld van groot vakmanschap, voortreffelijke smaak en hoog geestelijk niveau.

Dit werk is het grootste compliment aan het prestatievermogen van de Lettergieterij ‘Amsterdam’ en een hoogtepunt in de huidige boekenproductie.

G.J.v.d.W.