De Gids. Jaargang 114

[p. 149]

C.J. Kelk
Elisabeth de Meyier
(Edmée Lemaires) 1899-1951

Een korte, slechts matig overtuigende schrijversloopbaan is Elisabeth de Meyier beschoren geweest: zo althans zag zij het zelf nog in de allerlaatste tijd van haar leven. Maar aan de oprechtheid van haar wezen en zelfs aan de mogelijkheden die ze als schrijfster bewees te bezitten, doet het niets af of haar lot in deze fortuinlijk was al dan niet. Er zijn er die een schitterende carrière maken en toch niemands liefde kunnen verwerven. El. de Meyier bezat de gave van de vriendschap en de hartelijke genegenheid, die ze schonk en opwekte. Zij illustreerde zekere kanten van haar wezen met een paar boeken, een verhaal of wat. Zij oefende haar verbeeldingskracht in schrijven voor de jeugd en scheen daarin niet zonder succes te zullen blijven. Maar zij had altijd veel meer over voor de mensen in haar omgeving, in de eerste en tweede plaats haar kinderen en haar vrienden, dan dat ze zich hooghartig en krampachtig opsloot in een werkcel. Onder haar leven heeft haar schrijven geleden, maar toch ook uit haar leven sproot directer dan bij velen haar schrijven voort. Zij was nu eenmaal in een tamelijk hachelijke positie geplaatst om, zonder krachtige steun van anderen, zich met haar gezin door de wereld te slaan. En ze maakte het zich daarbij niet gemakkelijk, omdat haar leven ondenkbaar was zonder een voortdurende soms komische, ook wel tragische behoefte aan zelfontleding, zelf-rechtvaardiging, en daarnaast een brandende interesse in de doeningen en overwegingen, de eigenaardigheden en trekken van anderen, om niet te zeggen van allen, die maar binnen haar gezichtskring vielen. Men zou kunnen zeggen, dat de meeste romans door haar doorleefd werden, in zichzelf en met anderen mee, in een humoristische mengeling van geamuseerd medelijden en door zachtmoedigheid getemperde spotiust. Ook haar eigen situatie, hoe onbevredigend vaak ook, dikwijls door haar burleske klachten tot farce geworden, viel eigenlijk niet helemaal buiten haar stijl, die uitging naar een soort van absurd optimisme of, zo men het omdraaien wil, neigde naar een kluchtige melancholie.

[p. 150]

Rumoerig, beweeglijk en niet zonder opstandigheid immers verliep heel haar bestaan. Zonder kritiek op de eigen jeugd in Indië was ze ook later niet, aangezien haar kritiek nimmer verstomde. Op 25 Augustus 1899 in Meester Cornelis geboren, als dochter van een veelgezocht arts, kwam ze naderhand in Holland medicijnen studeren. Maar het bloed liet ze kruipen waar het wilde, ze koos de letteren en deed een poging de M.O. acte te behalen. Waarschijnlijk geen heil voor zich ziende in een leraressenbetrekking verkoos zij het naar Parijs te gaan, waar meer te beleven viel dan voor een klas. Zij werkte er aan de Kamer van Koophandel, aan de Nederlandse Ambassade en naderhand in de industrie. Daar was het, dat ze er plezier in kreeg stukjes voor kinderen in het Handelsblad en in enkele jeugdtijdschriftjes te gaan schrijven.

Ze kwam in 1928 weer in Holland wonen, waar ze het volgend jaar trouwde met de dirigent Frits Schuurman. Zij kreeg drie kinderen, met wie ze, in 1937, naar Zuid-Frankrijk trok, waar zij na de ontbinding van haar huwelijk bleef vertoeven totdat de oorlog uitbrak. Geïnspireerd door haar verblijf aan de veelgeliefde Côte, vertoonde haar eerste boek Vreemdelingen die afreizen, van 1939, iets van de sfeer van dat land. Het trok weinig aandacht, ofschoon het opvallend goed geschreven was, met een opmerkelijk vermogen sfeer op te roepen door sobere middelen. Het zal er wel aan hebben gelegen, dat het verhaal zelf niet voldoende overtuigt. Nog onervaren had de schrijfster de moeilijkheid overschat van een roman in Frankrijk te laten spelen onder Franse mensen. Een lezer wordt slechts bij uitzondering gepakt door een geschiedenis van personen, die zich in zijn bewustzijn niet als verwant kunnen hechten.

Een tweede boek, enige jaren later, zou zeker meer en meer terecht de aandacht hebben getrokken, als niet toen reeds de oorlog en de bezetting een feit waren geworden en gedachtenuitwisseling in de pers korte tijd later onmogelijk hadden gemaakt. Ik doel op wat ik als haar beste werk beschouw: Rendez-vous van Schijngestalten, waarin ze veel duidelijker dan in haar eerste werk iets te kennen gaf van de scepsis die haar bezielde ten aanzien van het menselijk leven. Een schijngestalte, roept ze ons toe, zijn wij toch allen. Wij vertonen ons op elke plek in telkens andere gedaante en weten niet wat of wie we eigenlijk zijn. Dat is geloof ik de hoofdtrek van wat Elisabeth de Meyier ooit te verstaan heeft willen geven. Deze instelling op zichzelf en op haar omgeving, is het, waardoor zij zulk een grote lankmoedigheid, ondanks haar felheid en hartstochtelijk oordeel, in acht nemen kon ten aanzien van de verschillende geaardheid der mensen met wie ze in aanraking kwam. Ze was eensdeels sceptisch, andersdeels be-

[p. 151]

reidwillig tegemoetkomend aan de behoeften van anderen. Ze was, vooral als ze zich gewond voelde, tomeloos heftig, maar tegelijk naar de rede vergevensgezind. Vertoonde ze opvallend veel souplesse in het algemeen, in bepaalde gevallen konden haar gedragingen lijnrecht tegen de redelijkheid indruisen. Doch bepalen we ons een ogenblik tot de roman, die helaas gebleven is het enige werk, dat haar als schrijfster min of meer voldoende representeert. Het is een soort familieroman, met als middelpunt het Gelderse buiten ‘de Houthoeve’ van de Van Koetsvelds. De dochter Mathilde trouwt met een slappe jonker; van het buiten moet weldra een familiepension worden gemaakt, omdat er geen geld meer is om het op andere wijze te blijven bewonen. De kinderen van Mathilde, Paulientje en Ernst, schijnen voorgoed een heel andere wereld te zullen toebehoren dan waaruit ze gesproten zijn. Maar ‘de Houthoeve’ met den aankleve van dien: een traditionele neerslachtigheid, wispelturigheid en levensonvrede, gelijk Ernst en Paulientje die, in weerwil van alle reactionnaire bedoelingen, ieder op hun wijze te aanschouwen geven, blijkt taai genoeg. In welk licht wij het boek, dat enige zeer mooie gedeelten bevat, ook willen zien, duidelijk stuwt er El. de Meyiers overtuiging uit naar voren, dat de bourgeoisie nog slechts door drogredenen haar bestaanbaarheid bepleiten kan en dat haar niets anders overblijft dan vertrouwen stellen in de krachten, die van onderen op, uit de klasse der werkers naar de eenvoudige wet van ‘survival of the fittest’ kenbaar worden. Deze opvatting, die zich dus, bij alle individuele levensbeschouwing der schrijfster, volkomen gedraagt naar wat de wereld nu eenmaal sinds tientallen jaren heeft te aanschouwen gegeven, wordt in de roman op tamelijk vanzelfsprekende wijze vertegenwoordigd door de halfbroer Albert, een zoon van de jonker, buiten echt geboren, die als jong arbeider naderhand aanraking zoekt met zijn verwanten, wier wankelmoedigheid armelijk afsteekt bij zijn natuurlijke, vooruitstrevende levenshouding. Deze gestalte hoe onopvallend en bescheiden ook, werd door de schrijfster met kennelijke bedoelingen geplaatst in het licht van een tintelend optimisme.

Opvallend goed geschreven noemde ik haar werk. Ik bedoelde daarmee niet te zeggen, dat het haar nu ook maar meteen gelukt is twee meesterlijke boeken te schrijven; dat zeker niet. Met sobere woorden, sterk en plastisch, enkele personen uit de lijst te doen springen van het verhaal als levende onvergetelijke mensen, die iets aan het leven van de lezer toevoegen en voor hem onontbeerlijk zijn, het is misschien de hoogste eis der vertelkunst, waaraan in Nederland nog hoogst zelden volledig werd voldaan, en ook El. de Meyier heeft er wel naar getracht maar er evenmin aan

[p. 152]

kunnen voldoen als de anderen. Maar de intelligentie van haar schrijfwijze in de beste gedeelten van haar werk verraadt, dat zij onwankelbaar dat ideaal zich voor ogen hield. De natuurlijke toon, tintelend van humor, waarin als vanzelf alles zichtbaar wordt en naspeurlijk, doorschijnend en overgoten van licht, zoals de oude Franse schrijfster Colette die verstaat te schrijven, dat is het voorbeeld geweest, veelszins, van El. de Meyier, die zich Edmée Lemaires noemde, om zich van haar familielid Fenna de Meyier duidelijk te onderscheiden. Colette is dan ook de enige auteur geweest, die zij eenmaal verlangde te bezoeken. Ze miste daartoe op het laatste ogenblik echter het zelfvertrouwen, waarschijnlijk naar haar aard overwegende, dat zij de oude vrouw niets te geven had en zij gaf nu eenmaal liever dan dat zij ontving. Kenschetsend is echter wel misschien, dat zij haar tweede en beste boek opdroeg aan Walter Brandligt, in wiens onberedeneerde levensliefde zij iets verwants moet hebben herkend.

Na het uitbreken van de oorlog was zij voor de opvoeding der kinderen in Bilthoven gaan wonen, later weer in Amsterdam. In die uiterst moeilijke oorlogsjaren kwam zij niet of nauwelijks tot werken. Pas toen het gezin haar minder opvroeg, leefde haar werklust op en schreef zij het bekroonde kinderboek Jonas ziet sterretjes en verscheidene toneelstukken voor kinderen, waarvan de reeds tot plan gerijpte opvoering telkens onverwacht belemmering ondervond. Maar tevens ving zij een roman aan uit het oude Byzantium, waarvan slechts enkele hoofdstukken voltooid werden. Of haar iets dergelijks veelomvattends gelukt zou zijn? De opzet echter op zich zelf bewees zeker levensoptimisme, weinig geschokt door de verraderlijke ziekte die haar reeds jaren te voren schijnt te hebben bekropen.

Des te indrukwekkender is daarom haar einde geweest. Gegrepen door de wreedste kwaal, waaraan ontkomen niet mogelijk was, heeft ze rustig en evenwichtig haar heengaan voorbereid. Uitterend naar het lichaam, maar zonder haar opgewektheid te kunnen prijsgeven, vervuld van gedachten aan anderen, tevreden en overtuigd, heeft zij bij goede vrienden in Haarlem haar laatste maanden in afwachting doorgebracht, alleen maar hopend niet al te lang tot last te zullen zijn. Zij heeft daardoor de herinnering die haar vrienden aan haar bewaren, bizondere glans verleend. Zij ging ons voor en wij zouden mogen hopen eenmaal even moeiteloos haar te volgen.