De Gids. Jaargang 114

[p. 457]

Emmy van Lokhorst
Toneelkroniek

Christopher Fry, van wie wij kort geleden bij de Haagsche Comedie een voortreffelijke voorstelling mochten zien van Venus Bespied, heeft aan dit aan de herfst gewijde stuk, een ‘lentelijke comedie’ doen voorafgaan, The Lady's not for Burning. In de vertaling van Michel van der Plas werd de titel van deze comedie: ‘Gelieve de dame niet te verbranden’ en het stuk werd door het Amsterdams Toneelgezelschap ten doop gehouden. Het is jammer, dat men in ons land het nieuwere stuk eerst heeft gezien, terwijl het oudere reeds lang op vertonen wachtte. Na het verrassende van de eerste kennismaking met de dichter Fry in den Haag, zagen wij nu dit ‘voorjaarsstuk’, dat in het buitenland reeds grote faam veroverde, in een bezetting, die aan de hooggestemde verwachtingen helaas niet kon voldoen.

Vooropgesteld dient te worden, dat ‘The Lady's not for Burning’ voor degeen, die het stuk niet tevoren heeft gelezen, niet gemakkelijk te volgen is. De grillige, dichterlijke vondsten van Fry, die in Venus Bespied tot een meeslepende vervoering stemden, zijn in dit voorjaarsstuk soms nog wat hoekig en onrijp; de toneelsituatie is bizar en de wendingen en sprongen van Fry's stoutmoedige geest vergen een ‘begaafde’ toeschouwer en toehoorder.

Thomas Mendip, een afgedankte soldaat, kan zich met de bestaande wereldorde niet verenigen en meldt zich bij de burgemeester van een kleine plaats in het middeleeuwse Engeland, om zich van gefingeerde misdaden te beschuldigen en voor zich de strop te eisen. Tezelfder tijd maakt de gemeente jacht op een jonge vrouw, die van hekserij wordt verdacht; zij zoekt bij de burgemeester bescherming voor de brandstapel. Thomas, die zich innerlijk had ‘ingebakerd voor de eeuwigheid’, moet zijn rebellie tegen de schepping, waarin hij slechts zinloosheid meende te kunnen ontdekken, opgeven voor de liefde, die hem dwingt te berusten in een donkere wereld, voor een ‘golf van licht van een meter zestig hoog’.

[p. 458]

Een stuk van Fry op te voeren is geen geringe taak, er is een nieuwe speeltrant voor geboden, die de meesterlijke auteur de ruimte geeft, zijn poëzie tot on werkelijke werkelijkheid om te zetten. Cruys Voorbergh, die de regie op zich had genomen, stond voor een zware taak, daar The Lady in de eerste plaats van deze nieuwe speeltrant afhankelijk is en het slagen van de opvoering samenhangt met de keuze der vertolkers. Deze keuze was niet gelukkig. Elise Hoomans, de begaafde actrice, die met haar stem zo veel kan bereiken, was voor de rol van Janet, de ‘golf van licht van een meter zestig hoog’, geheel ongeschikt. Het vederlichte, speelse, flonkerende van dit Ariël-achtige figuurtje kwam nergens op het niveau, dat werd vereist, om Fry te begrijpen. Johan Schmitz gaf de soldaat Thomas met begrip; zijn dictie en ironie waren goed, maar toch ontbrak het hemelbestormende, waarin Fry deze prachtige figuur heeft gedrenkt.

Het heeft geen zin, de verschillende tekortkomingen der vertolking in detail aan te tonen. Op zichzelf waren er mooie toneelfiguren, in de eerste plaats Cruys Voorbergh als de kapelaan, dan Hetty Beck als de zuster van de burgemeester en Huf als de magistraat. Maar alles was afgestemd op het concrete, er werd teveel geacteerd en de sfeer, waarin dit spel-van-de-lente als in een voorjaarsnevel zijn poëtische gestalte had moeten tonen, ontbrak. Men moet toegeven, dat Michel van der Plas bij de vertaling voor schier onoverkomelijk moeilijkheden stond, daar dit stuk met zijn staccato dialoog in het Engels een klankrijkdom bezit, die in onze taal bijna niet is weer te geven; toch bleef de vertaling onbevredigend en hinderden hier en daar uitdrukkingen, (zoals ‘toffe jongens’), waardoor het brillante, aristocratische van Fry's poëzie soms teloorging.

Tot slot van dit seizoen bracht de Nederlandse Comedie onder regie van Johan de Meester het Engelse blijspel Kapitein Carvallo, van Denis Cannan, dat in Londen volle zalen heeft getrokken. Het stuk speelt op de Balkan tijdens een oorlog, waarbij twee partisanen opdracht krijgen, een vijandelijk officier en diens oppasser, die bij boeren zijn ingekwartierd, uit de weg te ruimen. De officier heeft zich echter bij de partisanen en vooral bij de boerin een ‘goede pers’ veroverd, zodat de opdracht slechts in schijn wordt uitgevoerd. De schuur, waarin de vijand is ingekwartierd, wordt opgeblazen, terwijl de officier en zijn oppasser aangenaam door de boerin en haar dienstmeisje worden beziggehouden.

Shaw heeft met Balkan-oorlogen de spot gedreven en ook Denis Cannan neemt deze oorlogs-situaties niet au sérieux. De bedoeling is, dat wij om dit ‘luchtige’ geval lachen en dat doen wij ook wel, zij het dan met een

[p. 459]

wrange nasmaak. Het stuk is niet zo belangrijk, maar toch was de voorstelling weer een bewijs, wat regie en vakmanschap vermag. De rol van de boerin werd door Mimi Boesnach met fijne trekjes voorzichtig opgebouwd tot een waarlijk aandoenlijke vrouwenfiguur. Han Bentz van den Berg gaf de officier een charme, die van bijzonder gehalte bleek. Ton Lutz zette een ‘der Weltabhanden-gekommen’ professor op de planken, met dat flegma en die ontwapenende ironie, die hem zo goed afgaan. Ook Fiolet, Fons Rademakers en La Chapelle werkten mee, om van het vrij onbetekenende stuk een boeiende voorstelling te geven.

Het afgelopen seizoen hebben verschillende gezelschappen belangrijke stukken gebracht. De Nederlandse Comedie heeft onder regie van Johan de Meester de voorstelling van Shakespeare's Leer om Leer tot een zeer artistieke gebeurtenis gemaakt. Van hetzelfde gezelschap zag men Vreemd Tussenspel van O'Neill in een voortreffelijke opvoering.

De Haagsche Comedie bracht met Venus Bespied een toneel-evenement, waardoor men in ons land de nieuwe Engelse toneelschrijver Fry leerde kennen in een uitnemende vertolking onder regie van Laseur. De grote Russische regisseur Sjarof leidde voor dit gezelschap de voorstelling van Gogol's Revisor tot een brillant succes.

Eveneens onder regie van Sjarof bracht Comedia het melancholische indringende Oom Wanja van Tsjechof ten tonele, een stuk, dat zijn betekenis aan de Russische sfeer ontleent. Comedia gaf onder regie van Jan Teulings een sterk-gespeelde opvoering van Sartre's Eerbiedige Lichtekooi. De eerste Nederlandse vertolking van Camus' Caligula, geregisseerd door Cor Hermus, werd een grote creatie van Guus Hermus.

Het Amsterdams Toneelgezelschap had geen gelukkig seizoen, ofschoon men voorstellingen bracht van Strindberg's Totentanz, van Shakespeare's De getemde Feeks en van Emlyn Williams Het Dubbelleven van Sir William. Bij dit gezelschap herdacht Jo Sternheim zijn veertigjarige toneelloopbaan in Noach van de Franse schrijver Obey. De opvoering van Weisenborn's Uilenspiegel onder regie van Kees van Iersel gaf Ben Groenier gelegenheid, een rol te creëren die hem uitnemend lag.

Van het Rotterdams Toneelgezelschap werd de voorstelling van Molière's De Vrek belangrijk door de treffende vertolking van Ko Arnoldi als Harpagon. Het stuk van Brecht, Moeder Courage en haar Kinderen, stelde helaas teleur.

Het toneeljubileum van Cor Ruys werd gevierd met de opvoering van De familie Gregory, bij welk feest duidelijk bleek, hoe deze kunstenaar een

[p. 460]

geheel aparte plaats in de toneelwereld inneemt. Het Vrije Toneel bracht verder het blijspel van de marine Meeuwen boven Sorrento, door Hugh Hastings, dat met groot succes overal werd vertoond.

Van het luchtiger genre zagen wij van de Nederlandse Comedie twee charmante blijspelen; Nina van Roussin en Leocadia van Anouilh, beide spiritueel gespeeld. De Haagsche Comedie deed ons een goedverzorgde voorstelling zien van Wilde's De ernst van Ernst en ter nagedachtenis van Shaw een uitmuntende opvoering van Mevrouw Warren's Bedrijf, met Fie Carelsen in de titelrol.

Het Nederlands Volkstoneel bracht van Hans Tiemeyer Nieuw Land, een geslaagd Nederlands stuk, dat goed gespeeld werd. Het jonge gezelschap ‘Puck’ gaf belangwekkende voorstellingen van Gevecht met de Zoon, door Cas Baas, Joseph in Dothan van Vondel en De gekroonde Leersse van Michiel de Swaens.

Buitenlandse gezelschappen hebben ons dit jaar weinig nieuws gebracht. Het Théâtre del'Atelier vertoonde Le Bal des Voleurs van Anouilh, onder regie van André Barsacq, een ‘comédie-ballet’, in een flonkerende operettestijl. Het Théâtre Hébertot stelde met de opvoering van Claudel's L'Annonce faite à Marie teleur.

The Old Vic vertoonde als posthume hulde aan Shaw diens Captain Brassbound's Conversion, met de figuur van Lady Cecily, die alle mannen de baas is, in een romantische stijl, met toewijding gespeeld.

De Comédie Francaise schonkeen onovertroffen voorstelling van Molière's Tartuffe en diens Médecin malgré lui, en een schitterende opvoering van Beaumarchais' Le Mariage de Figaro, een waar festijn van Franse toneelkunst onder leiding van Jean Meyer.