De Gids. Jaargang 114

[p. 391]

Kort commentaar

Afkaptekens

Een klacht over het stelselmatig gebruik van afkaptekens ('n voor een, 't voor het enz.) die ik mij in het Februari-nummer van dezen jaargang naar aanleiding van een artikel in het Encyclopaedisch Handboek van het Moderne Denken had veroorloofd te uiten, heeft den heer J.A. Meijers aanleiding gegeven, mij in De Groene van 14 April aan de kaak te stellen als slachtoffer van wat hij, om beleefd te blijven, een hardnekkig misverstand wil noemen. Zijn betoog heeft mij er allerminst van kunnen overtuigen, dat ik dit inderdaad ben. Natuurlijk kan men afspreken, ‘een’ en ‘het’, waar zij onbeklemtoond voorkomen, als 'n en 't te noteren, z'n te schrijven voor ‘zijn’ en 'r of d'r voor ‘haar’. Op zulk een conventie is dan echter de onderscheiding juist-onjuist of waar-onwaar niet van toepassing; men kan alleen vragen, of zij al dan niet doelmatig is en of zij een bevredigend schriftbeeld oplevert. Nu heb ik van die doelmatigheid nog nooit iets gemerkt en wat het uiterlijk aangaat, heb ik gezegd, dat het mij hinderde. De heer Meijers ziet hierin ‘niets anders dan een gevoelsreactie, waar geen verstandelijke overweging aan te pas is gekomen’. Daar heeft hij niet geheel ongelijk in: ik heb mijn gevoel laten spreken en dat zei, dat afkaptekens, stelselmatig gebruikt (en vooral in een wetenschappelijk artikel), lelijk staan en dat ze kwalijk naar doctrinaire stokpaardjes rieken. En mijn verstand deed mij geen overwegingen aan de hand om die gevoelsreactie te onderdrukken of te corrigeren. Van een misverstand waarvan ik het slacht offer zou zijn, kan hier moeilijk gesproken worden.

De heer Meijers noemt het verder rondweg dwaas, dat ik een zekere correlatie tussen afkapmanie en katholiciteit meende te hebben opgemerkt en hij weerlegt die mening met tegenvoorbeelden. Die zouden natuurlijk heel overtuigend werken, wanneer ik had beweerd: a) alle katholieken kappen af; b) slechts katholieken kappen af. Maar zij deren mij weinig, zolang ik alleen maar zeg, dat, voorzover mijn ervaring reikt (dat betekende natuurlijk het ‘schijnt te bestaan’) die correlatie inderdaad aanwezig is. Ik heb jaren geleden (Jaargang 103, 1939, 1251) hier als bedenkelijk symptoom al eens de excessen aangewezen die op het stuk van afkapping plachten voor te komen in het maandblad Het Schoolbestuur, officieel orgaan van het R.K. Centraal Bureau voor Onderwijs en Opvoeding, waarin geregeld een medewerker aan het woord was, die dingen schreef als ‘geef 'r 'ns 'n stoel’ en ‘denk 'k’. Dat was slechts een ervaring uit vele, die ik hier slechts wil aanvullen met het geval van een jongen die een R.K. Kweekschool voor Onderwijzers doorlopen had en daar geleerd bleek te hebben, dat men, om toch maar vooral natuurlijk te blijven, niet ‘dat hij’ moest schrijven, maar ‘dattie’ (geen zaak van afkapping, maar toch wel nauw er mee verwant).

Natuurlijk bestaat de mogelijkheid, dat bij statistisch onderzoek zou blijken, dat mijn

[p. 392]

globale indruk onjuist is en dat het afkapeuvel over alle confessies gelijkmatig verdeeld is. In dat geval zal ik mij haasten, mijn leedwezen te betuigen over een valse aantijging van het R.K. volksdeel.

E.J.D.

Uitgeversdiensten

Voor- noch tegenstanders van het werk van de Vlaamse auteur Gerard Walschap zullen de waarde daarvan willen betwisten en menigeen zal dan ook met belangstelling uitzien naar het nieuwe boek van deze schrijver, Zuster Virgilia. Wanneer de uitgever van dit werk, P. Vink te Antwerpen, ons een opstel over Zuster Virgilia zendt en ons verzoekt dit in De Gids op te nemen, moeten wij echter pertinent weigeren op dit verzoek in te gaan. Niet alleen omdat wij niets ervoor voelen als reclame-orgaan van de een of andere uitgeverij op te treden, maar ook omdat het bewuste opstel zulk een onsmakelijke ophemelarij vormt, dat men zich eenvoudig geneert wanneer men bedenkt hoe de schrijver Walschap zich wel gevoeld moet hebben, toen hij dit stuk onder ogen kreeg. Een enkel voorbeeld:

‘Walschap is uit de schaduw getreden. Hij steeg naar de toppen. Niemand minder dan Dr P.H. Ritter Jr ziet op dit ogenblik reeds in Walschap een waardig kandidaat voor de Nobelprijs. Vlaanderen en Nederland moeten de handen in elkander slaan om aan de schrijver van Zuster Virgilia de internationale erkenning te bezorgen, waarop hij recht heeft.’

En het slot van het opstel luidt:

‘Aldus betuigt iedere kunstminnaar uit Noord en Zuid in de stilte van de huiskring zijn sympathie aan een auteur, die zich zelf trouw bleef, er door leed, niettemin zonder rusten schoonheid schiep, en nu in de schoot van het eigen volk er de beloning voor ontvangt in afwachting dat het buitenland hem de bekroning schenkt, waarvoor geen schrijver, hij hete Gide, Eliott of d'Annunzio, onverschillig bleef.’

Met zeldzame impertinentie wordt hier dus getracht - want daar komt het tenslotte op neer - een buitenlandse culturele commissie voor het wagentje van een Vlaams-Nederlandse handelszaak te spannen. Bovendien worden de gepropageerde auteur gevoelens toegeschreven, die ieder verstandig en niet al te onbescheiden mens zich wel wachten zal in het openbaar uit te spreken - laat staan daartoe derden in de gelegenheid te stellen.

Overigens is dit niet de eerste blunder die de Uitgeverij P. Vink tegenover Walschap begaan heeft. Onlangs werd ter gelegenheid van de verschijning van Zuster Virgilia in de Vlaamse Club te Brussel een persbijeenkomst gehouden. Voordat Walschap enkele fragmenten uit het werk las, werd door een adviseur van de uitgeverij de inhoud ervan weergegeven. Pijnlijker gebeurtenis hebben we zelden meegemaakt: niet alleen stelde de man in zijn eindeloze verhaal het werk voor als het vervelendste boek dat ooit werd geschreven, maar ook trok hij de bedoelingen van de auteur volkomen scheef, zodat deze niet wist waar hij kijken moest en zich na afloop haastte nog iets van de vele onjuistheden recht te zetten.

Het is goed dat een uitgever met zoveel mogelijk geestdrift propaganda maakt voor zijn auteurs, maar door overdrijving, smakeloosheid, onwaarachtigheid en ondeskundigheid wordt doorgaans het tegengestelde van het beoogde effect bereikt.

J.R.

[p. 393]

Ziek

De kuisheidsbevlieging van de Nederlandse autoriteiten begint langzamerhand het karakter van een slepende ziekte aan te nemen. Thans werd weer een Utrechts boekverkoper lastig gevallen, die gesommeerd werd een werkje over Goya te verwijderen, op het omslag waarvan de ‘Ontklede Maya’ is afgebeeld. Dat hier ‘something rotten’ is, beseft men pas goed wanneer men ziet hoe terzelfder tijd pornografische plaatjes vervaardigd worden, die in het buitenland de aantrekkelijkheid van de badplaats Scheveningen aan moeten tonen. Een dier merkwaardige consequenties, die tot dusverre typerend voor de fascistisch bestuurde staten genoemd konden worden.

J.R.

Reisbeurzen

Er is in de dagbladpers ruimschoots commentaar geleverd op het welen niet toekennen van een reisbeurs aan G.K. van het Reve. Het zal niet nodig zijn deze geschiedenis hier nog eens uitvoerig op te halen. Mijn bedoeling is slechts een paar conclusies uit het gebeurde te trekken.

Ten eerste zou ik het gewenst vinden dat de Vereniging van Letterkundigen aan haar leden adviseerde niet meer in jury's plaats te nemen die alleen het recht hebben een ‘voordracht’ op te maken en het uiteindelijk oordeel over moeten laten aan volstrekt onbevoegden.

Ten tweede zou ik het juist achten wanneer de toekenning van een reisbeurs niet meer afhankelijk werd gesteld van een in te zenden novelle. Door deze regeling te handhaven verplicht men auteurs, die voor een reisbeurs in aanmerking wensen te komen, tot het schrijven van iets dat zij nergens kunnen publiceren. Een novelle van de omvang zoals deze door de laatste prijsvragen werd gevraagd, is zo goedalsniet bijeen uitgever onder te brengen - ook al door de geringe belangstelling in ons land voor novellen - en is door zijn betrekkelijk grote lengte practisch onmogelijk om in een literair tijdschrift te plaatsen. Tien tegen een blijft een auteur met zijn novelle, die hij voor een dergelijke prijsvraag heeft geschreven, in portefeuille zitten. Een dergelijke toestand moet men niet door aanlokkelijke reisbeurzen aanmoedigen.

Een betere oplossing zou m.i. zijn wanneer een jury met een onbeperkte volmacht het gehele oeuvre van een auteur in aanmerking neemt en hem op grond daarvan al of niet een reisbeurs toekent. Dat daardoor de anonymiteit wordt opgeheven, acht ik op zichzelf geen bezwaar. Het moet mogelijk zijn een jury te vormen die onbevooroordeeld te werk gaat.

Tenslotte zou ik nog in het algemeen de opmerking willen maken dat het natuurlijk alle lof verdient wanneer het Departement van O.K. en W. deliteratuur enigermate wil subsidiëren. Maar dat aan de wijze waarop zij dat tot dusver heeft gedaan een bittere nasmaak zit, die die subsidiëring nu al bijna onverteerbaar maakt. Zo doorgaande zou het Departement er alleen maar meer schrijvers toe kunnen brengen om als G.K. van het Reve het ‘locaal bargoens’ te vermijden. En dit lijkt mij in zijn uiterste consequentie wel erg spijtig voor de officiële instanties. Want wat zou er dan nog voor hen overblijven om hun veto over uit tespreken?

F.L.