De Gids. Jaargang 114

[p. 309]

C.D.J. Brandt
Een moord en nog wat

De belangrijkste gebeurtenis van de afgelopen maand is ongetwijfeld de vermoording van de eerste minister van Perzië, Razmara, geweest. Wel werd de dader geïdentificeerd als behorende tot de Feidajah, een orthodox religieuze groep, en wekte het dus de indruk, alsof deze moord niet rechtstreeks in verband stond met de internationale politiek, maar mij dunkt, dat zowel de voorgeschiedenis van deze aanslag als de gebeurtenissen, welke er op zijn gevolgd, geen twijfel overlaten, dat dit maar schijn is geweest.

Die voorgeschiedenis begint in Juni van het vorig jaar, toen Razmara, tot dan chef van de Perzische generale staf en een vriend van de jonge sjah, tot premier werd benoemd. Al heel spoedig hierna werd deze nl. aangeklampt door de Sowjetambassadeur in Teheran, Sadsjikof, die hem op de gebruikelijke voorzichtige diplomatieke manier het volgende onder het oog bracht:

1. De Sowjet-Unie kan niet langer over het hoofd zien, dat Perzië medeplichtig is aan de Anglo-Amerikaanse ophitsing tot oorlog, gezien het feit, dat het de Westerse imperialisten van olie voorziet.

2. De Sowjet-Unie heeft geen vijandige bedoelingen tegenover Perzië, maar wanneer de regering in Teheran zou doorgaan met de vijanden van de Sowjet-Unie te helpen, zou Moskou zich genoodzaakt zien zijn politiek van goede nabuurschap te laten varen en ‘passende maatregelen te nemen.

3. De Sowjet-Unie is zich zeer wel bewust van de moeilijke economische situatie in Perzië en van de centrale plaats, die de olie-industire in het economisch leven van het land inneemt. Als Perzië dus zou overgaan tot nationalisatie van de oliewinning - wat in zijn politiek belang zou zijn! - en zodoende de steun van de Engelse deskundigen en technici zou moeten missen, dan zou Moskou bereid zijn aan Perzië de nodige machinerieën en technici te verschaffen teneinde een ongestoorde voortgang van de productie te verzekeren. Tevens zou de Sowjet-Unie van zin zijn eventueel de hele opbrengst te kopen tegen een hogere prijs dan Perzië tot dusver als zijn aandeel heeft ontvangen.

[p. 310]

Dit waren voor de sjah en zijn nieuwe premier duidelijke wenken, op welke wijze zij zich konden verzekeren van de steun van hun machtige buurman bij het regeren van hun onrustige land. Niet minder duidelijk was het, toen Sadsjikof liet doorschemeren, dat de Sowjet-Unie bereid was, om de hongerige bevolking van Noord-Perzië te hulp te komen; de economische misère in dit gebied vindt immers zijn oorzaak vooral in het feit, dat de Sowjet-Unie na het vertrek van de Russische troepen in 1946 en de ondergang van de ‘onafhankelijke’ staat Azerbeidjan haar grenzen voor de export van huiden en wol uit die streken heeft gesloten.

Razmara trok uit dit alles de conclusie,

1.	dat het noodzakelijk was, om de Russen tegemoet te komen;
2.	dat in deze noodzakelijk heid tevens de mogelijkheid school voor Perzië om tot een balanceren, zo niet tot een neutraliteitspolitiek tussen Oost en West te komen.

Toen Moskou hem dan ook als eerste teken van goede gezindheid een nieuw handelsverdrag aanbood, oordeelde Razmara het alleen maar in het belang van zijn land, om onderhandelingen hierover te beginnen. De 10de November werd het door hemzelf in Teheran ondertekend.

Maar voordat het zover was, had Sadsjikof een pracht van een gelegenheid, om critiek te oefenen op de voor de Sowjet-Unie onwelwillende programma's van de Perzische radio, die onder meer de Voice of America en de B.B.C. heruitzonden. De Sowjetambassadeur kon tijdens de onderhandelingen over het handelsverdrag laten doorschemeren, dat Moskou een staking van deze uitzendingen zou beschouwen als een Perzisch antwoord op de getoonde goodwill van Sowjetzijde. Razmara, die het handelsverdrag graag tot stand wilde zien komen, nam deze wenk (want het was geen pressie!) ter harte: de heruitzending van de Voice of America werd gestaakt en gezien de nu eenmaal in Perzië bestaande concurrentie tussen Amerikanen en Engelsen ging het toen ook niet aan, om langer de programma's van de B.B.C. uit te zenden. Met andere woorden de stem van het Westen verdween uit de aether, wat een dadelijk effect had op de Perzische kranten en op de publieke opinie in het algemeen. Wel had Sadsjikof beloofd, dat nu de Sowjetradio dadelijk zou ophouden met zich te bemoeien met de interne aangelegenheden van Perzië en wel werd deze belofte ook prompt nagekomen, maar... de taak om de Perzen ‘voor te lichten’ werd onmiddellijk overgenomen door de zender van de ‘Democratische Partij van Azerbeidjan’ in Bakoe en daarover verklaarden Sadsjikof en het Kremlin geen zeggenschap te hebben.

Dag in dag uit werd in deze uitzendingen gehamerd op het éne aanbeeld:

[p. 311]

nationalisatie van de olie-industrie hetzelfde aanbeeld, waarop ook Sadsjikof en de honderden Russische agenten, die na de ondertekening van het handelsverdrag Perzië als ‘kooplieden en dergelijken’ binnenkwamen, bleven hameren. Om de Sowjetdruk in deze wat te verminderen, besloot Razmara opnieuw tot een concessie: tien vooraanstaande leiders van de pro-Sowjet Tudeh-partij (= partij van de massa), die na het verbod van hun partij gevangen zaten, kregen gelegenheid om te ‘ontvluchten’. Maar deze concessie hielp de Perzische regering van de wal in de sloot, want de tien versterkten onmiddellijk de clandestiene actie en propaganda van de Tudeh-partij, die in het pasgesloten handelsverdrag een mooie aanleiding vond om de behulpzame vriendschap van de Russen tegenover de uitbuiters van de Anglo-Iranian Oil Company te stellen.

Deze oliemaatschappij had intussen met de Perzische regering een suppletoir contract gesloten, dat alleen in het lopende jaar 30 millioen pond in de Perzische schatkist zou brengen, welk bedrag een prachtige basis zou kunnen vormen voor de tenuitvoerlegging van het zevenjarenplan van de sjah voor de economische en sociale ontwikkeling van zijn land. Maar de meerderheid van het Perzische parlement stond al zo sterk onder de invloed van de anti-Engelse propaganda, dat van ratificatie van deze overeenkomst geen sprake kon zijn. De oliecommissie uit het parlement eiste een contract, waarbij de opbrengst van de olie op een basis van fifty-fifty zou worden verdeeld. De Anglo-Iranian Oil Company, d.i. de Engelse regering, die de meerderheid van de aandelen in handen heeft, voelde hier begrijpelijker wijze niets voor en zo raakte de zaak in een impasse. Washington, benauwd voor een voortduren van deze impasse en er tegelijk misschien niet helemaal afkerig van om de Engelse concurrent in Perzië enige moeilijkheden te bezorgen, drong aanstonds bij Londen aan op toegeven aan de eis van de oliecommissie uit het parlement, die inmiddels reeds door de regering-Razmara was overgenomen; tot dusver bleef die aandrang echter zonder uitwerking.

Gaf Razmara tot zover toe aan de druk van Moskou, van de steeds feller wordende propaganda van de Tudeh-partij en de zich progressief noemende meelopers hiervan, hij weigerde echter beslist om de laatste stap te doen en tot nationalisatie van de olie-industrie over te gaan, een stap, die zijn land helemaal in het Sowjetschuitje zou hebben gebracht. En deze weigering heeft hem het leven gekost. Want radio-Azerbeidjan spoorde de Perzische jonge mensen, de studenten in het bijzonder, openlijk aan om een eind te maken aan het régime-Razmara.

‘De campagne om een einde te maken aan de concessie van de Anglo-Ira-

[p. 312]

nian Oil Company is nu gaande in heel Perzië en alle klassen van de bevolking doen eraan mee. Deze campagne is een onderdeel geworden van de algemene strijd tegen het Engelse en Amerikaanse imperialisme... Dat Razmara's regering de faculteiten van het recht en de medicijnen heeft laten sluiten is niet alleen een teken van de waanzin van de regerende klassen, maar ook van de zwakheid van de regering en haar ongeschiktheid voor de publieke zaak. Het is nu duidelijk, dat de jeugd van het land, zowel in als buiten de universiteit het verraad van de regerende klasse niet langer kan tolereren. De ontwikkelde jonge Perzen staan in hun geest wijd open voor de actuele ontwikkeling in de wereld, in het bijzonder in de democratische en vredelievende landen... Zij weigeren om verraders als Razmara over zich te laten regeren. De studenten gaan samen met het volk tegen de imperialistische bloedzuigers.’

De moordenaar van Razmara heeft niet anders gedaan dan deze opwekking van radio-Azerbeidjan volgen. Dat hij tot een fanatieke religieuze groep behoort, is met het bovenstaande niet zo in strijd als het op het eerste gezicht misschien wel lijkt. Want het heeft de laatste tijd al de aandacht getrokken, dat Sowjetagenten zich op grote schaal juist in religieuze gemeenschappen hebben ingedrongen - de zgn. vredescampagne biedt hun hiervoor een geschikte en handig uitgebuite mogelijkheid - met het doel om een religieus eenheidsfront tegen de ‘godloochenaars'’ van Moskou te voorkomen. Naar zulk een eenheidsfront streeft, zoals men weet, het Vaticaan, dat ook daarom hoe langer hoe meer vijand nummer één van de Sowjet-Unie wordt en deze actie van Rome heeft onder meer nogal instemming gevonden bij bepaalde leiders van de Islam.

Zo is dus de moord op Razmara van twee kanten bezien een logisch uitvloeisel van de Sowjet ‘vredespolitiek’ of, als ik het wat directer mag uitdrukken van het streven van Moskou om de flank van de defensie van W-Europa, die door het Midden-Oosten wordt gevormd te omvatten. Reeds heeft het Perzische parlement besloten, om tot nationalisatie van olie-in-dustrie over te gaan, wat een ernstig conflict met Engeland betekent, reeds blijkt het niet eenvoudig, om een opvolger voor Razmara te vinden. En dan... het land in chaos, grensincidenten, die een Russische interventie gemakkelijk maken of wel eerst een uitroeping van een volksdemocratie Azerbeidjan gevolgd door... een herhaling van wat we in Korea gezien hebben?