De Gids. Jaargang 114

[p. 184]

Tonny Kurpershoek-Scherft
Chapliniaans

Er loopt een man door de straat. Hij heeft een zwarte bolhoed achterop z'n hoofdkruin geplant; hij heeft een groen-en-rode das aan, een paars jasje en gele sokken die afzakken. Hij loopt met lange passen, op de tenen alsof hij op eieren loopt. Alsof hij in duizend vrezen verkeert. Alsof hij in allerijl en onopgemerkt ergens langs wil sluipen. Zijn blik schiet heen en weer, schichtig en schuldbewust: het wekt de indruk dat hij iets zoekt.

Hij sluipt dicht langs de gevels van onmetelijk hoge huizen. Dicht langs de gevels aan de linkerkant èn langs die aan de rechterkant: zo eng is de geul van de straat, zo dicht hellen de huizen naar elkaar over. Ze dreigen elkaar niet; ze zijn evenmin vertrouwelijk met elkaar. Ze bestaan ieder absoluut op zichzelf, zonder deernis of aandacht voor de ander, - als zij eenmaal zullen botsen, zullen ze elkaar niet ondersteunen, maar verbrijzelen. En aan beide zijden zullen de huizenblokken slechts steenhopen zijn.

Bovenop de daklijsten en op de schoorstenen van al die huizen staan mannetjes, staan zwarte wayangpoppetjes tegen het week-blauwe licht van de namiddagzon. Die mannetjes hollen, sjouwen, ballen vuisten, werpen armen omhoog, schijnen te schreeuwen, betogen, bezweren... 't Is net het gepiep van vogels op leeggeroofde nesten. Als dadelijk de sterren zullen rijzen, zal niemand ze meer kunnen horen of zien.

Die ene man die daar beneden loopt, alleen, van God en alles verlaten, prijsgegeven aan de vallende nacht, - die ene man hoort en ziet ze nu al niet. Jachtig, achterdochtig, in duizend vrezen, met een hart dat in z'n hoofd slaat en hersens die noodgedwongen nu maar denken in 't hart, - sluipt hij door de smalle buis van de straat, over 't morsige en bultige asfalt, langs de stinkende vochtplekken in het blinde cement van de muren, onder de dode neonlampen, die dood blijven ook nu het donker valt. Onafzienbaar verweg, aan het einde van de onafzienbare muurvlakken, tekent een rechthoek licht nog een roomtint op de avond. Maar nooit zal de man die lichtplek, die slinkt in plaats van groeit, bereiken, want z'n adem gaat al met stoten, benauwdheid ligt op z'n keel. Hij passeert twee lage vensters, met scheefgezakt kozijn, scheuren in 't lijstwerk en een doodgevroren begonia achter 't glas. Door de gore gordijnen slaat een walm

[p. 185]

van rood licht over 't asfalt, de man staat stil, luisterend naar het tampend rhythme van muziek en gekrijs van stemmen. De eenzaamheid ligt als een korst ijs over zijn schedeldak, vurig brandt begeerte achter zijn oogleden. Hij zoekt de deur, maar vindt er geen. Een tweede man komt aanslenteren, zich onverhoeds losmakend uit de muur, alsof hij er een deel van had uitgemaakt; een man met één dreigend opengetrokken oog, waarvan de pupil bijna zo licht is als het licht-rood gemarmerde oogwit, en met handen die zwaar als molenstenen langs z'n lijf neerhangen. Wat moet je, vraagt hij de ander, nors en vijandig. Ik zoek mê vrouw, luidt het antwoord, op tegelijk schuwe en hunkerende toon, waarna de man met het ene oog geluidloos, met vreugdeloos opengesperde mond, begint te lachen. Je hebt 'r immers zelf laten stikken, idioot, hoont hij, en trekt zich, stampend als een olifant en toch met de voosheid van een weekdier, terug tegen de muur. De ander vervolgt zijn weg met een zenuwachtig schokken van de schouders. De bolhoed rolt van zijn achterhoofd, springt een eind over de bobbels van het asfalt en blijft liggen voor de vuil-rood verlichte ramen. Hij merkt het niet, ofschoon zijn (weinige) haren meteen bevriezen, evenals de tranen die over zijn wang rollen. Zijn hoofd is te vol van het slaan van zijn hart, dan dat hij zoiets bemerken zou. Zijn drift staat in een te overspannen en willoze verbinding met het rechthoekje licht aan 't einde van de eindeloze straat, - dan dat hij iets bemerken zou... Ook is dat licht al geen licht meer, maar rood verschoten van een zon die valt, of van bloed dat opspat. Het is als de uitgang, niet van een straat, maar van een darm, een lang uitgelegde, besmeurde darm, met een onzichtbare mond die de man heeft ingeslikt. Opeens valt er schrik door hem heen. Hij ziet, hij beseft, dat er aan deze straat nooit een einde zal kunnen komen, omdat hij aangebouwd wordt in hetzelfde tempo als waarin hij loopt en ieder huis weer hoger dan het voorafgaande... Wie er bouwen, kan de man niet zien, hij hoort alleen het stapelend neerkletteren van steen en hout, kalk en beton. Toch loopt hij nog verder, verder en verder, onderin de diepe koker tussen de beide gevelrijen, die steeds indrukwekkender en eentoniger van aanzicht worden in de vallende slagschaduw van de nacht... Nog altijd loopt hij op de tenen, - voor wie? Er ademt geen wezen dat notie heeft van zijn bestaan, dat bij mogelijkheid dat bestaan zou aanranden. Het is zelfs de vraag, of hij wel bestaat. Toch blijft hij, met een knoop gewrongen boven in z'n kleurige dasje, met het gele licht van zijn sokken en de bevroren haren op 't hoofd dat bloot meeglijdt door de bevriezende lucht, hoog op de tenen lopen... omdat hij in duizend vrezen verkeert. Of misschien omdat hij probeert over de huizen heen te kijken, de zot! Zijn wenkbrauwen staan omhoog-

[p. 186]

geknikt in zijn gezicht, twijfel uitdrukkend, of zelfs vertwijfeling. Hij denkt eraan dat hij zo loopt, waarschijnlijk sinds zijn geboorte, maar stellig tot aan zijn dood...

Opeens blijft hij weer stilstaan. Hij wordt overrompeld door de plotseling in hem oprijzende zekerheid dat hij hier zijn vrouw nooit zal vinden, dat alle vrouwen elders zijn heengebracht, misschien al lang geleden. Kinderlijk en koddig spiegelt zich de verbijstering in zijn witte, domme, wat ingebeelde gezicht...Zijn ledematen verstijven en de duisternis wordt zo volkomen dat hij de gevelmuren niet meer kan zien. Maar als hij de handen opheft, kan hij ze voelen, ter ene en ter andere zijde. Ze zijn glad, lijken verraderlijk, en stralen steenkoude uit. Hij laat de handen weer zakken. Nu waant hij zich op een vlot in de nacht waarin de sterren niet zijn verschenen. Hij tilt nog zijn ene been op, het buigend in de knie. Er hangt een ontilbaar gewicht aan. Dan het andere been; ook daarmee heft hij een te zwaar gewicht... Daarna sluit hij zijn hele lichaam dicht aaneen, en slaat de handen voor de ogen. Zijn hart klopt in zijn hoofd met langzamer, doffer slag. Zijn bloed schijnt ingedikt en stroomt vertraagd. Rillingen glijden af en aan over de krimpende huid. Weerstandsloos zakt zijn wil weg uit de logge massa van zijn organen. Hij wacht, tot alles in hem stil zal staan. En dan gebeurt het wonder. Ergens is er iets, wat hem de handen van de ogen, nog heet van begeerte achter de dode vingers, doet aftrekken. En hij bevindt zich tegenover een wit, alleenstaand huis oprijzend achter een rood veld bloemen, die van het licht dat uit de kamers valt hun natuurlijke kleur krijgen, alsof het daglicht was. En over het huis heen buigt zich een hemel van een bijna afwezig blauwgroen.

Uit een der kamers aan de voorzijde weerklinkt lachen en stemgeluid. En aan het venster staat een vrouw uit te kijken over de tuin, met de arm het gordijn opzijhoudend, de ene heup iets opgelicht. Zijn vrouw. Haar blik strijkt langs hem heen met een onpersoonlijke tederheid. Zelfs haar ogen bewaren geen herinnering aan hem, bergen geen herkenning en geen verwijt. Ze zeggen niet eens: - Je hebt altijd m'n huis veronachtzaamd, m'n tuin geminacht; je hebt me zelf weggestuurd...Zelfs dat drukken haar ogen niet uit.

Dan begint de man aan haar raam te roepen en op de deuren te bonzen, - maar zo afgestorven bleken zijn stem en handen, dat het misschien niet luider dan een fluisteren en tikken was. Zij hoort hem niet, niemand doet open. En naarmate de nacht vordert, bouwt zich ook de straat van hemelhoge huizen weer blok voor blok en verdieping voor verdieping boven hem op. En hij probeert niet eens meer te ontkomen.