De Gids. Jaargang 114

[p. 70]

C.D.J. Brandt
Buitenlandse politiek

De belangrijkste gebeurtenis van de laatste weken is zonder enige twijfel de samenkomst van Truman en Attlee geweest; het zou mij niet verwonderen, wanneer de latere geschiedschrijvers van onze tijd deze besprekingen in Washington op één lijn zouden stellen met de meest dramatische van de ontmoetingen tussen Roosevelt en Churchill tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zeker, Truman en Attlee zijn heel andere persoonlijkheden dan hun voorgangers. Ik geloof niet, dat ik hun onrecht doe met hen figuren van minder groot formaat te noemen; zij spreken zeker ook niet in die mate tot de volksverbeelding als Roosevelt en Churchill deden. In het bijzonder de tegenwoordige Engelse prime minister mist volkomen de hang naar het spectaculaire, het flamboyante, dat Winston Churchill eigen is. Attlee's redevoeringen b.v. zijn altijd even degelijk, maar ... ook altijd eigenlijk weer even vervelend. Zijn beide verklaringen in het Lagerhuis over zijn besprekingen met Truman, zijn radiorede over hetzelfde onderwerp op Zaterdag 16 December, zij missen allemaal het dramatische, dat ze in de letterlijke zin van het woord indrukwekkend zou moeten maken. Churchill verstaat de kunst om ook het onbelangrijkste te laten klinken alsof het wonder wat is, Attlee daarentegen heeft een haast uitzonderlijk talent om ons te doen vergeten, dat hij uiterst belangrijke dingen vertelt. Het is dan ook geen wonder, dat Lagerhuis en Engelse pers gereageerd hebben op Attlee's uiteenzettingen en opwekkingen, zoals zij gedaan hebben: onbevredigd, vol vraagtekens, sceptisch zelfs.

Maar dit neemt allemaal niet weg, dat de samenkomst in Washington hoogst belangrijk is geweest, alle ‘understatements’ van Attlee ten spijt zijn hier besluiten van de grootste draagwijdte gevallen ten aanzien van de wereldpolitiek en wereldstrategie voor de naaste toekomst, heeft de

[p. 71]

verschijning van de Engelse prime minister in de residentie van de president der Ver. Staten de koers van de Amerikaanse wereldpolitiek mede beslissend bepaald.

De belangrijkste beslissing, welke in Washington is genomen, is naar mijn mening de verklaring, door beide staatslieden in hun communiqué vastgelegd, dat ook in de toekomst de grootste eendracht bij de defensie van het Westen tegen de wereldagressie van het communistische blok zal gewijd worden aan West-Europa. Ik zeg dit niet in de eerste plaats, omdat ik zelf een bewoner van West-Europa, dus een direct belanghebbende ben, al ontken ik geenszins, dat een zeker ‘sacro egoismo’, iets van het hemd, dat nader is dan de rok, in deze een woordje meespreekt, maar omdat ik inderdaad de overtuiging ben toegedaan, dat wij in deze verklaring inderdaad ‘des Pudels Kern’ van wat er in Washington besproken is voor ons hebben.

Reeds hebben wij het eerste tastbare resultaat van de besprekingen van Washington voor ogen: de afkondiging van de ‘state of emergency’, d.w.z. van de economische mobilisatie in de Ver. Staten. Voorts heeft de regering te Washington een conferentie van de ministers van buitenlandse zaken der 21 landen van het Westelijk Halfrond bijeengeroepen voor overleg over ‘de bedreiging van de gehele vrije wereld door het communisme.’ En tenslotte is op dezelfde slag, dat ik deze kroniek opstel de Atlantische Raad in Brussel bijeengekomen, om nu eindelijk, hopen wij, zijn goedkeuring te hechten aan de reeds lang uitgestippelde plannen voor de Westerse defensie, niet in de laatste plaats aan de vorming van een Atlantisch leger onder één opperbevelhebber. Deze laatste vergadering is weliswaar geen rechtstreeks gevolg van de ontmoeting Truman-Attlee, want de datum ervoor was al vóór die tijd vastgesteld, maar dit neemt niet weg, dat de resultaten van Washington zeer zeker hun invloed op de besprekingen te Brussel zullen laten gelden.

Hoe is de reactie van Moskou op die samenkomst van Truman en Attlee geweest? Als ik goed zie en wanneer ik de berichten, welke langs allerlei wegen van achter het IJzeren Gordijn doorsijpelen naar het Westen, op de juiste manier interpreteer, dan staan de heren in Moskou t.a.v. die besprekingen in Washington voornamelijk voor een raadsel. Zij hebben hun ogen en oren niet vertrouwd bij de lezing van het slotcommuniqué van Washington en bij het vernemen van de officiële toelichtingen, die sindsdien in de Ver. Staten en Engeland hierop zijn gegeven. Het zijn voornamelijk drie dingen, welke de Russische regeerders puzzlen, als het ik wel heb:

[p. 72]

1. Dat de komst van de Engelse prime minister in de Ver. Staten voldoende was om de bijna hysterische aandrang van een groot deel van het Amerikaanse volk om de atoombom te gaan gebruiken tot bedaren te brengen.

2. Dat de Amerikaanse regering werkelijk bereid zou zijn vlak na een nederlaag van haar leger in Korea een defensieve houding te gaan aannemen niet alleen (want dit zou nog uit zuiver militaire noodzaak verklaard kunnen worden), maar ook - en hier komt het vooral op aan! - om met haar tegenstander in Peking over een oplossing van het Koreaanse vraagstuk te gaan praten.

3. Dat president Truman en zijn raadgevers door de verschillende communistische acties in Azië en door de publieke opinie in hun eigen land nu nog niet zo ver zijn gebracht, dat zij alleen maar ogen hebben voor wat er in Azië gebeurt en nog steeds de durf en de kracht vooral ook hebben om te begrijpen en openlijk te verklaren, dat ‘the American way of life’ in de eerste plaats moet worden verdedigd in en door West-Europa, m.a.w. dat zij weigeren te doen, wat de Russen hen zo graag willen laten doen, nl. zich volledig vastleggen in Azië.

Stuk voor stuk, maar vooral alle drie tezamen verbazen deze punten de Russische machthebbers zozeer, dat zij niet veel anders kunnen doen dan de ernst van het communiqué over de besprekingen van Truman en Attlee in twijfel trekken, het alleen maar voor een façade, voor bluf kunnen houden. Alleen al het feit, dat die onopvallende Engelse primeminister, die Attlee is, wiens land volgens alle communistische theorieën niet meer is dan een vazalstaat van dollarland, dit door zijn komst in Washington heeft weten gedaan te krijgen, ondanks het aanhoudend geloei van de Republikeinen tegen staatssecretaris Dean Acheson, is iets, waar de Russen met hun volkomen gebrek aan begrip van de werkelijke Westerse mentaliteit niet bij kunnen.

Uiteraard is het derde van de hierboven genoemde punten voor de Russische regeerders het meest belangrijk, omdat zij hierbij het meest direct betrokken zijn. Het is immers het hele jaar 1950 hun politiek geweest, om het Westen vast te leggen in Azië door de actie van de Kominformpartijen en -landen in dit werelddeel, van de Volksrepubliek China in het bijzonder. In dit verband wijs ik op de in November 1949 in Peking gehouden vergadering van het Aziatische verbindingsbureau van de (communistische) Wereldfederatie van Vakverenigingen, waar - zoals later is uitgelekt - het volgende program van actie voor het wereldcommunisme is vastgesteld:

[p. 73]

1. Formosa; 2. Inval in Zuid-Korea; 3. Indo-China; 4. Tibet; 5. Birma; 6. Japan; 7. Perzië-Turkije; 8. Duitsland.

Uziet het, zeven van de acht geprojecteerde terreinen van communistische actie liggen in Azië en met één uitzondering (Birma, dat dadelijk voor 1951 gereserveerd was) is die actie overal begonnen op de een of andere manier. En desalniettemin houden de Ver. Staten en Engeland vast aan Europa! Is dit nu werkelijk zo, moeten de Russische machthebbers zich op dit ogenblik afvragen. Hoe daar achter te komen? Als ik mij in hun standpunt verplaats, dan zou ik zeggen: door een diplomatieke actie te gaan ondernemen in Europa en daarmee de vastberadenheid van het Westen t.a.v. de defensie van dit werelddeel op de proef te stellen. Als een poging in deze richting beschouw ik de nota's van de Sowjet-Unie aan Engeland en Frankrijk, waarin de regeringen van Londen en Parijs wordt verweten, dat zij door hun politiek van herbewapening van West-Duitsland hun verdragen van vriendschap met de Sowjet-Unie hebben geschonden. Het feit, dat deze nota's werden verzonden vlak vóór de bijeenkomst van de Atlantische Raad in Brussel, waar over de herbewapening van Duitsland in Atlantisch verband moet worden beslist, maakt ze als toetssteen voor de ernst van het communiqué van Washington dubbel belangrijk.

Het ziet er op dit ogenblik niet naar uit, dat het Westen deze Russische toets niet doorstaan zal, integendeel zou ik zeggen. Maar wij kunnen er zeker van zijn, dat het bij deze ene Russische proef niet zal blijven. Het jaar 1951 zou wel eens het jaar van Europa kunnen worden, zoals het jaar 1950 dat van Azië is geweest.