De Gids. Jaargang 113

[p. 306]

Kort commentaar

Kunst en Kitsch

Onlangs deelde Jelle Troelstra voor de Vara-microfoon terloops mee, dat de helft van de Nederlandse beeldende kunstenaars niet in staat is door verkoop van eigen werk aan de kost te komen. Stel u voor, dat dit gezegd moest worden van de Nederlandse kappers of paardenslagers - de gebouwen van eerste en tweede kamer zouden te klein zijn en in de kranten zou het regenen van de ingezonden stukken en hoofdartikelen over de nood der Nederlandse kappers of paardenslagers.

Maar stelt u zich nu ook nog eens voor dat die narigheid van paardenslagers en kappers ontstaan was door concurrentie op grote schaal van ondeskundige vakgenoten. Nee, dat kàn men zich eenvoudig niet voorstellen, aan kappers en paardenslagers worden vaktechnische eisen gesteld, willen zij hun beroep mogen uitoefenen en iedereen vindt dat maar goed ook.

Anders nu is dat gesteld met de Nederlandse beeldende kunstenaars. In 99% van de Nederlandse huiskamers prijken schilderijen en beeldhouwwerken, die spotten met iedere eis van kunstvaardigheid, in de afdelingen ‘kunst’ onzer warenhuizen treft men slechts bij wijze van uitzondering iets aan wat die naam verdient en op iedere kunsthandel, waar inderdaad kunst wordt verhandeld, vindt men er tien waar de meest afgrijselijke imitatie verkocht wordt. Destijds heeft het N.S.B.-Departement van Volksvoorlichting en Kunsten met veel ophef maatregelen tegen die Kitsch-handel aangekondigd, maar dat bleek propaganda te zijn: er is nimmer iets van gekomen. Zou nu echter een Regering die het met de kunstenaars en de kunst allicht beter meent, niet eens plannen mogen beramen om aan de Kitsch paal en perk te stellen? Niet alleen aan het materiëele bestaan van onze kunstenaars, maar ook aan het aesthetisch besef van een paar millioen andere Nederlanders zou dat ten goede komen.

J.R.

Ouborg en Picasso

Nu het rumoer rond de bekroonde tekening van Piet Ouborg bedaard is, komt het ons nuttig voor de aandacht te vestigen op een aspect van de zaak, dat misschien niet iedereen is opgevallen. En wel hierop, dat dit rumoer althans in de pers uitsluitend veroorzaakt is door anonymi of door lieden die zich in de regel slechts met gevonden voorwerpen of kleine misdaden bezig houden. Zou men bij zulke mensen thuis komen, dan

[p. 307]

zouden u met trots en welbehagen de zee-, bos- en stadsgezichten uit het warenhuis getoond worden, of er zou u helemaal niets getoond worden; en in de boekenkast zoudt u als hoogste literatuur en laatste wijsheid Amber of De Mantel kunnen zien prijken.

En dat soort mensen lukt het niet alleen zijn nietswaardige meningen gedrukt of door de radio uitgezonden te krijgen, maar het slaagt er waarachtig in een rel te veroorzaken waarin zelfs een parlementslid zich laat betrekken.

Dat het soort ook na het geval-Ouborg werkzaam blijft, bleek overigens onlangs uit een, ook alweer anoniem, stukje in Elsevier, waarin de gedichten van Picasso het moesten ontgelden. Geheel afgezien van de waarde van deze gedichten moest men toch vaststellen, dat ook hier, in dat Elsevier-stukje, iemand aan het werk geweest was, die zich maar liever bij de gevonden voorwerpen moest houden.

J.R.

Klein-Marken

In Katwijk aan Zee werden destijds door de Duitsers terwille van hun verdedigingsplan duizenden woningen langs en achter de boulevard met de grond gelijk gemaakt. Honderden huizen zijn in deze welvarende plaats thans echter herbouwd en even ten Zuiden van de nog torenloze dorpskerk treft men een buurtje van vijftig, zestig splinternieuwe huisjes aan, dat door de inwoners Klein-Marken geheten wordt. Zonder ironie, menen wij, en misschien zelfs met enige trots.

Het zijn inderdaad merkwaardige huisjes, die een karikatuur vormen van wat vroeger op dezelfde plaats heeft gestaan, lage visserswoningen namelijk, waarvan er geen een aan de ander gelijk was en die bij elkaar wel een schilderachtig effect opleverden. Nu, dat heeft men thans wéér willen bereiken. Om vooral die gehate, karakterloze uniformiteit te vermijden, werden er niet minder dan dertien architecten uitgenodigd, die allemaal twee of drie geveltjes met bijbehorend dak en binnenwerk mochten ontwerpen. De aannemers gingen, misschien vloekend op al die verschillende plannen, maar allicht in hun schik met de daaraan evenredigeinkomsten, aan het werk en daar staan ze nu, die alleraardigste huisjes. Hier een trapgeveltje met puntdak, daar een rechte daklijst met een achtkantig profiel daarboven, hier een balkonnetje, daar géén balkonnetje, ginds een achttiende-eeuws ornament, een stukje Biedermeier elders - heus keurig afgewerkt allemaal en fris in de verf.

Met dat al vertegenwoordigt dit lachwekkende buurtje een tweetal misverstanden, die voor een in ons land wijd verbreide bouwstijl symptomatisch genoemd kunnen worden. Het misverstand namelijk dat men individualiteit in het bouwen ‘en bloc’ reconstrueren kan, het misverstand voorts dat schilderachtigheid en intimiteit met een hutspot van historische elementen bereikt kunnen worden-misverstand en allebei, welke geld en arbeidskracht vergen die, zeker in deze tijd, beter voor waardevoller doeleinden gebruikt kunnen worden.

J.R.

Stedenschennis

Het woord is destijds geijkt door Jan Veth, den onvermoeiden strijder voor het behoud van alles wat onze oude steden- een onzer grootste schatten - hun eigenaardigheid, hun

[p. 308]

karakter, hun schoonheid en hun ziel geeft. Het komt ons in de herinnering, nu wij in de dagbladen lezen, dat de Leidse Gemeenteraad in grote meerderheid besloten heeft, de Lange Mare te dempen. Natuurlijk ten gerieve van het verkeer. Zo loopt dan andermaal dit sierlijke waterwegje in het hart van Leiden gevaar te worden ontluisterd, te worden gedegradeerd tot een straat. Andermaal. Want reeds in 1923 kwam een soortgelijk voorstel ter tafel. Toen kon Huizinga nog zijn waarschuwende en gezaghebbende stem laten horen (Nieuwe Rott. Courant 28 October; vgl. Verzamelde Werken II 579) en wijzen op de betekenis die de structuur ener stad als zodanig bezit voor haar schoonheid. Toen is het voorstel ook door den Raad verworpen. Ditmaal helaas niet. Toch is de teerling nog niet geworpen, want de Burgemeester heeft het besluit ter vernietiging voorgedragen aan de Kroon, als zijnde in strijd met het algemeen belang. Zo is het inderdaad: de schoonheid van een stad is een belang van allen, ook van hen die haar niet als zodanig kunnen of willen erkennen. Moge deze erkenning wel gevonden worden daar waar de definitieve beslissing valt.

v. Gr.

Julia - Nijland - Croiset

Eindelijk een sluitstuk - een climax volgend op de Julia-grap van 1886 en de zaak Lieven Nijland van 1892.

In 1886 bewezen de ‘jongeren’ Kloos en Verwey de onbevoegdheid der Hollandse literaire kritiek want die ‘arme ouderen’ slikten Guido; in '92 trachtte Van Eeden, door als Lieven Nijland zijn copie in te zenden, de partijdigheid aan te tonen van zijn mederedacteur Kloos, en hij bewees alleen maar het tegendeel. In 1950 volgt eindelijk een curieuzer slag vanmeegering, en in een verbeterd tempo: Gomperts wil een mystificatie te vlug af zijn en ontmaskert...?

Men heeft het uit de dagbladen vernomen: ‘Het Petitionnement’, een novelle door M. Croiset (bij De Driehoek uitgegeven) is volgens H.A. Gomperts (Het Parool, 2 Sept.) niet door de bekende voordrachtskunstenaar maar door een genie geschreven en daar wij er in het land momenteel maar één tellen, moest dit Vestdijk zijn.

Doch helaas: al is de waarheid nog zo traag, eens kijkt zij uit haar hinderlaag, en de heer Croiset, desgevraagd, verklaart plechtig zijn auteurschap en deelt ondershands mee nog geen letter van Vestdijk gelezen te hebben. De heer Vestdijk las evenmin, laat staan schreef, ooit Het Petitionnement. De heer Gomperts, en men hoort aan zijn kregele toon dat hij het nog niet gelooft, zegt een week later (Het Parool, 9 Sept.) dat nu C. nog knapper dan V. blijkt te zijn, want hij kan ook ‘prullen’ maken (dit, gracieuzelijk, over des onschuldigen vroeger literair pogen). Het is zot.

Maar toch niet zo zot als het lijkt, en ik mag eigenlijk wel graag een man die niet altijd voorzichtig is; men kan zich vergissen; zie toe dat ge niet valt; genie verblindt; en dit alles bewijst te meer de grenzenloosheid van Gomperts' bewondering. Hij heeft feitelijk niets miszegd, bewees alleen, dat hij niet de leepste en Vestdijk niet de geniaalste man van Nederland is. En dat wisten we al.

Zelfs ben ik het in zekere zin met hem eens: ook voor mij, die het las, van A tot Z, kon ‘Het Petitionnement’ gerust van Vestdijk zijn. Hoewel, als ik eerlijk ben, neen.

C.J.K.