De Gids. Jaargang 113

[p. 292]

Emmy van Lokhorst
Toneelkroniek

Nog steeds blijkt het moeilijk voor de toneelgezelschappen om aan een goed stuk te komen. Wij zagen in het vorige seizoen, hoe het Amsterdams Toneelgezelschap, tegelijk met Comoedia, Arthur Miller's De dood van een handelsreiziger vertoonde. Bij de opening van het nieuwe seizoen gaven zowel de Haagsche Comedie, onder regie van Laseur, als de Nederlandse Comedie, met Johan Fiolet als regisseur opvoeringen van het blijspel The Happy Time, met respectievelijk als Nederlandse titel Gelukkige Jaren en Je bent maar eens jong.

Het stuk speelt te Ottowa omstreeks 1920 en is door Samuel Taylor getrokken uit een reeks vertellingen van Robert Fontaine. De familie Bonnard is Frans van origine en bezit de ware joie de vivre. Vier mannen geven, elk op hun wijze, uiting aan hun door niets te vernietigen levensvreugde: de grootvader, een oud heertje dat zijn vitale oplevingen aan de late liefde voor een weduwe wijdt en zijn drie zoons. Louis de oudste, houdt meer van de wijn dan van zijn vrouw, de tweede zoon Desmonde, reiziger in wijnen, is een vrouwenjager, en de derde zoon, gehuwd met een Schotse vrouw, is leider van een strijkje en vader van Bibi, de jongen, die pas begint het leven te ontdekken en daarin door zijn vader en ooms terzijde wordt gestaan. Maman maakt zich bezorgd over het voorbeeld dat Bibi van deze vier Bonnards aanhoudend voor ogen heeft. Oom Desmonde vermaakt aan zijn neefje de afleveringen van de Vie Parisienne die Bibi op school wil ruilen voor voetbalplaatjes, maar hij wordt even onrechtvaardig als hardhandig gecorrigeerd, als een van de scabreuze prentjes, - waarop een medescholier het hoofd van de Engelse lerares heeft getekend, - in handen valt van de rechtzinnige directeur.

Als de ooms ontdekken, hoe Bibi met een riem is geslagen, springen zij als één man op de bres. Zij roepen met opgeheven vuist de wapenspreuk der Bonnards: ‘De l'audace! Et encore de l'audace!’ en marcheren naar de schoolmeester die hun Bibi heeft mishandeld.

[p. 293]

Mede door de komst van een bekoorlijk dienstmeisje in den huize Bonnard, raakt Bibi verzeild in problemen van liefde, waarheid en rechtvaardigheid, die hij met zijn vader in een lang ‘diepzinnig’ gesprek onder de ogen ziet, waarna alles weer terecht komt.

Een stuk, dat niet veel om het lijf heeft. In den Haag zagen wij een bezetting, met kostelijk ensemble-spel. Paul Steenbergen als de vader-mu-zikant, stralend blijmoedig en nog steeds hartelijk verliefd op zijn vrouw, Laseur een pracht van een drinkebroer, vooral overtuigend van ontwapenende humor in de scène, waarin hij met zijn aanstaande schoonzoon ruzie krijgt over de opvoeding van zijn ongeboren kleinkinderen, Jan Retel, als de lichtzinnige oom Desmonde met zijn verzameling kousebanden. Bijzonder fijn van toets was het spel van Bob de Lange als het broze amoureuze grootvadertje. Deze acteur verstaat het, een atmosfeer om zich heen te scheppen, waarin de figuur die hij uitbeeldt tot eigen leven komt. De moeilijke rol van Bibi werd aannemelijk, soms zelfs zeer goed vertolkt door Luc van Gent, die de stormen der puberteit met zuivere accenten wist weer te geven: men zou slechts het kinderlijke hier en daar sterker willen voelen. De vrouwenrollen kwamen op het tweede plan; Elisabeth Andersen was een lieve bezorgde moeder, die haar strijd met de Bonnards waardig en met gevoel voor humor voor het voetlicht bracht.

Kort hierna zagen wij dit zelfde blijspel van de Nederlandse Comedie. De regie van Fiolet had het blijspel zwaarder accenten gegeven, mede daardoor, was het luchtige, blijmoedige karakter wat in de verdrukking gekomen. De grootvader, zowel als de vader en oom Louis werden conscientieus gespeeld, respectievelijk door Anton Burgdorffer, Han Bentz van den Berg en Johan Fiolet; wij zagen Fons Rademaker debuteren in dit gezelschap als de lichtzinnige oom Desmonde, welke rol hij met zwier vertolkte. Wat Luc van Gent in zijn uitbeelding van Bibi aan kinderlijkheid miste, werd hier door Henk van Ulsen al te nadrukkelijk gegeven; mede door zijn grime had dit figuurtje iets meisjesachtigs, waardoor sommige facetten van de opgroeiende jongen minder tot hun recht kwamen.

Het publiek reageerde met groot genoegen op dit stuk; toch blijft de toeschouwer van dit blijspel een nare smaak bij. Er wordt voortdurend ‘gespeeld’, ook de ernstige situaties zijn op effect berekend en het ogenblik waarop de drie Bonnards met opgeheven vuist hun wapenspreuk declameren behoorde meer in de operette of in de klucht thuis.

De grens tussen deze genres is moeilijk te trekken, dat bleek ook bij Nina, het blijspel van André Roussin, waarvan de Nederlandse Comedie een

[p. 294]

voortreffelijke vertoning gaf met Mary Dresselhuys in de titelrol. Hier behoefde men zich geen ogenblik te laten bedotten door een quasi ‘warme menselijkheid’ en ‘braafheid die achter de lichtzinnigheid blinkt’, Nina is een vaudeville, een echt boulevard-stuk en het doet ons van harte lachen om de dwaze manier waarop de auteur de oude aftandse driehoeksverhouding in een nieuw licht zet.

De minnaar, wachtend op Nina, krijgt bezoek van de echtgenoot, die hem komt doden, maar die zo verkouden is, dat hij de revolver telkens moet neerleggen om te niezen. De minnaar staat erop, een einde aan zijn spleen (en aan zijn leven) te zien gemaakt door de wrekende gerechtigheid, maar de echtgenoot voelt zich steeds meer aangetrokken tot de jonge man, in wiens veroveraarsschoenen hij eigenlijk zo dolgraag zou staan. Als Nina binnenkomt, is het eerste wat zij doet, haar echtgenoot in bed te stoppen wegens zijn zware influenza. Zij beheerst de situatie volkomen en behandelt de spleen-rijke minnaar en de maniakale echtgenoot als twee domme kinderen, wier levenslot zij dient te beredderen. Een rol, die Mary Dresselhuys met verve en meeslepend entrain weergaf, met het uitmuntend tegenspel van Guus Oster als de minnaar en vooral van Henk Rigters als de echtgenoot. In de karikaturale schets van de twee mannen herkennen wij duidelijk twee mensentypen; ook Nina is, in het gechargeerde beeld van de boven de situatie staande vrouw, een levende figuur. Met artistieke zin had Johan de Meester regie en aantrekkelijke mise en scène verzorgd; wij herinneren ons Molnar's Nachtrepetitie van deze regisseur, die de lichte toets van het blijspel zo uitstekend treft.

Een aantal jonge acteurs en actrices hebben zich onder de auspiciën van Comoedia verenigd tot een toneelgroep genaamd Puck van en voor jonge mensen. Het is verheugend, dat de première van dit gezelschapje, Gevecht met de Zoon, geschreven door Cas Baas, in het Theater de la Mar een doorslaand succes heeft behaald.

De acteur Cas Baas heeft met dit stuk gepoogd ‘de verwarring van de vermaterialiseerde massajeugd van na de oorlog gestalte te geven en juist de arbeidende jongens en meisjes op de positieve waarden te wijzen die onmiskenbaar ook achter hun sleurleven aanwezig zijn.’ Hoewel Cas Baas een goede dialoog schrijft, en in een aantal korte tafrelen een boeiend beeld geeft van de onvoldaanheid en uitzichtloosheid van een groep fabrieksarbeiders, behoort hij niet in de eerste plaats tot de toneelschrijvers, die ons een vernieuwing van het toneel kunnen brengen. Hij geeft wel een exposé van de levenshouding en het pessimisme der fabrieksjeugd maar de oplossing die hij voor de moeilijkheden suggereert, n.l. de terug-

[p. 295]

keer van de Verloren Zoon naar het Vaderhuis, bleef ontoereikend en illusoir. Niettemin mag men respect hebben voor hetgeen door de jonge schrijver-acteur wordt nagestreefd en zeker kan men warm worden voor de dynamische, bezielde voorstelling, die onder de regie van Egbert van Paridon werd gebracht. In de eerste plaats had de handeling tempo, en door ingenieuze toneel-indeling werd, alleen door belichting van een ander gedeelte van de Bühne, telkens een nieuw milieu aangegeven. Een bewonderenswaardige mise en scène, die voor dit, in korte tafrelen geschreven stuk, onmisbaar bleek te zijn. Er waren tal van originele vondsten, zoals het dansen op de kermis, de poging tot zelfmoord bij de gracht, de kamer van een der arbeiders waar de vrienden 's avonds komen kaarten. Van de verschillende goedgespeelde rollen is de Verloren Zoon van Cas Baas te noemen, Paul van der Lek en Frans 't Hoen als arbeiders en Greet Groot als Wil, het meisje, dat haar jongen niet in de steek laat. Paridon, die de hoofdrol speelde, zocht het te veel in schreeuwen en in zich ongeremd overgeven aan de driftaanvallen van de neurotische Jan, die aan de misdaad verloren dreigt te gaan.

De volgende première van ‘Puck’, (hoe jammer dat deze kinderachtige, naam gekozen werd) was niets meer of minder dan Joseph in Dothan, en vond in de stampvolle Stadsschouwburg plaats. Het leek een hachelijk waagstuk voor een zo jeugdige groep, om met Vondel te komen; des te groter was de verrassing over deze frisse, gevoelige en met gedisciplineerde toewijding gegeven voorstelling, waarvoor Anton van Duinkerken een korte inleiding hield. Een sober en smaakvol decor van Wim Vesseur, die ook assisteerde bij de regie van Fiolet, suggereerde ruimte en heuvelachtig terrein. De Joseph van Cas Baas bezat verdienstelijke kwaliteiten, al was de opvatting hier en daar wat zoetelijk. De broeders waren ieder in hun stijl lofwaardig, vooral de Judas van Paul van der Lek en de Ruben van Vesseur. Paridon had goede momenten als Levi.

Het moeilijke punt bij Vondel: de reien, bleef ook in deze voorstelling onbevredigend en het was een fout van de regie, dat de Engelen herhaaldelijk zo opkwamen, dat de spelers om ze heen moesten lopen om het toneel te kunnen verlaten. (Van deze jonge mensen, die met nieuwe opvattingen kwamen, had men niet verwacht, dat de gehate galmtoon van Vondels reien weer zou klinken). Maar vooral in het eerste deel werd de volle zaal geboeid door de vaart van het dramatisch gebeuren, en de gloed en bezieling waarmee gespeeld werd. Een eresaluut aan deze jongerengroep!