De Gids. Jaargang 113

[p. 288]

W. van Maanen
Kroniek der Engelse letterkunde

Moet poëzie gesubsidiëerd worden?

Gedurende een zestal weken is in het bekende Zondagsblad The Observer een interessante polemiek gevoerd over de waarde en de waardering van de moderne dichtkunst. De discussie werd geopend, in het blad van 19 Februari, door Ivor Brown, befaamd toneelcriticus en schrijver van romans, satiren, ‘word-books’ (studies over het woord en zijn herkomst) en van een kortgeleden verschenen uitstekend boek over Shakespeare. Het uitgangspunt was de vraag of en in hoeverre de Arts Council de plicht had een jaarlijkse subsidie te verlenen ten behoeve van de publicatie van een aantal - bijvoorbeeld tien - verzenbundels. De behoudende, zakelijke Brown - hij is van Schotse afkomst - stelde dat als de Arts Council, een staatscommissie, zich daarmee bemoeide, deze terwille van het belastingbetalende publiek er op diende aan te dringen dat de gedichten: just faintly intelligible and perceptibly rhythmical moesten zijn. Er zou dus een betekenistest moeten aangelegd worden.

Want waarom zou het publiek de zelf-expressie subsidiëren van mensen, die met alle geweld in een eigen taaltje wensen te spreken? Als de dichter niet anders kan of wil, goed: Brown is bereid hem voor zijn martelaarschap een eresaluut te brengen, maar weigert hem bijstand uit de schatkist. Als dus de beoefenaars van woord-puzzles geen kopers vinden, dan heeft het publiek daaraan geen schuld, maar wel een zeker soort dichter.

De eerste die de steen in de dichtersvolière geworpen terugkaatst, is John Pudney, zelf dichter en niet een der obscuurste. De kern van zijn ver-

[p. 289]

weer is dat dichters slechts in het idioom van hun tijd kunnen spreken, en dat dit idioom voor hun eigen generatie even goed of slecht verstaanbaar is als de taal der politiek of der economie. Hij is ervan overtuigd dat een kleine subsidie, klein in verhouding tot de reusachtige sommen aan allerlei materiële verzorgingen uitgegeven, volkomen gerechtvaardigd zou zijn. En- zo eindigt hij zijn artikel - misschien vraagt een toekomstige gegadigde zich wel af:

O, has the line been turned
That Brown will love at sight?
Has patronage been earned?
Can Brown read what I write?

De volgende deelnemer aan het debat, Iain Hamilton, geeft een uitbreiding aan Pudney's betoog. In een rustige samenleving, met een cultuur steunend op een algemeen-verbreide, gelijk georiënteerde smaak, zal de dichter zijn publiek tegemoet komen. Maar de maatschappij van heden is niet rustig en slechts in kleine groepen bestaat een gelijk-gerichtheid van smaak en overtuiging. Hoe ingewikkelder het leven wordt, des te moeilijker wordt het voor een dichter zijn vormgeving ermee in overeenstemming te brengen. Mr Brown kan toch niet van mening zijn dat poëzie alleen maar amusement dient te zijn? De geest van de tijd - aldus Hamilton - is tegen de schepping van een poëzie die tegelijk groot en populair is. Charles Davy, de volgende polemist, brengt twee nieuwe punten in het geding: het veranderen van de taal (en zijn metaforen) en de patentering van het irrationele. Naarmate een taal ouder wordt, zo beweert hij, wordt zij minder inhaerent poëtisch. Vele metaforen, beelden en vormen zijn oudbakken geworden. De moderne dichter moet worstelen met deze verouderde taal en deze worsteling spiegelt zich af in de verwrongenheid van vele moderne poëzie. Wat zijn tweede punt betreft, merkt Davy het volgende op: er zijn altijd on-rationele elementen in de poëzie geweest, maar sedert de psycho-analysten de denkende wereld in hun greep hebben gekregen, werden ook de dichters gedwongen zich in on-rationele, symbolische taal uit te drukken. Het gevaar dat hier schuilt - Davy geeft het eerlijk toe - is dat iedere dichter er een privé-symboliek op gaat nahouden en dat waarschijnlijk alleen zijn privé-psychoanalyst deze symboliek kan begrijpen en op haar verdiensten waarderen. Hoe dit ook zij: nieuw land wordt ontgonnen en van het publiek wordt geduld en volharding gevraagd.

De volgende en laatste bestrijder van Brown is de dichter-essayist èn uitgever John Lehmann. Waar de vorige schrijvers getracht hadden, op

[p. 290]

meer of minder intelligente wijze, Brown's aanval te weerleggen of te temperen, gaat Lehmann verder: hij toont aan dat de gehele aanval op een dwaalbegrip berust. De moeilijke dichters zoals T.S. Eliot, W.H. Auden en Dylan Thomas worden wel degelijk gelezen en gewaardeerd. Iedere ‘boom’ in de poëzie wordt altijd weer spoedig gevolgd door een ‘slump’. Engeland is op dit ogenblik geen nest van zangvogels, maar des te meer reden bestaat er de weinige veelbelovende jongeren een kans te geven. Lehmann echter meent dat dit niet de taak is van de Arts Council; als uitgever zou het hem moeilijk vallen de uitspraak van een jury, hoe eminent ook, te aanvaarden. Maar zelfs onder de huidige moeilijke omstandigheden zal een werkelijk goede bundel verzen vroeger of later wel een uitgever vinden, die bereid is zijn goede smaak boven zijn verlies te stellen.

In een slot-artikel vat Ivor Brown de kwestie nog eens samen in de twee volgende vragen: 1. Moet de poëzie gesubsidieerd worden evenals de andere kunsten, en zo ja, dienen er dan voorwaarden aan gesteld te worden? 2. Wordt de moderne poëzie steeds onverkoopbaarder, en zo ja, ligt de oorzaak daarvan in de thans in zwang zijnde vormen en methoden? Wat de eerste vraag betreft, antwoordt Brown dat het hem niet onbillijk voorkomt de dichtkunst te subsidiëren - en nu verzacht hij zijn eerste uitspraak een weinig -, dat men van deze kunst, zonder het verwijt te verdienen van totalitair te zijn, dan toch wel mag eisen ‘a slight degree of intelligibility’. Wat de tweede vraag betreft, hij blijft erbij dat te veel van de moderne poëzie obscuur is en voegt er als steun aan toe - een zwakke, weinig overtuigende steun - dat dit ook de mening is van de grote meerderheid van zijn privé-correspondenten. Dat T.S. Eliot (aan wiens toneelwerk Ivor Brown een gloeiende hekel heeft en die hij de ‘Obscurity Triumphant’ noemt) zoveel gelezen wordt, schrijft hij toe aan zijn religieus appèl. In ieder geval zal er altijd een vrij groot snob-publiek zijn, dat belust is op een flinke verwarring in welke kunst dan ook, om er over te kunnen babbelen aan diners en op culturele partijtjes. Met betrekking tot Charles Davy's pleidooi voor het onderbewuste drukt Brown zich zeer krachtig en kernachtig uit. Ik weiger toe te geven - zegt hij - dat de kunst een vorm van psychisch kokhalzen is. Wat het gevoel ingeeft, daaraan moet het verstand vorm geven. Voor Brown - en hij heeft er geen bezwaar tegen een seniele reactionnair genoemd te worden - is de grote kunstenaar een man van ongewone intelligentie en gevoeligheid, die zijn reacties op de dingen die hij ziet, voelt en denkt, zodanig op papier weet te zetten, dat wij op onze beurt een klaarder en dieper visie daarop krijgen. Maar hij kan dit

[p. 291]

niet doen door het publiek zo maar brokken van zijn onderbewustzijn in het gezicht te slingeren. De kunst heeft evenzeer orde als visie van node. Het is de taak van de kunstenaar mede te delen en om dat goed te doen moet hij de middelen bestuderen. Hoe moeilijker zijn onderwerp, des te meer is hij genoodzaakt zijn gedachten en gevoelens te ontwarren. Het is onwaar dat een krankzinnige wereld krankzinnige poëzie nodig heeft: dat is intellectuele abdicatie - zo eindigt Brown - die ik als noodlottig beschouw.

Intussen heeft zich een jury (‘panel’) samengesteld, die de Arts Council zal adviseren omtrent de delicate vraag, welke dichters aanmoediging verdienen en welke niet. Deze jury bestaat uit Richard Church, bezadigd criticus ‘of the tribe of Brown’ en maker van gemakkelijke versjes, Rostrevor Hamilton, een Oxford don die prettige natuurgedichten schrijft, Christopher Hassall, een jongere uit het kamp der gematigdobscuren, Cecil Day Lewis, eens een ‘major poet’ die meer en meer naar het lezend en luisterend publiek toegroeit, en L.A.G. Strong, romanschrijver, criticus, elocutie-specialist, alles van goede maar zakelijke kwaliteit. Dat deze jury voor hete vuren zal komen te staan: daar staat haar samenstelling alleen al borg voor. De eerste aanval werd al geopend door de moeilijke Robert Graves, die in een ingezonden stuk in de Observer van 16 April verklaart dat dichters, evenmin als heiligen, de aanmoediging behoeven van de oningewijde massa. Poëzie is bestemd, of behoort bestemd te zijn, voor het oor der Muze alleen, zoals heiligheid alleen is, of behoort te zijn, voor het oog van God; geen van beide is verenigbaar met ‘begroetingen op de markten’. Als een synode van jongere en oudere dichters, die elkaar kennen, in een niet-openbare bijeenkomst zou vergaderen om de problemen van hun beroep te bespreken met luide, wederzijdse vermaningen tot poëtische integriteit en berouw en boetedoening voor slecht werk, dan zou dat misschien kunnen helpen; er zouden zelfs vurige vlammen kunnen verschijnen en zij zouden spreken met tongen. Maar met alle mogelijke eerbied voor de individuele leden van de Arts Council, wat, in naam der Muze, heeft die Council, als zodanig, te maken met de aanmoediging van dichters, laat staan van de dichtkunst?

Wij nemen deze vraag van Graves gaarne over, en wachten met spanning op haar beantwoording in daden.