De Gids. Jaargang 113

[p. 64]

A.N. Molenaar
Binnenlandse politiek

Op verzoek van de Tweede Kamer heeft haar Voorzitter op 11 Mei 1950 de Regering verzocht de kamer een beeld te willen geven van de ontwikkeling der zaken in Indonesië. Een daarop betrekking hebbende nota is op 25 Mei bij de Kamer ingekomen (zij is gedateerd: 23 Mei) en onmiddellijk in beraadslaging gebracht.

Wat bij de lezing van de beschouwingen van de Regering dadelijk opvalt is, dat de optimistische geest, waarin vooral Minister van Maarsseveen herhaaldelijk heeft gesproken, in het huidige staatsstuk niet meer wordt aangetroffen. Ondanks de voorzichtige toon, waarin de nota is gesteld, mag worden gezegd, dat de Regering de ontwikkeling van zaken in Indonesië met grote bezorgdheid gadeslaat.

Onmiddellijk rijst nu de vraag, wat ons land, na de souvereiniteitsoverdracht, met de politieke en economische ontwikkeling van dit eilandenrijk nog te maken heeft. En wie de beraadslagingen in de Tweede Kamer leest, vraagt zich ook af, of somtijds niet te diep op de inwendige zaken van deze nieuwe souvereine staat wordt ingegaan. Ernstige bestudering van de gehouden redevoeringen toont intussen aan, dat het Nederlandse Parlement zeer wel heeft begrepen, waar de grenzen voor een eventuele interventie liggen. Zo blijkt, dat de financiële en economische betrekkingen tussen beide verdragspartners - Nederland en de Verenigde Staten van Indonesië - niet in het centrum der belangstelling van de Kamer hebben gestaan. Hoe belangrijk de Nederlandse investeringen daar te lande ook zijn, hoe gewichtig de financiële verplichtingen van de jonge republiek jegens ons en de vroegere Nederlands-Indische ambtenaren ook mogen zijn, de Kamer heeft begrepen, dat een interventie alleen geoorloofd zou zijn, indien de ter Ronde Tafelconferentie gesloten overeenkomsten niet zouden worden nagekomen.

Ook de samenwerking in Unieverband werd in de meest vreedzame sfeer besproken. Staatssecretaris Blom stelde in het licht, dat in de weinige

[p. 65]

maanden, die sedert de souvereiniteitsoverdracht verlopen zijn, er een wezenlijk begin is gemaakt met de door de Unie beoogde samenwerking op het gebied der buitenlandse betrekkingen. Weliswaar - aldus de heer Blom in antwoord aan de heer Romme - is er een fundamenteel verschil tussen de Westerse en de Aziatische geest, maar desondanks leidt het besef, dat naar buiten een groter voordeel voor beide partners is te bereiken, indien niet elk alleen optrekt, tot samenwerking.

Wat Nieuw-Guinea betreft, opende het debat na de discussie in de Eerste Kamer geen nieuwe perspectieven.

De gemoederen kwamen eerst recht in beweging toen de heer Oud het antwoord van de regering over het zelfbeschikkingsrecht der Indonesische volken volkomen onvoldoende verklaarde en met een scherp gestelde motie op de proppen kwam. Zij luidde als volgt:

‘De Kamer,

kennis genoemen hebbende van de mededeling van de Minister voor Uniezaken en Overzeese Rijksdelen, waaruit blijkt, dat de Regering zich zal beperken tot een optreden gericht op een zo goed mogelijk verwezenlijken van het zelfbeschikkingsrecht binnen het kader van een Indonesische Eenheidsstaat.

van oordeel, dat de Regering van dit standpunt uitgaande in gebreke blijft artikel 2 van de wet van 21 December 1949, Staatsblad J 570, op de juiste wijze uit te voeren,

spreekt over deze houding der Regering haar ernstige teleurstelling uit, en gaat over tot de orde van de dag.’

In de Kamer heeft het niet aan vriendelijke aandrang ontbroken om de motie, die in feite een motie van afkeuring was, in te trekken of te verzachten. In de pers is de motie enerzijds met instemming begroet, anderzijds als een politieke flater gekenschetst. De Nieuwe Rotterdamse Courant heeft het vermoeden uitgesproken, dat Mr Oud en zijn partijgenoten in de Tweede Kamer zich op de zaak hebben verkeken.

Het is dus goed eens na te gaan wat er nu eigenlijk met dat zelfbeschikkingsrecht aan de hand was.

In de nota verklaart de Regering, dat in Indonesië sterke aandrang wordt uitgeoefend om langs andere dan zuiver constitutionele weg tot een structuurverandering van de r.i.s. te geraken.

Wij hebben in ‘De Tijd’ gelezen, dat haar redactie van oordeel is, dat het zuiver een zaak is, die Indonesië aangaat, of aldaar een federatie dan wel een gecentraliseerde eenheidsstaat zal ontstaan.

[p. 66]

Dit is nu positief niet het geval. Wie zo redeneert ziet voorbij, dat er een Uniestatuut is, waarin beide partners op zich nemen in hun staatsbestel democratische beginselen toe te passen. En met die democratische beginselen is de opheffing van deelstaten bij noodwet onmiskenbaar in strijd. Maar er is meer. Van de overeenkomst van Linggadjati af tot aan de overgangsovereenkomst toe is men aan beide zijden van een federale staatsvorm uitgegaan. In de overgangsovereenkomst is nadrukkelijk bepaald, dat de indeling in deelstaten door de constituante zou worden beslist. En een vergadering van een constituante heeft nog niet plaats gehad.

Voorts is het zelfbeschikkingrecht - door een volksstemming uit te oefenen - in de r.t.c.-overeenkomst erkend en aanvaard, zij het ook, dat het aan uiterst moeilijk te vervullen voorwaarden, is gebonden.

En waarom heeft Nederland aan die federale vorm en aan dat zelfbeschikkingsrecht zo grote waarde toegekend? Omdat de volkeren van Indië geen eenheid zijn en Djocja er op uit was om alle andere volkeren onder zijn juk te brengen. Daartegen heeft Nederland waarborgen willen scheppen. Daarom heeft Mr Oud een speciaal artikel in de wet op de souvereiniteitsoverdracht doen opnemen. Het was het enige wat de volksvertegenwoordiging in de droeve ontwikkeling van zaken, toen nog kon doen.

En nu de Regering. Wat deed zij in het licht van het streven van Djocja om de gehele federatieve structuur op zij te zetten en de eenheidsstaat - onder Djocja's suprematie - te proclameren?

In de nota wordt slechts vermeld, dat onze Regering ‘geëigende stappen’ heeft gedaan. Het was niet alleen de heer Oud, die om nadere inlichtingen over die ‘stappen’ heeft gevraagd. En wat antwoordde nu de heer van Maarsseveen? Allereerst zeide hij te hopen, dat de vergadering zou begrijpen, dat hij zich zekere beperking moest opleggen. Wat daarop volgde was goeddeels het verklaren - laat ons liever zeggen goedpraten - van de opheffing van de deelstaten Pasundan en Oost-Indonesië.

De Regering zou volgens deze bewindsman niets hebben nagelaten om in Oost-Indonesië strijd te voorkomen en toen deze uitgebroken was de beroeringen tot zo gering mogelijke proporties terug te brengen. En toen kwam het belangrijkste deel van de ministeriële rede. ‘Nadien - dus toen de opheffing een feit was - heeft de Nederlandse Regering met de Hoge Commissaris Dr Hirschfeld besprekingen gevoerd over de vraag, hoe, niettegenstaande de practische vernietiging der deelstaten, het zelfbeschikkingsrecht zou kunnen gehandhaafd worden’. Op 15 Mei is in de Ministerraad een Nota vastgesteld, die kort daarop aan de Regering

[p. 67]

van de r.i.s. is ter hand gesteld. Iets verder in zijn rede heeft de heer van Maarsseveen toen een vergissing begaan door te zeggen, dat in die Nota gevraagd werd, hoe de Regering van de r.i.s. zich voorstelde, dat het zelfbeschikkingsrecht in een eenheidsstaat, waartoe de ontwikkeling heeft geleid, voor verwezenlijking vatbaar is.

Nadat de heer Oud zijn motie had ingediend, heeft de Minister deze zinsnede gerectificeerd. In de nota stond nl. ‘gesteld, dat de ontwikkeling daartoe (nl. tot een eenheidsstaat) leidt’.

Men heeft het doen voorkomen, alsof deze rectificatie van zo groot gewicht was, dat de heer Oud beter zou hebben gedaan zijn motie of te wijzigen of in te trekken. Volkomen ten onrechte naar mijn mening, omdat uit de gehele rede van de Minister twee dingen zijn gebleken, die opnieuw het bewijs hebben geleverd, dat de heer van Maarsseveen - en onder zijn leiding het gehele Kabinet - geen krachtige houding heeft aangenomen, maar integendeel zich tot ondergaan van ‘een gevoel van grote bezorgdheid over de staatkundige ontwikkeling in Indonesië’ heeft beperkt.

In de eerste plaats is het weinige, wat de Regering deed veel te laat gedaan. Op 20 Februari 1950, zeven weken na de souvereiniteitsoverdracht, heeft de Regering van de r.i.s. bij haar parlement een wet ingediend om - toen nog langs democratische weg - tot beslissingen omtrent de status van de negara's te komen. Maar op 28 Februari verandert die Regering van koers. Op grond van de volgens haar mening reeds duidelijke volkswil wordt het wetsontwerp - gegrond op art. 43 der voorlopige constitutie - teruggenomen en een ander op grond van art. 139 (noodwet) ingediend, aangenomen, en op 8 Maart door President Sukarno vastgesteld.

Toen, in die tijd, had de Regering ‘geëigende stappen’ moeten doen en niet pas omtrent de 15e Mei. En zo komen wij tot ons tweede bezwaar, nl. dat de stappen, die de Regering deed, in de vorm van een vraag waren gesteld. Deze vraag beheerst het gehele probleem, want het is deze: hoe stelt Gij u voor om in een unitarische staat de bevoegdheden tussen een centraal gezag en dat der daartoe behorende gebieden zo te verdeelen, dat het zelfbeschikkingsrecht niet in de verdrukking komt?

De heer Romme, steeds bereid de Regering op haar terugtochten te vergezellen, had het al doen voorgevoelen. Hij zei nl. zich zeer wel te kunnen begrijpen, dat het verwezenlijken van ‘het zelfbeschikkingsrecht’ ook nog mogelijk zou zijn vanuit een bepaald geconstrueerde unitarische staat. Gelijk ik reeds opmerkte, blijkt uit de ganse rede van Minister Maarsseveen, dat ook deze zijn geweten met deze ‘oplossing’ in slaap heeft weten te sussen. Ten einde dat antwoord te krijgen, stelde onze Regering aan die

[p. 68]

van de r.i.s. een vraag in stede van te protesteren. Of die vraag nu op een gepraesumeerde eenheidsstaat of op een reeds werkelijk ontstane eenheidsstaat betrekking had, doet niets ter zake. Uit de reeds eerder uitgesproken zinsnede in Minister van Maarsseveen's rede - wij herinnerden er hierboven aan - bleek, dat men met Dr Hirschfeld overlegde, toen de Regering wist, dat de deelstaten practisch reeds vernietigd waren. De Regering had zich bij de feiten neergelegd en op 15 Mei niet anders dan een onnozele vraag gesteld, waarop de heer Romme al wist, wat de r.i.s. goed zou doen te antwoorden.

Concluderende had de Regering dus op grond van de r.t.c.-overeenkomsten, en dan niet omtrent half Mei, maar in Februari of Maart aan de Regering van de r.i.s. moeten mededelen, dat deze die overeenkomsten had geschonden.

Naar mijn gevoelen heeft de heer Oud zich dus op ‘de zaak’ in het geheel niet verkeken, maar de conclusie getrokken, die een partijleider uit het falen van een Minister of van een Kabinet dient te trekken.

De motie is met 57 tegen 26 stemmen verworpen; K.V.P. en P.v.d.A. stemden unaniem tegen; bij hen voegden zich twee C.H., nl. de heer Tilanus en freule Wttewaal van Stoetwegen. Voor stemden de fracties van de voorsteller (de V.V.D.) van de A.R. en de Staatkundig Gereformeerden, alsmede de heer Welter en de C.H.leden Schmal, van der Feltz, Beernink en Krol. Drie Christelijk-Historischen hadden zich voor de stemming uit de zaal verwijderd; het waren de heren de Ruiter, van de Wetering en Kikkert.

De vergadering had een enigszins emotioneel karakter, omdat de heer van Maarsseveen reeds dadelijk na de indiening van de motie aankondigde, dat de Regering aan de eventuele aanneming van de motie consequenties zou verbinden. De Communist de Groot sprak dan ook van een lichte kabinetscrisis en Minister Drees verklaarde later deze uitdrukking wel te kunnen waarderen.

Inderdaad heeft het Indonesisch beleid van het Kabinet een nieuwe deuk gekregen. Te verwonderen behoeft dit niet, omdat reeds bij de behandeling van het wetsontwerp op de souvereiniteitsoverdracht was gebleken, dat degehele V.V.D. en een deel van de C.H.Unie zich met het, onder de directe leiding van Minister van Maarsseveen gevoerde, Indonesische beleid, niet kon verenigen.